پرسش :
بر اساس آيات قرآن، انساني كه ايمان داشته و به آن عمل مي‌كند از چه مواهب بزرگي بهره‌مند مي‌شود؟
پاسخ :
ماهيت ايمان
ايمان، عبارت است از باور داشتن و اعتقاد قلبي و زباني به مفهومي والا و اصولي عالي (اظهار خضوع و قبول شريعت و آن چه كه نبي اكرم‌آورده است)(كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد، علامه حلّي، ص 426، انتشارات دفتر اسلامي جامعه مدرسين.)
در حديث آمده است: "ايمان عقيده به دل و گفتار به زبان و عمل به اركان و اعضا است"(الكافي، كليني، ج 2، ص 27، دارالكتب الاسلامية.)
ايمان سرمايه رستگاري
"يَـََّأَيُّهَا الَّذِين‌َ ءَامَنُواْ هَل‌ْ أَدُلُّكُم‌ْ عَلَي‌َ تِجَـَرَة‌ٍ تُنجِيكُم مِّن‌ْ عَذَاب‌ٍ أَلِيم‌ٍ # تُؤْمِنُون‌َ بِاللَّه‌ِ وَ رَسُولِه‌ِي وَتُجَـَهِدُون‌َ فِي سَبِيل‌ِ اللَّه‌ِ بِأَمْوَ َلِكُم‌ْ وَ أَنفُسِكُم‌ْ ذَ َلِكُم‌ْ خَيْرٌ لَّكُم‌ْ إِن كُنتُم‌ْ تَعْلَمُون‌َ ;(صف،10ـ11) اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، آيا شما را بر تجارتي راه نمايم كه شما را از عذابي دردناك مي‌رهاند؟ به خدا و فرستاده او بگرويد و در راه خدا با مال و جانتان جهاد كنيد اين ]گذشت و فداكاري[ اگر بدانيد، براي شما بهتر است."
در اين آيه تصريح شده است: ايمان به خدا و رسول در كنار جهاد در راه خدا سرمايه‌هايي هستند كه رستگاري را تنها با آن‌ها مي‌توان به چنگ آورد. بر اساس اين آيه، ايمان سرمايه است و به كار بردن آن نيازمند مهارت است. بنابراين هر چه مهارت صاحب آن بيشتر باشد، بهره‌وري افزون‌تر خواهد شد.
حالت سلامت و صحت اين سرمايه جاودانگي آن است كه اين عنصر ذهني بلافاصله در صدد بروز خود در عالم خارج برآمده خود را در قالب اعمال صالح بنمايد. آري، ايمان درختي است كه چنين ثمري دارد، هر جا اين گل نشكفد از پژمردگي درخت خبر مي‌دهد.(نظريه ايمان در عرصه كلام و قرآن، محسن جوادي، ص 247، معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامي.)
آثار ايمان:
سرمايه ايمان، آثار و فوايد متعددي دارد. دراين جا به برخي آن‌ها به تفصيل و به برخي به اجمال اشاره مي‌كنيم:
1. اخلاق و معنويت
اخلاق و فضايل بشري از ارزش‌هاي شناخته شدة بشريتند، حتي آنان كه خود از آن محرومند از وجودش در ديگران به وجد مي‌آيند و گاهي تظاهر به داشتن آن مي‌كنند.
در اولين نگاه به فهرست فضايل اخلاقي، انسان متوجه مي‌شود كه دارندگان آن نقطة مشتركي دارند كه عبارت است از نوعي محروميت از نعمت‌ها و لذت‌هاي مادي. مسلماً انگيزه اين افراد تنوع‌طلبي و مدح يا ذم ديگران نيست. چه بسيار افرادي كه بيشترين ايثار را داشتند و كم‌ترين اثر را به مدح يا ذم ديگران مي‌دادند; از اين رو، اساس اخلاق و فضايل را بايد ايمان به خدا و باور به معاد جست; انسان خداشناس و مؤمن خود را موظف به انجام اوامر و اجتناب از نواهي مي‌داند و چون خدا را دوست دارد و همواره مايل است كه به محبوب خود نزديك شده، تشبه به او حاصل، كند، تلاش مي‌نمايد تا خود را به فضايل اخلاقي بيارايد و هر چه بيشتر به صفات خدايي متصف شده و خدا گونه گردد.
2. روشن‌بيني
"يَـََّأَيُّهَا الَّذِين‌َ ءَامَنُوَّاْ إِن تَتَّقُواْ اللَّه‌َ يَجْعَل لَّكُم‌ْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنكُم‌ْ سَيِّ ?‹َاتِكُم‌ْ وَيَغْفِرْ لَكُم‌ْ وَاللَّه‌ُ ذُو الْفَضْل‌ِ الْعَظِيم‌ِ ;(انفال،29) اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، اگر از خدا پروا داريد، براي شما ]نيروي[ تشخيص ]حق از باطل[ قرار مي‌دهد; و گناهانتان را از شما مي‌زدايد و شما را مي‌آمرزد; و خدا داراي بخشش بزرگ است."
