پرسش :
شبهه: آيات و روايات منصوص و معتبر در حرمت غنا و موسيقي وجود ندارد.
پاسخ :
آن‌چه از مجموع كلمات فقها و سخنان دانشمندان اسلامي در اين زمينه مي‌توان استفاده كرد، اين است كه غناء، آهنگ‌هاي طرب‌انگيز و لهو باطل است و به عبارت ديگر: غنا آهنگ‌هايي است كه متناسب مجالس فسق و فجور و اهل گناه و فساد مي‌باشد كه قواي شهواني را در انسان تحريك مي‌كند و گاه يك آهنگ هم خودش غنا و لهو و باطل است و هم محتواي آن، به اين ترتيب كه اشعار عشقي و فساد‌انگيز را با آهنگ‌هاي مطرب بخوانند. و گاه تنها آهنگ، غنا است، به اين ترتيب كه اشعار پرمحتوا يا آيات قرآن و دعا و مناجات را به آهنگي بخوانند كه مناسب مجالس لهو لعب است، و در هر دو صورت حرام مي‌باشد.
و در يك بررسي كوتاه، برخي از مفاسد غنا عبارتند از:
الف ـ تشويق به فساد اخلاق: مجالس غنا معمولاً مركز انواع مفاسد است و آن‌چه به اين مفاسد دامن مي‌زند همان غنا است.
ب ـ غافل شدن از ياد خدا: تعبير به «لهو» كه در تفسير «غنا» در برخي از روايات اسلامي آمده، اشاره به همين حقيقت است كه غنا انسان را آن چنان مست شهوات مي‌كند كه از ياد خدا غافل مي سازد.
ج ـ غنا آثار زيانباري را بر اعصاب و روان مي گذارد؛ غنا و موسيقي در حقيقت يكي از عوامل مهمّ تخدير اعصاب و روان است و آثار زيانبار غنا و موسيقي بر اعصاب تا سرحدّ توليد جنون و بر قلب و فشار خون، و تحريكات نامطلوب پيش مي‌رود.[1]
حرمت «غنا» در آيات و روايات:
گرچه در قرآن كريم، تنها كليات مسايل آمده و تبيين جزييات و تعيين مصداق‌هاي آن، به پيامبر و امامان ـ عليهم السلام ـ واگذار شده است و مراجع عظام تقليد با توجه به آيات و روايات موجود، احكام را از آنها استنباط مي‌كنند، ولي در خصوص «غنا» و موسيقي ، قرآن كريم در برخي آيات به آن پرداخته و مخالفت خود را با غنا و موسيقي اعلام فرموده است از جمله:
آيه اول: «ذلك و من يعظم حرمات الله فهو خيرٌ له عند ربه و احلت لكم الانعام الا ما تتلي عليكم فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور»؛[2] اين است ) آن‌چه مقرر شده( و هر كس مقررات خدا را بزرگ دارد، آن براي او نزد پروردگارش بهتر است و براي شما دام‌ها )چهارپايان( حلال شده است، مگر آن‌چه برشما خوانده مي‌شود؛ پس از پليدي بت‌ها و از گفتار باطل اجتناب ورزيد».
