پرسش :
شبهه: حديث كساء از نظر سند مخدوش است و بيانگر فضيلتي هم نيست.
پاسخ :
در ابتداي بحث لازم است به نكات زير دقت شود؛
در موضوع اين كه پيغمبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ كساء (عباء يا جامه‌اي كه آن وقت معمول بوده) بر خود و چهار نفس مقدس (حضرت علي ـ عليه السلام ـ، حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ ، امام حسن و امام حسين ـ عليهم السلام ـ ) پوشاند؛ هنگام نزول آيه شريفه به دو مضمون وارد شده است:
1. اينكه جبرئيل همان وقت آيه را نازل مي‌كند: « إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً »؛[1] نازل شد در خانه حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ و يا در بعضي روايات در خانه ام سلمه بوده است.
2. پيغمبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ كساء را روي خود و چهار نفس مقدس پوشاند و آيه شريفه تطهير را تلاوت فرموده و طبق مدارك و روايات وارده چه در مجامع اهل تسنن و چه در كتب اهل شيعه پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مكرراً اين آيه را به مدت چند روز بردر خانه حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ آمده و تلاوت فرموده است.
حاكم در كتاب خود «مستدرك علي الصحيحين» چنين گفته است: حدثّني ابوالحسن اسماعيل بن محمد بن الفضل... عن اسماعيل بن عبدالله بن جعفر بن ابيطالب، عن ابيه قالَ: لمّا نظرَ رسولُ الله ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ اليّ الرحمه هابطه قالَ: اُدعوُ الي اُدعُوا لي فقالت صفّيه: من يا رسول الله؟ قالَ اهلُ بيتي عليّاً و فاطمه و الحسنَ و الحُسينَ، فجيءَ بهِم فالقي عليهمُ النّبيُ ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ كساءه ثمَّ رفعَ يديهِ ثم قالَ: اللّهمّ هولاء آلي فصّل علي محمدٍ و علي آل محمد، و انزلَ الله عزّوجلّ (انما يريدُ الله ليذهبَ عنكمُ الرجس اهل البيت و يطهّركم تطهيرا... قال: هذا حديث صحيح؛[2]
حاكم گويد از عبدالله فرزند جعفر بن ابيطالب ـ عليه السلام ـ نقل مي‌كند كه گفت: هنگامي كه رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ مشاهده فرمود رحمت خداوندگاري در حال فرود آمدن است، فرمود: به سوي من بخوانيد! «صفيه» گفت: چه كسي را اي رسول خدا، فرمود: اهل بيت من علي، فاطمه، حسن و حسين ـ عليهم السلام ـ را فراخوانيد. آن گاه كه ايشان آمدند پيامبر اكرم «كساء» خويش را بر آنها افكند و سپس دستهاي مبارك خويش را بلند كرد و فرمود: خداوندا اينان آل منند پس برمحمد و آلش درود فرست، خداوند متعال هم اين آيه را فرو فرستاد (انّما يريد الله ليذهب ... و يطهّركم تطهيراً)، حاكم، سند اين حديث را صحيح دانسته است.
حديث كساء در روايت عايشه
مسلم در صحيح خود چنين مي‌گويد: حدثّنا ابوبكر بنُ أبي شيبه محمد بن عبدالله قالت: قالَتْ عائشه: خرجَ النبيُّ غداه و عليهِ فرطٌ مُرحّلٌ،[3] من شعر اسودَ. فجاءَ الحسن بن عليٍّ فادخلهُ ثمّ جاء الحسين فدخل معهُ ثُم جاءتْ فاطمه فأدخَلها، ثم جاء عليُّ فأدخلهُ، ثم قال: انّما يريد الله ليذهب عنكم الرّجس اهل البيتِ و يطهّركم تطهيراً؛ [4]
مسلم گويد: از عايشه، روزي رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ بيرون آمد و عبايي نقشدار كه از موي سياه بافته شده بود بر دوش داشت. ابتدا حضرت امام حسن مجتبي ـ عليه السلام ـ آمد و او را به زير عبا جاي داد، پس از او حسين آمد، او را هم به زير عبا جاي داد، پس فاطمه آمد و در زير عبا قرار گرفت، بعد علي آمد و او را هم همراه ديگران زير عبا، جاي داد و پس فرمود: «انّما يريد الله ليذهب عنكُم الرجس اهل البيت و يطهّركم تطهيراً»؛ اين روايت در سنن كبري، بيهقي،[5] و تفسير طبري، ج 22، ص 5، و ابن كثير در تفسيرش، ج 3، ص 485 و سيوطي در الدر المنثور، ج 5، ص 198 ـ 199 آورده‌اند.