اين مطلب كه تقوا و ايمان موجب واقع‌بيني انسان است و اورا از غلطيدن در دام خطاها مي‌رهاند، به صورت‌هاي گوناگون در قرآن آمده است;(نمل،4)
ايمان و تقوا اولاً به رفع موانع و حجاب‌هاي معرفت كه همان هوا و هوس‌هاي آدمي است كمك مي‌كند و ثانياً مؤمنان و پرهيزگاران، از آن‌جا كه با مبدأ حقايق اتصال دارند، نوعي آگاهي از حقايق امور در دل آنان زنده مي‌شود و به تعبيري گويا با نگاه خداوند به امور مي‌نگرند و به همين دليل به دام گمراهي و خطاهاي ديگران گرفتار نمي‌آيند.(ر.ك: تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 7، ص 140، دارالكتب الاسلامية.)
3. محبوبيت
خداوند در قرآن وعده داده است كساني كه ايمان آورده، عمل نيكو انجام دهند، محبوب ديگران قرار دهد و اين البته خصلت ايمان و تقوا است كه حتي محرومان از آن، بدان شوق و رغبت دارند: "إِن‌َّ الَّذِين‌َ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّـَـلِحَـَت‌ِ سَيَجْعَل‌ُ لَهُم‌ُ الرَّحْمَـَن‌ُ وُدًّا ;(مريم،96) كساني كه ايمان آورده و كارهاي شايسته كرده‌اند، به زودي ]خداي[ رحمان براي آنان محبتي ]در دل‌ها[ قرار مي‌دهد."
ايمان و عمل صالح، جاذبه و كشش فوق‌العاده‌اي دارد، اعتقاد به يگانگي خدا و دعوت پيامبران كه بازتابش در روح، فكر و گفتار و كردار انسان به صورت اخلاق عاليه انساني، تقوا و پاكي و درستي و امانت و شجاعت و ايثار و گذشت، تجلي مي‌كند، همچون نيروهاي عظيم مغناطيس كشنده و رباينده است.
4. اميدواري
"إِن‌َّ الَّذِين‌َ ءَامَنُواْ وَالَّذِين‌َ هَاجَرُواْ وَجَـَهَدُواْ فِي سَبِيل‌ِ اللَّه‌ِ أُوْلَغ‌كَ يَرْجُون‌َ رَحْمَت‌َ اللَّه‌ِ وَاللَّه‌ُ غَفُورٌ رَّحِيم‌ٌ ;(بقره،218) آنان كه ايمان آورده و كساني كه هجرت كرده و در راه خدا جهاد نموده‌اند، آنان به رحمت خدا اميدوارند و خداوند آمرزنده مهربان است."
اعتقاد به قدرت لايزال و ايمان به خداي مهربان و توانا، باعث دلگرمي و استواري شده، آن چنان نيرويي در سراسر وجود انسان ايجاد مي‌كند كه هيچ گاه مؤمن، خويشتن را ناتوان نمي‌يابد و راه‌هاي چاره را به روي خود مسدود نمي‌بيند و در نتيجه هرگز نااميد نمي‌شود و از حوادث سهمگين و خطرناك نمي‌هراسد.
موحد چه در پاي ريزي زرش‌چه شمشير هندي نهي بر سرش
اميد و هراسش نباشد ز كس‌بر اين است بنياد توحيد و بس(گلستان سعدي، باب هشتم.)
5. استواري و تعادل روحي
پيشرفت علم پزشكي ثابت كرده است كه بيشتر بيماري‌هاي رواني، مولود بي ايماني و تزلزل عقيده است; زيرا هنگامي كه انسان براي خود پناهگاهي نيابد در هر پيشامدي مانند پيري خاطرش پريشان مي‌شود و احتمالاً در ورطة بحران رواني سختي فرو مي‌غلتد. اما كسي كه به خدا عقيده دارد و به عالم غيب مؤمن است، در مقابل هرگونه رويدادي با نيروي ايمان و اعتقاد و اعتماد به خداايستادگي و مقاومت كرده، متانت رواني وآرامش عصبي خويش را محفوظ مي‌دارد و از روان‌پريشي و افسردگي مصون مي‌ماند.