ابن بصير مي‌گويد: از امام صادق - عليه السلام- از آيه «... فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور» سؤال كردم. امام (ع) فرمود: منظور «غنا» است.[3]
زيد شَحّام نيز مي‌گويد: از امام صادق - عليه السلام- در باره‌ي تفسير قول زور پرسيدم، آن حضرت فرمود: منظور از قول زور، غنا است.[4]
آيه دوم: «ومن الناس من يشتري لهوالحديث ليضل عن سبيل الله بغير علم و يتخذها هزوا اولئك لهم عذاب مهين؛[5] بعضي از مردم، سخنان باطل و بيهوده مي‌خرند تا مردم را از روي جهل و ناداني گمراه سازند و آيات الهي را به استهزاء گيرند، پس براي آنها عذابي خواركننده است.[6]
امام صادق - عليه السلام- مي‌فرمايد: «غنا» از مسايلي است كه خداوند متعال وعده‌ي عذاب بر آن داده است و سپس آيه 6، سوره‌ي لقمان را تلاوت فرمود.[7]
«لهوالحديث» داراي معناي گسترده‌اي است كه هرگونه سخن يا آهنگ‌هاي سرگرم‌كننده و غفلت‌زا را شامل مي‌شود كه موجب گمراهي و بيهودگي انسان مي‌گردد، خواه از قبيل «غنا» و لحن‌ها و آهنگ‌هاي شهوت‌انگيز و هوس‌آلود باشد و يا سخناني باشد كه نه از طريق آهنگ، بلكه از طريق محتوا، انسان را به فساد و تباهي بكشاند.[8]
امام صادق - عليه السلام- مي‌فرمايد: «مجلس «غنا» و خوانندگي لهو و باطل، مجلسي است كه خدا به اهل آن نمي نگرد و اين مصداق قول خداوند متعال است كه مي‌فرمايد: «بعضي از مردم هستند كه سخنان بيهوده خريداري مي‌كنند تا مردم را از راه خدا گمراه سازند.»[9]
امام صادق - عليه السلام- مي‌فرمايد: «الغنا يورث النفاق»[10] «غنا» نفاق را به ارث مي‌گذارد و در حديث ديگري امام صادق - عليه السلام- مي‌فرمايد: «بيت الغناء لا تومن فيه الفجيعه و لا تجاب فيه الدعوه، و لا يدخله الملك»[11] خانه‌اي كه در آن غنا باشد، ايمن از مرگ و مصيبت دردناك نيست و دعا در آن به اجابت نمي‌رسد و فرشتگان وارد آن نمي‌شوند.
در حديثي از جابربن‌عبدالله از پيامبر اكرم - صلي الله عليه و اله- نقل شده كه فرمود: «كان ابليس اوّل من تغني»[12] شيطان اوّلين كسي بود كه غنا خواند.
ابن مسعود از پيامبر اكرم - صلي الله عليه و اله- نقل مي‌كند كه فرمود: «الغناء ينبت النفاق في القلب كما ينبت الماء البقل»[13] غناء روح نفاق را در قلب پرورش مي‌دهد همان‌گونه كه آب گياهان را پرورش مي‌دهد.
البته آهنگ‌ها و آوازهايي كه از نظر محتوا (مضمون اشعار) داراي معنايي باشكوه و زيباست و از طرفي خوب و زيبا اجرا مي‌شود و در عين حال تناسب و شباهتي با ساز و آوازهاي مجالس لهو، عيش و عشرت و فساد، ندارد گوش دادن به اين نوع آهنگ‌ها اشكال ندارد. سازها و آوازهايي كه نسبت به آنها شك داريم و نمي دانيم آيا از نوع «غنا» (موسيقي مبتذل) است و يا جز موسيقي‌هاي مجاز است، احتياط آن است كه به اين‌گونه آهنگ‌ها نيز گوش داده نشود[14].
[1] ـ ر. ك: ناصر مكارم شيرازي و ديگران، تفسير نمونه، (تهران، دارالكتب الاسلاميه) ج 17، ص 22.
[2] ـ سوره حج، آيه 30.
[3] ـ سيد هاشم الحسيني البحراني، البرهان في تفسير القرآن، (قم، مؤسسه البعثه)، ج 3، ص 881 ـ 882.
[4] ـ همان.
[5] ـ سوره لقمان، آيه 6.
[6] ـ ر.ك: علامه محمد حسين طباطبايي (ره)، الميزان في تفسير القرآن (قم، منشورات جماعه المدرسين في الحوزه العلميه،) ج 15 ـ 16، ص 309.
[7] ـ سيد هاشم الحسيني، البحراني، همان.
[8] ـ ر.ك؛ ناصر مكارم شيرازي و همكاران، تفسير نمونه (تهران، دارالكتب الاسلاميه) ج 17، ص 15.
[9] ـ ر.ك: محمدبن يعقوب الكليني، الكافي (مؤسسه الوفا، للبيروت) ج 6، ص 444.
[10]- محمّد محمدي ري‌شهري، ميزان الحكمه، مكتب الاعلام الاسلامي، قم، ج 7، ص 306.
[11]- شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، آل البيت، قم، ج 17، ص 364، 327.
[12]- وسائل الشيعه، همان.
[13]- محمّد محمدي ري‌شهري، ميزان الحكمه، مكتب الاعلام الاسلامي، قم، ج 7، ص 306.