حديث كساء در روايت ام سلمه
بيهقي در كتاب سنن خود مي‌گويد: اَخبرنا ابوعبدالله الحافظ غيرمره... عن امّ سلمه قالَتْ: في بيتي اُنزلتْ (انّما يريدُ الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً) قالت؛ فأرسلَ رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ الي فاطمه و عليّ و الحسن و الحسين فقال: هؤلاء اهل بيتي و في حديث القاضي و اسّلمي: «هؤلاءِ اهلي» قالت: فقلتُ: يا رسول الله أما اَنَا من اهلِ اليسر، قال: «بلي ان شاء‌الله تعالي».[6]
ام سلمه مي‌گويد: هنگامي كه آيه تطهير نازل شد رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ علي و فاطمه و حسن و حسين را فراخواند و بر آنان كسائي، ردائي پوشاند. پس به رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ گفتم: يارسول الله آيا من هم از شمايم، فرمود: تو از اهل بيت من نيستي، ولي بر خير و خوبي مي‌باشي ان شاء الله. اين روايت را حاكم در مستدرك خويش آورده است.[7]
اما راجع به اينكه حديث كساء فضلي بر آنها نيست، بايد گفت:
الف. فضيلت اهل بيت در صحيح مسلم؛ مسلم در صحيح خود چنين روايت مي‌كند از صحابي پيامبر زيد بن ارقم به هنگامي كه سؤال شد، اهل بيت كيانند؟ آيا زنان پيامبرند؟ گفت: نه به ذات حق قسم! زن زماني از روزگار را همراه شوهرش مي‌ماند و سپس مرد او را طلاق مي‌دهد و زن هم، به خانه پدر و اقوامش بر مي‌گردد. در حالي كه اهل بيت پيامبر كساني هستند كه رشته اصيل خويشاوندي با او دارند، و فاميل وي هستند كه صدقه بر آنان حرام است.[8]
ب. باز روايتي در خصوص فضيلت امام حسن مجتبي ـ عليه السلام ـ ذكر مي‌كند؛ حدّثني احمدُ بن حنبل حدثنا سفيانُ بن عُيينه.. عن النبي ـ صلّي الله عليه و آله ـ أنّه قال لحسن «اللهم! اِني اُحبّهُ، فأحبُّهُ و احبِبْ من يحبّهُ»؛ پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ در شأن امام حسن مجتبي ـ عليه السلام ـ فرمود: پروردگارا من او را دوست دارم و هر كس او را دوست داشته باشد، من او را دوست خواهم داشت.[9]
ج. امتياز اهل بيت در حديث ام سلمه، همان طور كه در حديث ام سلمه ذكر شد، گفت: يارسول الله من هم از اهل بيت هستم، فرمود، نه تو از اهل بيت من نيستي ولي بر خير و خوبي مي‌باشي. پس ام سلمه گفت كه بخدا سوگند كه پيامبر اين امتياز را به من نداد كه از اهل بيت باشم.[10] طبري در جامع البيان ذيل آيه تطهير اين حديث را آورده است.
د. آيه تطهير: اكثر قريب به اتفاق علماي اهل تسنن و شيعه درباره اين آيه گفته‌اند كه منظور اهل بيت (رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ، علي ـ عليه السلام ـ فاطمه و حسن و حسين ـ عليهم السلام ـ مي‌باشند و فضائلي راجع به اين آيه در خصوص اهل بيت روايات و مطالب فراواني را آورده‌اند. از جمله سيوطي در تفسيرش چنين روايت مي‌كند كه: رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: خداوند خلق خود را دو قسمت فرمود و مرا از بهترينش قرار داد. آنجا كه فرمود: پس قبيله‌ها را به خانواده‌هايي تقسيم فرمود كه مرا در بهترين خانواده‌ها قرار داد و همين است منظور سخن خداي تعالي كه مي‌فرمايد: «انما يريد الله ليذهب عنكمُ الرجس اهل البيت و يطهّركم تطهيراً»؛ پس من و اهل بيتم از جميع گناهان پاك و پاكيزه‌ايم. و حتي در اين روايت گفته است كه آيه تطهير درباره پنج نفر نازل شده است.[11] روايات در باب فضيلت خاندان اهل بيت فراوان است.
