پرسش :
نظر و ديدگاه حضرت على(ع) درباره جانشين پيامبراکرم(ص) چه بوده است؟
پاسخ :
ديدگاه امام على(ع) را درباره جانشينى پيامبر و زمامدارى مسلمانان مىتوان به سه بخش تقسيم نمود. نخست ضرورت معرفى جانشين از جانب پيامبر و اهتمام آن حضرت به اين مهم؛ دوم اوصاف و شرايط لازم براى جانشين پيامبر و حاكم حكومت اسلامى؛ سوم جانشينان جامع شرايط.
الف) معرفى جانشين از جانب پيامبر(ص)
از منظر امام على(ع)، گزينش جانشين و خليفه، سنت و روش پيامبران پيشين بوده، چنانكه پيامبر اسلام(ص) نيز به آن عمل نموده و هرگز مردم را سرگردان رها نكرده است. ايشان مىفرمايد: «رسول گرامى اسلام(ص) در ميان شما مردم جانشينى برگزيد، همچنان كه تمام پيامبران گذشته براى امتهاى خود برگزيدند؛ زيرا آنها هرگز انسانها را سرگردان رها نكردند و بدون معرفى راهى روشن و گذاشتن نشانههايى استوار از ميان مردم نرفتند».نهج البلاغه
اين بيان گهربار امير مؤمنان(ع)، مبين اين واقعيت است كه انتخاب جانشين، سنت و شيوه پيامبران گذشته بوده است و آنان با تعيين راه روشن و نشانههاى استوار، مردم را به حال خود وانگذاشتهاند. بر همين مبنا، پيامبر اكرم(ص) نيز جانشينان خويش را برگزيده است.
ب) ويژگىهاى جانشينان پيامبر(ص)
امام على(ع) شرايط و ويژگىهاى بسيارى را براى خليفه مسلمانان و جانشين پيامبر برمىشمرد كه مهمترين آنها عبارتاند از:
1. توانايى اداره جامعه و آگاهى به فرمانها و احكام الهى؛
اميرمؤمنان على(ع) در اين خصوص مىفرمايد: «اى مردم! سزاوار به خلافت كسى است كه بدان تواناتر باشد و در آگاهى از فرمان خدا داناتر؛ تا اگر آشوبگرى به فتنه انگيزى برخيزد، به حق بازگردانده شود و اگر سر باز زند، با او مبارزه شود». نهج البلاغه ، خطبه 173.
2. صداقت با مردم و آخرت نگرى؛
آن حضرت درباره اين ويژگى مىفرمايد: «پس بايد امام و راهنماى مردم به مردم راست بگويد و راه خرد پويد و از فرزندان آخرت باشد و به يقين بداند كه از آن جا آمده و به آنجا خواهد رفت». نهج البلاغه ، خطبه 154، ص 284.
3. برخوردارى از سجاياى اخلاقى و منشهاى نيكو؛
امام على(ع) خصلتهايى چون بخيل نبودن، دانايى و عدالت را براى خليفه مسلمانان ضرورى و لازم مىداند. آن حضرت مىفرمايد: «و همانا دانستيد كه سزاوار نيست بخيل بر ناموس و جان مردم و بر غنيمتها و احكام مسلمانان ولايت يابد و امامت آنان را عهدهدار شود تا در مالهاى آنها حريص گردد. و نادان نيز لياقت رهبرى ندارد؛ چون با نادانى خود مسلمانان را به گمراهى مىكشاند. ستمكار نيز نمىتواند زمامدار باشد؛ چون با ستم خويش حق مردم را غصب مىكند. و نه آن كه در تقسيم اموال عدالت را رعايت نمىكند؛ چرا كه گروهى را از حق خود محروم مىسازند. و نه آن كه رشوهگير است؛ چرا كه او نيز حقوق مردم را پايمال مىكند و نه آن كه سنت پيامبر را ضايع مىكند، زيرا كه امت اسلامى را به هلاكت مىكشاند». نهج البلاغه ، خطبه 131.