[14] ـ ر.ك: آيت الله فاضل لنكراني، جامع المسائل (استفتائات) مطبوعاتي امير، چاپ دوم، ص 252.
www.andisheqom.com
آن‌چه از مجموع كلمات فقها و سخنان دانشمندان اسلامي در اين زمينه مي‌توان استفاده كرد، اين است كه غناء، آهنگ‌هاي طرب‌انگيز و لهو باطل است و به عبارت ديگر: غنا آهنگ‌هايي است كه متناسب مجالس فسق و فجور و اهل گناه و فساد مي‌باشد كه قواي شهواني را در انسان تحريك مي‌كند و گاه يك آهنگ هم خودش غنا و لهو و باطل است و هم محتواي آن، به اين ترتيب كه اشعار عشقي و فساد‌انگيز را با آهنگ‌هاي مطرب بخوانند. و گاه تنها آهنگ، غنا است، به اين ترتيب كه اشعار پرمحتوا يا آيات قرآن و دعا و مناجات را به آهنگي بخوانند كه مناسب مجالس لهو لعب است، و در هر دو صورت حرام مي‌باشد.
و در يك بررسي كوتاه، برخي از مفاسد غنا عبارتند از:
الف ـ تشويق به فساد اخلاق: مجالس غنا معمولاً مركز انواع مفاسد است و آن‌چه به اين مفاسد دامن مي‌زند همان غنا است.
ب ـ غافل شدن از ياد خدا: تعبير به «لهو» كه در تفسير «غنا» در برخي از روايات اسلامي آمده، اشاره به همين حقيقت است كه غنا انسان را آن چنان مست شهوات مي‌كند كه از ياد خدا غافل مي سازد.
ج ـ غنا آثار زيانباري را بر اعصاب و روان مي گذارد؛ غنا و موسيقي در حقيقت يكي از عوامل مهمّ تخدير اعصاب و روان است و آثار زيانبار غنا و موسيقي بر اعصاب تا سرحدّ توليد جنون و بر قلب و فشار خون، و تحريكات نامطلوب پيش مي‌رود.[1]
حرمت «غنا» در آيات و روايات:
گرچه در قرآن كريم، تنها كليات مسايل آمده و تبيين جزييات و تعيين مصداق‌هاي آن، به پيامبر و امامان ـ عليهم السلام ـ واگذار شده است و مراجع عظام تقليد با توجه به آيات و روايات موجود، احكام را از آنها استنباط مي‌كنند، ولي در خصوص «غنا» و موسيقي ، قرآن كريم در برخي آيات به آن پرداخته و مخالفت خود را با غنا و موسيقي اعلام فرموده است از جمله:
آيه اول: «ذلك و من يعظم حرمات الله فهو خيرٌ له عند ربه و احلت لكم الانعام الا ما تتلي عليكم فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور»؛[2] اين است ) آن‌چه مقرر شده( و هر كس مقررات خدا را بزرگ دارد، آن براي او نزد پروردگارش بهتر است و براي شما دام‌ها )چهارپايان( حلال شده است، مگر آن‌چه برشما خوانده مي‌شود؛ پس از پليدي بت‌ها و از گفتار باطل اجتناب ورزيد».
ابن بصير مي‌گويد: از امام صادق - عليه السلام- از آيه «... فاجتنبوا الرجس من الاوثان واجتنبوا قول الزور» سؤال كردم. امام (ع) فرمود: منظور «غنا» است.[3]
زيد شَحّام نيز مي‌گويد: از امام صادق - عليه السلام- در باره‌ي تفسير قول زور پرسيدم، آن حضرت فرمود: منظور از قول زور، غنا است.[4]
آيه دوم: «ومن الناس من يشتري لهوالحديث ليضل عن سبيل الله بغير علم و يتخذها هزوا اولئك لهم عذاب مهين؛[5] بعضي از مردم، سخنان باطل و بيهوده مي‌خرند تا مردم را از روي جهل و ناداني گمراه سازند و آيات الهي را به استهزاء گيرند، پس براي آنها عذابي خواركننده است.[6]
امام صادق - عليه السلام- مي‌فرمايد: «غنا» از مسايلي است كه خداوند متعال وعده‌ي عذاب بر آن داده است و سپس آيه 6، سوره‌ي لقمان را تلاوت فرمود.[7]