[1] . احزاب، 34.
[2] . المستدرك علي الصحيحين، امام حافظ محمد بن عبدالله حاكم النيشابوري، انتشارات دار الكتب الاسلاميه، بيروت، ج 3، ص 160.
[3] . مرط مرحل: المرط الكساء، مرط: هو الكساء من صوف... المرحل: هو الشيء المنقوش عليه صور حال الابل.
[4] . صحيح مسلم، امام ابن الحسين مسلم بن الحجاج القشيري النيشابوري، انتشارات احياء التراث العربي بيروت، ج 4، ص 1883.
[5] . السنن البيهقي، امام حافظ ابي‌بكر احمد بن الحسين بن علي البيهقي، انتشارات دار الفكر، بيروت، ج 2، ص 512.
[6] . سنن بيهقي، همان، ج 2، ص 514.
[7] . رجوع كنيد، مستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 158.
[8] . ر.ك: صحيح مسلم، ج 4، ص 1883.
[9] . ر.ك: همان، ص 1882.
[10] . حديث كساء در مكتب خلفاء و مكتب اهل بيت، علامه سيد مرتضي عسكري، ترجمه علي اسلامي، انتشارات موسسه الزهرا، ص 27.
[11] . الدر المنثور في تفسير المأثور، جلال الدين سيوطي، ج 5، ص 376، انتشارات دار الكتب العلميه بيروت.
www.andisheqom.com
در ابتداي بحث لازم است به نكات زير دقت شود؛
در موضوع اين كه پيغمبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ كساء (عباء يا جامه‌اي كه آن وقت معمول بوده) بر خود و چهار نفس مقدس (حضرت علي ـ عليه السلام ـ، حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ ، امام حسن و امام حسين ـ عليهم السلام ـ ) پوشاند؛ هنگام نزول آيه شريفه به دو مضمون وارد شده است:
1. اينكه جبرئيل همان وقت آيه را نازل مي‌كند: « إِنَّما يُرِيدُ اللَّهُ لِيُذْهِبَ عَنْكُمُ الرِّجْسَ أَهْلَ الْبَيْتِ وَ يُطَهِّرَكُمْ تَطْهِيراً »؛[1] نازل شد در خانه حضرت فاطمه زهرا ـ سلام الله عليها ـ و يا در بعضي روايات در خانه ام سلمه بوده است.
2. پيغمبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ كساء را روي خود و چهار نفس مقدس پوشاند و آيه شريفه تطهير را تلاوت فرموده و طبق مدارك و روايات وارده چه در مجامع اهل تسنن و چه در كتب اهل شيعه پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ مكرراً اين آيه را به مدت چند روز بردر خانه حضرت زهرا ـ سلام الله عليها ـ آمده و تلاوت فرموده است.
حاكم در كتاب خود «مستدرك علي الصحيحين» چنين گفته است: حدثّني ابوالحسن اسماعيل بن محمد بن الفضل... عن اسماعيل بن عبدالله بن جعفر بن ابيطالب، عن ابيه قالَ: لمّا نظرَ رسولُ الله ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ اليّ الرحمه هابطه قالَ: اُدعوُ الي اُدعُوا لي فقالت صفّيه: من يا رسول الله؟ قالَ اهلُ بيتي عليّاً و فاطمه و الحسنَ و الحُسينَ، فجيءَ بهِم فالقي عليهمُ النّبيُ ـ صلّي الله عليه و آله و سلّم ـ كساءه ثمَّ رفعَ يديهِ ثم قالَ: اللّهمّ هولاء آلي فصّل علي محمدٍ و علي آل محمد، و انزلَ الله عزّوجلّ (انما يريدُ الله ليذهبَ عنكمُ الرجس اهل البيت و يطهّركم تطهيرا... قال: هذا حديث صحيح؛[2]
حاكم گويد از عبدالله فرزند جعفر بن ابيطالب ـ عليه السلام ـ نقل مي‌كند كه گفت: هنگامي كه رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ مشاهده فرمود رحمت خداوندگاري در حال فرود آمدن است، فرمود: به سوي من بخوانيد! «صفيه» گفت: چه كسي را اي رسول خدا، فرمود: اهل بيت من علي، فاطمه، حسن و حسين ـ عليهم السلام ـ را فراخوانيد. آن گاه كه ايشان آمدند پيامبر اكرم «كساء» خويش را بر آنها افكند و سپس دستهاي مبارك خويش را بلند كرد و فرمود: خداوندا اينان آل منند پس برمحمد و آلش درود فرست، خداوند متعال هم اين آيه را فرو فرستاد (انّما يريد الله ليذهب ... و يطهّركم تطهيراً)، حاكم، سند اين حديث را صحيح دانسته است.