ج) جانشينان واقعى پيامبر
پس از بيان ضرورت گزينش جانشين از ناحيه پيامبر اكرم(ص) و اوصافى كه بايد خليفه از آن برخوردار باشد، مىتوان جمع اين دو ويژگى را در گروهى خاص كه همانا اهلبيت پيامبر(ع) مىباشند، مشاهده كرد و به امامت و جانشينى آنان يقين نمود. امام على(ع) اين واقعيت را با تعابير و عبارات گوناگون بيان فرمودهاند. ايشان در بيان آشكارى چراغهاى هدايت و تشويق مردم به تمسك به آنان مىفرمايد: «مردم به كجا مىرويد؟ و كى باز مىگرديد؟ علامتهاى حق برپاست و نشانههاى آن هويداست. گمراهى تا كجا؟ سرگشتگى تا كجا و چرا؟ خاندان پيامبرتان ميان شماست كه زمامداران حق و يقينند و پيشوايان دينند و با ذكر جميل و گفتار راست قرينند. پس حرمت آنان را همچون قرآن نيك بداريد و چون تشنگانى كه به آبشخور روند، روى به آنان آريد». نهج البلاغه ، خطبه 87.
و در جاى ديگر مىفرمايد: «خاندان پيامبر، مايه حيات دانش و نابود كننده نادانىاند. بردبارىشان شما را از دانش آنها خبر مىدهد و ظاهرشان از صفاى باطنشان و سكوتشان از حكمتهاى گفتارشان. هرگز با حق مخالفت نكردند و در آن اختلاف ننمودند. آنان ستونهاى دينند و پناهگاه مردم. به وسيله آنان حق به جايگاه خود باز مىگردد و باطل از جاى خود رانده و از بن كنده مىشود. دين را چنان كه بايد دانستند و فرا گرفتند و به كار بستند». نهج البلاغه ، خطبه 239.
با توجه به آن چه گفته شد، از ديدگاه امام على(ع) جانشينان پيامبر برگزيده شده خداوند به واسطه پيامبر هستند و اين اقدام پيامبر سنتى رايج در ميان انبيا بوده است. ايشان اهل بيت پيامبرند كه به صفات و خصايص والايى بر مردم برترى يافتهاند؛ چنان كه حاكم اسلامى بايد ويژگىهاى خاص داشته باشد. بارى، اين منصب هر كسى را نشايد و آن كسى را سزاست كه بر انجام آن تواناست و در راستى و عدالت و بىرغبتى به دنيا پابرجاست.جهت آگاهى بيشتر ر.ك: «روابط امام على(ع) و خلفا»، (رجبى، موسوى كاشمرى، رهدار)، ص 83 - 141، (انتشارات مؤسسه آموزشى پژوهشى مذاهب اسلامى).
منبع: www.payambarazam.ir
ديدگاه امام على(ع) را درباره جانشينى پيامبر و زمامدارى مسلمانان مىتوان به سه بخش تقسيم نمود. نخست ضرورت معرفى جانشين از جانب پيامبر و اهتمام آن حضرت به اين مهم؛ دوم اوصاف و شرايط لازم براى جانشين پيامبر و حاكم حكومت اسلامى؛ سوم جانشينان جامع شرايط.
الف) معرفى جانشين از جانب پيامبر(ص)
از منظر امام على(ع)، گزينش جانشين و خليفه، سنت و روش پيامبران پيشين بوده، چنانكه پيامبر اسلام(ص) نيز به آن عمل نموده و هرگز مردم را سرگردان رها نكرده است. ايشان مىفرمايد: «رسول گرامى اسلام(ص) در ميان شما مردم جانشينى برگزيد، همچنان كه تمام پيامبران گذشته براى امتهاى خود برگزيدند؛ زيرا آنها هرگز انسانها را سرگردان رها نكردند و بدون معرفى راهى روشن و گذاشتن نشانههايى استوار از ميان مردم نرفتند».نهج البلاغه
اين بيان گهربار امير مؤمنان(ع)، مبين اين واقعيت است كه انتخاب جانشين، سنت و شيوه پيامبران گذشته بوده است و آنان با تعيين راه روشن و نشانههاى استوار، مردم را به حال خود وانگذاشتهاند. بر همين مبنا، پيامبر اكرم(ص) نيز جانشينان خويش را برگزيده است.
ب) ويژگىهاى جانشينان پيامبر(ص)
امام على(ع) شرايط و ويژگىهاى بسيارى را براى خليفه مسلمانان و جانشين پيامبر برمىشمرد كه مهمترين آنها عبارتاند از:
1. توانايى اداره جامعه و آگاهى به فرمانها و احكام الهى؛
اميرمؤمنان على(ع) در اين خصوص مىفرمايد: «اى مردم! سزاوار به خلافت كسى است كه بدان تواناتر باشد و در آگاهى از فرمان خدا داناتر؛ تا اگر آشوبگرى به فتنه انگيزى برخيزد، به حق بازگردانده شود و اگر سر باز زند، با او مبارزه شود». نهج البلاغه ، خطبه 173.