«لهوالحديث» داراي معناي گسترده‌اي است كه هرگونه سخن يا آهنگ‌هاي سرگرم‌كننده و غفلت‌زا را شامل مي‌شود كه موجب گمراهي و بيهودگي انسان مي‌گردد، خواه از قبيل «غنا» و لحن‌ها و آهنگ‌هاي شهوت‌انگيز و هوس‌آلود باشد و يا سخناني باشد كه نه از طريق آهنگ، بلكه از طريق محتوا، انسان را به فساد و تباهي بكشاند.[8]
امام صادق - عليه السلام- مي‌فرمايد: «مجلس «غنا» و خوانندگي لهو و باطل، مجلسي است كه خدا به اهل آن نمي نگرد و اين مصداق قول خداوند متعال است كه مي‌فرمايد: «بعضي از مردم هستند كه سخنان بيهوده خريداري مي‌كنند تا مردم را از راه خدا گمراه سازند.»[9]
امام صادق - عليه السلام- مي‌فرمايد: «الغنا يورث النفاق»[10] «غنا» نفاق را به ارث مي‌گذارد و در حديث ديگري امام صادق - عليه السلام- مي‌فرمايد: «بيت الغناء لا تومن فيه الفجيعه و لا تجاب فيه الدعوه، و لا يدخله الملك»[11] خانه‌اي كه در آن غنا باشد، ايمن از مرگ و مصيبت دردناك نيست و دعا در آن به اجابت نمي‌رسد و فرشتگان وارد آن نمي‌شوند.
در حديثي از جابربن‌عبدالله از پيامبر اكرم - صلي الله عليه و اله- نقل شده كه فرمود: «كان ابليس اوّل من تغني»[12] شيطان اوّلين كسي بود كه غنا خواند.
ابن مسعود از پيامبر اكرم - صلي الله عليه و اله- نقل مي‌كند كه فرمود: «الغناء ينبت النفاق في القلب كما ينبت الماء البقل»[13] غناء روح نفاق را در قلب پرورش مي‌دهد همان‌گونه كه آب گياهان را پرورش مي‌دهد.
البته آهنگ‌ها و آوازهايي كه از نظر محتوا (مضمون اشعار) داراي معنايي باشكوه و زيباست و از طرفي خوب و زيبا اجرا مي‌شود و در عين حال تناسب و شباهتي با ساز و آوازهاي مجالس لهو، عيش و عشرت و فساد، ندارد گوش دادن به اين نوع آهنگ‌ها اشكال ندارد. سازها و آوازهايي كه نسبت به آنها شك داريم و نمي دانيم آيا از نوع «غنا» (موسيقي مبتذل) است و يا جز موسيقي‌هاي مجاز است، احتياط آن است كه به اين‌گونه آهنگ‌ها نيز گوش داده نشود[14].
[1] ـ ر. ك: ناصر مكارم شيرازي و ديگران، تفسير نمونه، (تهران، دارالكتب الاسلاميه) ج 17، ص 22.
[2] ـ سوره حج، آيه 30.
[3] ـ سيد هاشم الحسيني البحراني، البرهان في تفسير القرآن، (قم، مؤسسه البعثه)، ج 3، ص 881 ـ 882.
[4] ـ همان.
[5] ـ سوره لقمان، آيه 6.
[6] ـ ر.ك: علامه محمد حسين طباطبايي (ره)، الميزان في تفسير القرآن (قم، منشورات جماعه المدرسين في الحوزه العلميه،) ج 15 ـ 16، ص 309.
[7] ـ سيد هاشم الحسيني، البحراني، همان.
[8] ـ ر.ك؛ ناصر مكارم شيرازي و همكاران، تفسير نمونه (تهران، دارالكتب الاسلاميه) ج 17، ص 15.
[9] ـ ر.ك: محمدبن يعقوب الكليني، الكافي (مؤسسه الوفا، للبيروت) ج 6، ص 444.
[10]- محمّد محمدي ري‌شهري، ميزان الحكمه، مكتب الاعلام الاسلامي، قم، ج 7، ص 306.
[11]- شيخ حر عاملي، وسائل الشيعه، آل البيت، قم، ج 17، ص 364، 327.
[12]- وسائل الشيعه، همان.
[13]- محمّد محمدي ري‌شهري، ميزان الحكمه، مكتب الاعلام الاسلامي، قم، ج 7، ص 306.
[14] ـ ر.ك: آيت الله فاضل لنكراني، جامع المسائل (استفتائات) مطبوعاتي امير، چاپ دوم، ص 252.
www.andisheqom.com