حديث كساء در روايت عايشه
مسلم در صحيح خود چنين مي‌گويد: حدثّنا ابوبكر بنُ أبي شيبه محمد بن عبدالله قالت: قالَتْ عائشه: خرجَ النبيُّ غداه و عليهِ فرطٌ مُرحّلٌ،[3] من شعر اسودَ. فجاءَ الحسن بن عليٍّ فادخلهُ ثمّ جاء الحسين فدخل معهُ ثُم جاءتْ فاطمه فأدخَلها، ثم جاء عليُّ فأدخلهُ، ثم قال: انّما يريد الله ليذهب عنكم الرّجس اهل البيتِ و يطهّركم تطهيراً؛ [4]
مسلم گويد: از عايشه، روزي رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ بيرون آمد و عبايي نقشدار كه از موي سياه بافته شده بود بر دوش داشت. ابتدا حضرت امام حسن مجتبي ـ عليه السلام ـ آمد و او را به زير عبا جاي داد، پس از او حسين آمد، او را هم به زير عبا جاي داد، پس فاطمه آمد و در زير عبا قرار گرفت، بعد علي آمد و او را هم همراه ديگران زير عبا، جاي داد و پس فرمود: «انّما يريد الله ليذهب عنكُم الرجس اهل البيت و يطهّركم تطهيراً»؛ اين روايت در سنن كبري، بيهقي،[5] و تفسير طبري، ج 22، ص 5، و ابن كثير در تفسيرش، ج 3، ص 485 و سيوطي در الدر المنثور، ج 5، ص 198 ـ 199 آورده‌اند.
حديث كساء در روايت ام سلمه
بيهقي در كتاب سنن خود مي‌گويد: اَخبرنا ابوعبدالله الحافظ غيرمره... عن امّ سلمه قالَتْ: في بيتي اُنزلتْ (انّما يريدُ الله ليذهب عنكم الرجس اهل البيت و يطهركم تطهيراً) قالت؛ فأرسلَ رسول الله ـ صلّي الله عليه و آله ـ الي فاطمه و عليّ و الحسن و الحسين فقال: هؤلاء اهل بيتي و في حديث القاضي و اسّلمي: «هؤلاءِ اهلي» قالت: فقلتُ: يا رسول الله أما اَنَا من اهلِ اليسر، قال: «بلي ان شاء‌الله تعالي».[6]
ام سلمه مي‌گويد: هنگامي كه آيه تطهير نازل شد رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ علي و فاطمه و حسن و حسين را فراخواند و بر آنان كسائي، ردائي پوشاند. پس به رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ گفتم: يارسول الله آيا من هم از شمايم، فرمود: تو از اهل بيت من نيستي، ولي بر خير و خوبي مي‌باشي ان شاء الله. اين روايت را حاكم در مستدرك خويش آورده است.[7]
اما راجع به اينكه حديث كساء فضلي بر آنها نيست، بايد گفت:
الف. فضيلت اهل بيت در صحيح مسلم؛ مسلم در صحيح خود چنين روايت مي‌كند از صحابي پيامبر زيد بن ارقم به هنگامي كه سؤال شد، اهل بيت كيانند؟ آيا زنان پيامبرند؟ گفت: نه به ذات حق قسم! زن زماني از روزگار را همراه شوهرش مي‌ماند و سپس مرد او را طلاق مي‌دهد و زن هم، به خانه پدر و اقوامش بر مي‌گردد. در حالي كه اهل بيت پيامبر كساني هستند كه رشته اصيل خويشاوندي با او دارند، و فاميل وي هستند كه صدقه بر آنان حرام است.[8]