2. صداقت با مردم و آخرت نگرى؛
آن حضرت درباره اين ويژگى مىفرمايد: «پس بايد امام و راهنماى مردم به مردم راست بگويد و راه خرد پويد و از فرزندان آخرت باشد و به يقين بداند كه از آن جا آمده و به آنجا خواهد رفت». نهج البلاغه ، خطبه 154، ص 284.
3. برخوردارى از سجاياى اخلاقى و منشهاى نيكو؛
امام على(ع) خصلتهايى چون بخيل نبودن، دانايى و عدالت را براى خليفه مسلمانان ضرورى و لازم مىداند. آن حضرت مىفرمايد: «و همانا دانستيد كه سزاوار نيست بخيل بر ناموس و جان مردم و بر غنيمتها و احكام مسلمانان ولايت يابد و امامت آنان را عهدهدار شود تا در مالهاى آنها حريص گردد. و نادان نيز لياقت رهبرى ندارد؛ چون با نادانى خود مسلمانان را به گمراهى مىكشاند. ستمكار نيز نمىتواند زمامدار باشد؛ چون با ستم خويش حق مردم را غصب مىكند. و نه آن كه در تقسيم اموال عدالت را رعايت نمىكند؛ چرا كه گروهى را از حق خود محروم مىسازند. و نه آن كه رشوهگير است؛ چرا كه او نيز حقوق مردم را پايمال مىكند و نه آن كه سنت پيامبر را ضايع مىكند، زيرا كه امت اسلامى را به هلاكت مىكشاند». نهج البلاغه ، خطبه 131.
ج) جانشينان واقعى پيامبر
پس از بيان ضرورت گزينش جانشين از ناحيه پيامبر اكرم(ص) و اوصافى كه بايد خليفه از آن برخوردار باشد، مىتوان جمع اين دو ويژگى را در گروهى خاص كه همانا اهلبيت پيامبر(ع) مىباشند، مشاهده كرد و به امامت و جانشينى آنان يقين نمود. امام على(ع) اين واقعيت را با تعابير و عبارات گوناگون بيان فرمودهاند. ايشان در بيان آشكارى چراغهاى هدايت و تشويق مردم به تمسك به آنان مىفرمايد: «مردم به كجا مىرويد؟ و كى باز مىگرديد؟ علامتهاى حق برپاست و نشانههاى آن هويداست. گمراهى تا كجا؟ سرگشتگى تا كجا و چرا؟ خاندان پيامبرتان ميان شماست كه زمامداران حق و يقينند و پيشوايان دينند و با ذكر جميل و گفتار راست قرينند. پس حرمت آنان را همچون قرآن نيك بداريد و چون تشنگانى كه به آبشخور روند، روى به آنان آريد». نهج البلاغه ، خطبه 87.
و در جاى ديگر مىفرمايد: «خاندان پيامبر، مايه حيات دانش و نابود كننده نادانىاند. بردبارىشان شما را از دانش آنها خبر مىدهد و ظاهرشان از صفاى باطنشان و سكوتشان از حكمتهاى گفتارشان. هرگز با حق مخالفت نكردند و در آن اختلاف ننمودند. آنان ستونهاى دينند و پناهگاه مردم. به وسيله آنان حق به جايگاه خود باز مىگردد و باطل از جاى خود رانده و از بن كنده مىشود. دين را چنان كه بايد دانستند و فرا گرفتند و به كار بستند». نهج البلاغه ، خطبه 239.
با توجه به آن چه گفته شد، از ديدگاه امام على(ع) جانشينان پيامبر برگزيده شده خداوند به واسطه پيامبر هستند و اين اقدام پيامبر سنتى رايج در ميان انبيا بوده است. ايشان اهل بيت پيامبرند كه به صفات و خصايص والايى بر مردم برترى يافتهاند؛ چنان كه حاكم اسلامى بايد ويژگىهاى خاص داشته باشد. بارى، اين منصب هر كسى را نشايد و آن كسى را سزاست كه بر انجام آن تواناست و در راستى و عدالت و بىرغبتى به دنيا پابرجاست.جهت آگاهى بيشتر ر.ك: «روابط امام على(ع) و خلفا»، (رجبى، موسوى كاشمرى، رهدار)، ص 83 - 141، (انتشارات مؤسسه آموزشى پژوهشى مذاهب اسلامى).
منبع: www.payambarazam.ir
