پرسش :

چرا از نماز و عبادت لذت نمی‏برم؟

پاسخ :
عواملی كه می‏تواند نمازها و عبادات انسان را لذت بخش كند، عبارتند از:
الف) قبل از عبادت، انسان خود را مستعد و مهیا سازد؛ یعنی، به خود تلقین كند كه من در صدد نیایش و نماز هستم و سعی كند افكار متفرق را از ذهنش دور كند.
ب) سعی كند در بهترین وقت عبادت كند؛ مثلاً، با كسالت - خستگی و خواب آلودگی - وارد نماز نشود؛ «لاتقربوا الصلوة و انتم كسالی».
ج) در محیط پر سر و صدا به مناجات نایستد؛ بلكه محیط آرام و ساكتی را انتخاب كند.
د) در حین نماز، مصمّم بر مراقبت باشد و اگر احیاناً افكار دیگری به او هجوم آورد، همین كه متوجه شد، سعی كند خود را از دام آن افكار برهاند.
یكی از عواملی كه باعث صفای دل و زدودن حالت قساوت می‏شود، همین دعاها و نیایش‏ها و نمازهای سازنده است، البته اگر با شرایط ادا شوند.
1. در حالت شادابی و نشاط عبادت انجام شود.
2. توجه كامل به خدا باشد.
3. در محیطی دور از سر و صدا و جنجال انجام شوند.
4. گریه از خوف خدا و اهوال قیامت عامل دیگری است كه در صفای دل موءثر است.
5. نشست و برخاست با عالمان و شخصیت‏های برجسته و وزینی كه خود مظهر صفا و تقوا هستند. همچنین تلاوت قرآن با توجه به آیات الهی نیز موءثر است.
6. عامل دیگر، طلب صفای دل از خداست. در این زمینه مناجات شاكین از مناجات خمسه عشر را بخوانید.
انسان حالات گوناگونی دارد. امیرالموءمنین علیه‏السلام می‏فرماید: «ان للقلوب شهوه و اقبالا و ادبارا». بنابراین، قلب انسان گاهی اقبال به خدا و معنویات دارد و گاهی پشت می‏كند. در هنگام اقبال دل، به مستحبات بپردازید و در صورت پشت كردن، به واجبات اكتفا كنید. البته هر قدر انسان مجاهده نفس بیشتری كند و با خدا و قرآن و اهل‏بیت علیهم‏السلام انس بیشتری گرفته و دل از هواهای نفسانی تخلیه كند به تدریج اقبالش بیشتر شده و به صورت ملكه راسخه در می‏آید. آن گاه است كه در همه حالات به یاد خدا و متوجه اوست و هیچ چیز نمی‏تواند او را از محبوب حقیقی باز دارد. این همان حالتی است كه از آن تعبیر به «نماز دائم» شده است:
خوشا آنان كه الله یارشان بی
به حمد و قل هوالله كارشان بی
خوشا آنان كه دائم در نمازند
بهشت جاودان ماوایشان بی
همچنین برای لذت بردن از نماز و انس با آن، راهكارهای زیرا را دقیق عمل كنید:
1. باور كردن اهمیت نماز؛ باید یك مطالعه مستمری را درباره اهمیت نماز پیش بگیرید و كتاب‏های مختلفی را كه در این باره نگاشته شده، پیوسته مطالعه كنید تا با تكرار این مطالعه به اهمیت نماز برسید و از اعتقاد صرف به باور و ایمان دست یابید. از این رو، كتاب‏های زیر سفارش می‏شود:
الف) «اسرار الصلوة»، میرزا جواد ملكی تبریزی. ب) «پرواز در ملكوت یا اسرار الصلوة»، امام خمینی. اگر شروع مطالعات با كتاب‏های آقای قرائتی درباره نماز باشد، بهتر است.
2. باور كردن عتاب تارك نماز؛وعید و عذاب‏های الهی درباره تارك نماز، همیشه باید مورد نظر باشد تا انسان به خود بباوراند كه چنین عذاب‏هایی واقعاً وجود دارند. كتاب‏هایی مثل «گناهان كبیره» شهید دستغیب، در این باره مفیدند.
3. روزی نیم ساعت، تفكر در مرگ؛ در زود گذشتن دوران زندگی، خاطرات تلخ و شیرین، ورود به عالم قبر، قیامت و رسیدن عذاب‏های الهی و سرافكندگی و... . این فكر، باید در مكانی خلوت باشد تا دل شما متأثر گردد و شما برای نماز و هر توشه اخروی تحریك گردید. اگر این تفكر اثر خود را بخشید، هفته‏ای نیم ساعت كفایت می‏كند.
4. گزیدن دوستانِ نماز دوست و گریز از دشمنان بی‏نماز و به ظاهر دوست؛ زیرا اثر همنشین بر كسی پوشیده نیست.
5. انس با محیطهای معنوی؛مساجد و محافل نشاط بخش معنوی، دل را به سمت عبادت و نماز می‏كشاند؛ حتی شنیدن و دیدن دعاهایی مثل دعای ندبه و كمیل، به وسیله صدا و سیما، مفید و روح بخش هستند.
6. انجام مستحبات نشاط‏آور؛ در بین مستحبات - نماز، ذكر و دعا - آن چیزی كه بیش از همه به شما حال خوش و لذّت روحی می‏بخشد، انتخاب كنید و آن را بیشتر انجام دهید.
برای آگاهی بیشتر به كتاب‏های زیر مراجعه كنید:
الف) گلشن ابرار، جمعی از پژوهش‏گران حوزه علمیه قم.
ب) مفاخر اسلام، علی دوانی.
اما این كه چرا از نماز لذت برده نمی شود، عوامل متعددی دارد كه به برخی از آنها اشاره می‏شود:
1. گناه و معصیت - هرگونه باشد - لذت عبادی را از انسان می‏گیرد.
2. عبادتی كه در حال خستگی و با شكم پر، پریشانی فكر و مانند آن انجام شود لذت بخش نخواهد بود.
3. همنشینی با افراد لاابالی و كم ایمان، شوخی‏های نامناسب و سرگرمی‏های غیر مفید، لذت عبادت را كم می‏كند.
4. در طول روز به یاد خدا نبودن و از اعمال خویش مراقبت نكردن، لذت عبادت را كم و یا از بین می‏برد.
5. غذاهای مشكوك و لقمه‏های حرام نیز از عوامل مهم لذت نبردن از نماز (و عبادت) می‏باشند.