ب. باز روايتي در خصوص فضيلت امام حسن مجتبي ـ عليه السلام ـ ذكر مي‌كند؛ حدّثني احمدُ بن حنبل حدثنا سفيانُ بن عُيينه.. عن النبي ـ صلّي الله عليه و آله ـ أنّه قال لحسن «اللهم! اِني اُحبّهُ، فأحبُّهُ و احبِبْ من يحبّهُ»؛ پيامبر اكرم ـ صلّي الله عليه و آله ـ در شأن امام حسن مجتبي ـ عليه السلام ـ فرمود: پروردگارا من او را دوست دارم و هر كس او را دوست داشته باشد، من او را دوست خواهم داشت.[9]
ج. امتياز اهل بيت در حديث ام سلمه، همان طور كه در حديث ام سلمه ذكر شد، گفت: يارسول الله من هم از اهل بيت هستم، فرمود، نه تو از اهل بيت من نيستي ولي بر خير و خوبي مي‌باشي. پس ام سلمه گفت كه بخدا سوگند كه پيامبر اين امتياز را به من نداد كه از اهل بيت باشم.[10] طبري در جامع البيان ذيل آيه تطهير اين حديث را آورده است.
د. آيه تطهير: اكثر قريب به اتفاق علماي اهل تسنن و شيعه درباره اين آيه گفته‌اند كه منظور اهل بيت (رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ، علي ـ عليه السلام ـ فاطمه و حسن و حسين ـ عليهم السلام ـ مي‌باشند و فضائلي راجع به اين آيه در خصوص اهل بيت روايات و مطالب فراواني را آورده‌اند. از جمله سيوطي در تفسيرش چنين روايت مي‌كند كه: رسول خدا ـ صلّي الله عليه و آله ـ فرمود: خداوند خلق خود را دو قسمت فرمود و مرا از بهترينش قرار داد. آنجا كه فرمود: پس قبيله‌ها را به خانواده‌هايي تقسيم فرمود كه مرا در بهترين خانواده‌ها قرار داد و همين است منظور سخن خداي تعالي كه مي‌فرمايد: «انما يريد الله ليذهب عنكمُ الرجس اهل البيت و يطهّركم تطهيراً»؛ پس من و اهل بيتم از جميع گناهان پاك و پاكيزه‌ايم. و حتي در اين روايت گفته است كه آيه تطهير درباره پنج نفر نازل شده است.[11] روايات در باب فضيلت خاندان اهل بيت فراوان است.
[1] . احزاب، 34.
[2] . المستدرك علي الصحيحين، امام حافظ محمد بن عبدالله حاكم النيشابوري، انتشارات دار الكتب الاسلاميه، بيروت، ج 3، ص 160.
[3] . مرط مرحل: المرط الكساء، مرط: هو الكساء من صوف... المرحل: هو الشيء المنقوش عليه صور حال الابل.
[4] . صحيح مسلم، امام ابن الحسين مسلم بن الحجاج القشيري النيشابوري، انتشارات احياء التراث العربي بيروت، ج 4، ص 1883.
[5] . السنن البيهقي، امام حافظ ابي‌بكر احمد بن الحسين بن علي البيهقي، انتشارات دار الفكر، بيروت، ج 2، ص 512.
[6] . سنن بيهقي، همان، ج 2، ص 514.
[7] . رجوع كنيد، مستدرك علي الصحيحين، ج 3، ص 158.
[8] . ر.ك: صحيح مسلم، ج 4، ص 1883.
[9] . ر.ك: همان، ص 1882.
[10] . حديث كساء در مكتب خلفاء و مكتب اهل بيت، علامه سيد مرتضي عسكري، ترجمه علي اسلامي، انتشارات موسسه الزهرا، ص 27.
[11] . الدر المنثور في تفسير المأثور، جلال الدين سيوطي، ج 5، ص 376، انتشارات دار الكتب العلميه بيروت.
www.andisheqom.com
