پرسش :
چرا قرآن كريم مي فرمايد: "انسانها از روي ظن و گمان قضاوت نكنند"؟
پاسخ :
"ظن"، در لغت به معناي گمان و پنداشت و طرف مقابل "وهم" است. ظن، قبول مطلبي است كه به حد جزم و يقين نرسد. قرآن كريم پيروي از ظن در امور اعتقادي را نكوهش نموده و آن را بر خلاف عقل دانسته است: "إِن يَتَّبِعُونَ إِلآ الظَّنَّ وَ إِنَّ الظَّنَّ لاَ يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْ ئ‹ًا ;(نجم،28) آنان ـ مشركان ـ، تنها از ظن و گمان بي پايه پيروي مينمايند، با اين كه گمان، هرگز انسان را بي نياز از حق نميكند." انسان متعهد و معتقد، هرگز سخني را بدون علم و آگاهي نميگويد و بيدليل نسبتي را به كسي نميدهد، زيرا تكيه بر گمان و پندار، كار شيطان و انسانهاي شيطان صفت است و قبول خرافات و موهومات، نشانة انحراف و بي عقلي است.
منظور از واژة "ظن" در آيات مورد بحث، گمانهاي بي پايه است كه طبق تعبير آيات، هم رديف با هواي نفس و اوهام و خرافات قرار دارد.
ظن بتپرستان نيز از اين قبيل بود; چون خرافهاي به صورت يك احتمال ضعيف در مغزشان ظاهر ميشد و هواي نفس آن را تزيين ميكرد.(ر.ك: تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 22، ص 530، دارالكتب الاسلامية / معارف و معاريف، سيد مصطفي حسيني دشتي، ج 7، ص 139، چاپ صدر، قم.)
قرآن كريم، بسياري از اشكالات مشركين و كفار را، اعتماد بر گمانهاي بي جا و غير منطقي، ميداند و آنان را، به اين لحاظ كه تابع گمان خويش هستند، مورد سرزنش قرار ميدهد.
در برخي آيات، انكار قيامت و حكم به اين كه در وراي اين جهان مادّه، جهان ديگري نيست، را نتيجة اعتماد بر ظن و تكيه بر اوهام و تخيلات دانسته و ميفرمايد: "وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَآءَ وَ الاْ ئَرْضَ وَ مَا بَيْنَهُمَا بَـَطِلاً ذَ َلِكَ ظَنُّ الَّذِينَ كَفَرُوا...;(ص،27ـ28) و آسمان و زمين و آنچه در بين آن دو هستند، باطل نيافريديم، اين گمان كساني است كه كافرند...".
در آيات ديگر نيز، منشأ عقايد خرافي را تكيه به گمان و ظن ميداند: "إِنْ هِيَ إِلآَّ أَسْمَآءٌ سَمَّيْتُمُوهَآ أَنتُمْ وَ ءَابَآؤُكُم مَّآ أَنزَلَ اللَّهُ بِهَا مِن سُلْطَـَنٍ إِن يَتَّبِعُونَ إِلآ الظَّنَّ وَ مَا تَهْوَي الاْ ئَنفُس...;(نجم،21ـ23) اينها فقط نامهايي است كه شما و پدرانتان بر آنها گذاشتهاند ]نامهايي بي محتوا و اسمهايي است بي مسمّي![ و هرگز خداوند، دليل و حجتي بر آن نازل نكرده; آنان فقط از گمانهاي بي اساس و هواي نفس پيروي ميكنند...".
تمام بدبختيهايي كه در دنياي امروز وجود دارد، جنگها و خونريزيها، ظلمها و تجاوزها، فسادها و آلودگيها، نتيجة پيروي از ظن است، كه شايعه پراكني نيز ميتواند اين امر را تشديد كند.(ر.ك: اخلاق در قرآن، استاد محمد تقي مصباح يزدي، ج 1، ص 325، انتشارات مؤسسة آموزشي و پژوهشي امام خميني.)
eporsesh.com
"ظن"، در لغت به معناي گمان و پنداشت و طرف مقابل "وهم" است. ظن، قبول مطلبي است كه به حد جزم و يقين نرسد. قرآن كريم پيروي از ظن در امور اعتقادي را نكوهش نموده و آن را بر خلاف عقل دانسته است: "إِن يَتَّبِعُونَ إِلآ الظَّنَّ وَ إِنَّ الظَّنَّ لاَ يُغْنِي مِنَ الْحَقِّ شَيْ ئ‹ًا ;(نجم،28) آنان ـ مشركان ـ، تنها از ظن و گمان بي پايه پيروي مينمايند، با اين كه گمان، هرگز انسان را بي نياز از حق نميكند." انسان متعهد و معتقد، هرگز سخني را بدون علم و آگاهي نميگويد و بيدليل نسبتي را به كسي نميدهد، زيرا تكيه بر گمان و پندار، كار شيطان و انسانهاي شيطان صفت است و قبول خرافات و موهومات، نشانة انحراف و بي عقلي است.
منظور از واژة "ظن" در آيات مورد بحث، گمانهاي بي پايه است كه طبق تعبير آيات، هم رديف با هواي نفس و اوهام و خرافات قرار دارد.
ظن بتپرستان نيز از اين قبيل بود; چون خرافهاي به صورت يك احتمال ضعيف در مغزشان ظاهر ميشد و هواي نفس آن را تزيين ميكرد.(ر.ك: تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 22، ص 530، دارالكتب الاسلامية / معارف و معاريف، سيد مصطفي حسيني دشتي، ج 7، ص 139، چاپ صدر، قم.)
قرآن كريم، بسياري از اشكالات مشركين و كفار را، اعتماد بر گمانهاي بي جا و غير منطقي، ميداند و آنان را، به اين لحاظ كه تابع گمان خويش هستند، مورد سرزنش قرار ميدهد.
در برخي آيات، انكار قيامت و حكم به اين كه در وراي اين جهان مادّه، جهان ديگري نيست، را نتيجة اعتماد بر ظن و تكيه بر اوهام و تخيلات دانسته و ميفرمايد: "وَ مَا خَلَقْنَا السَّمَآءَ وَ الاْ ئَرْضَ وَ مَا بَيْنَهُمَا بَـَطِلاً ذَ َلِكَ ظَنُّ الَّذِينَ كَفَرُوا...;(ص،27ـ28) و آسمان و زمين و آنچه در بين آن دو هستند، باطل نيافريديم، اين گمان كساني است كه كافرند...".
در آيات ديگر نيز، منشأ عقايد خرافي را تكيه به گمان و ظن ميداند: "إِنْ هِيَ إِلآَّ أَسْمَآءٌ سَمَّيْتُمُوهَآ أَنتُمْ وَ ءَابَآؤُكُم مَّآ أَنزَلَ اللَّهُ بِهَا مِن سُلْطَـَنٍ إِن يَتَّبِعُونَ إِلآ الظَّنَّ وَ مَا تَهْوَي الاْ ئَنفُس...;(نجم،21ـ23) اينها فقط نامهايي است كه شما و پدرانتان بر آنها گذاشتهاند ]نامهايي بي محتوا و اسمهايي است بي مسمّي