قرآن كريم براي بيان اين نكته كه ايمان مايه آرامش و بلكه به تعبير برخي روايات، خود آرامش (سكينه) است تعبيرهاي مختلفي دارد: "أَلاَ َّ إِن‌َّ أَوْلِيَآءَ اللَّه‌ِ لاَ خَوْف‌ٌ عَلَيْهِم‌ْ وَ لاَ هُم‌ْ يَحْزَنُون‌َ ;(يونس،62) آگاه باشيد، كه بر دوستان خدا نه بيمي است و نه آنان اندوهگين مي‌شوند". "هُوَ الَّذِي‌َّ أَنزَل‌َ السَّكِينَة‌َ فِي قُلُوب‌ِ الْمُؤْمِنِين‌َ لِيَزْدَادُوَّاْ إِيمَـَنًا مَّع‌َ إِيمَـَنِهِم;(فتح،4) اوست آن كس كه در دل‌هاي مؤمنان آرامش را فرو فرستاد تا ايماني بر ايمان خود بيفزايند."(مجله مشكوة، ش 20، 7/1362، ص 63.)
6. بهجت و انبساط;(طه،124)
7. بركت;(اعراف،96)
8. هدايت;(انعام،82)
9. آزادي معنوي;(نحل،99)
10. برادري;(حجرات،10)
11. استقامت;(نحل،102)
12. موفقيت;(توبه،20)
براي آگاهي بيشتر ر.ك:
انسان و ايمان، شهيد مطهري، ص 38، انتشارات صدرا.
بيست گفتار، همو، ص 218، انتشارات صدرا.
آشنايي با قرآن، همو، ج 4، ص 125، انتشارات صدرا.
eporsesh.com
ماهيت ايمان
ايمان، عبارت است از باور داشتن و اعتقاد قلبي و زباني به مفهومي والا و اصولي عالي (اظهار خضوع و قبول شريعت و آن چه كه نبي اكرم‌آورده است)(كشف المراد في شرح تجريد الاعتقاد، علامه حلّي، ص 426، انتشارات دفتر اسلامي جامعه مدرسين.)
در حديث آمده است: "ايمان عقيده به دل و گفتار به زبان و عمل به اركان و اعضا است"(الكافي، كليني، ج 2، ص 27، دارالكتب الاسلامية.)
ايمان سرمايه رستگاري
"يَـََّأَيُّهَا الَّذِين‌َ ءَامَنُواْ هَل‌ْ أَدُلُّكُم‌ْ عَلَي‌َ تِجَـَرَة‌ٍ تُنجِيكُم مِّن‌ْ عَذَاب‌ٍ أَلِيم‌ٍ # تُؤْمِنُون‌َ بِاللَّه‌ِ وَ رَسُولِه‌ِي وَتُجَـَهِدُون‌َ فِي سَبِيل‌ِ اللَّه‌ِ بِأَمْوَ َلِكُم‌ْ وَ أَنفُسِكُم‌ْ ذَ َلِكُم‌ْ خَيْرٌ لَّكُم‌ْ إِن كُنتُم‌ْ تَعْلَمُون‌َ ;(صف،10ـ11) اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، آيا شما را بر تجارتي راه نمايم كه شما را از عذابي دردناك مي‌رهاند؟ به خدا و فرستاده او بگرويد و در راه خدا با مال و جانتان جهاد كنيد اين ]گذشت و فداكاري[ اگر بدانيد، براي شما بهتر است."
در اين آيه تصريح شده است: ايمان به خدا و رسول در كنار جهاد در راه خدا سرمايه‌هايي هستند كه رستگاري را تنها با آن‌ها مي‌توان به چنگ آورد. بر اساس اين آيه، ايمان سرمايه است و به كار بردن آن نيازمند مهارت است. بنابراين هر چه مهارت صاحب آن بيشتر باشد، بهره‌وري افزون‌تر خواهد شد.
حالت سلامت و صحت اين سرمايه جاودانگي آن است كه اين عنصر ذهني بلافاصله در صدد بروز خود در عالم خارج برآمده خود را در قالب اعمال صالح بنمايد. آري، ايمان درختي است كه چنين ثمري دارد، هر جا اين گل نشكفد از پژمردگي درخت خبر مي‌دهد.(نظريه ايمان در عرصه كلام و قرآن، محسن جوادي، ص 247، معاونت امور اساتيد و دروس معارف اسلامي.)
آثار ايمان:
سرمايه ايمان، آثار و فوايد متعددي دارد. دراين جا به برخي آن‌ها به تفصيل و به برخي به اجمال اشاره مي‌كنيم:
1. اخلاق و معنويت
اخلاق و فضايل بشري از ارزش‌هاي شناخته شدة بشريتند، حتي آنان كه خود از آن محرومند از وجودش در ديگران به وجد مي‌آيند و گاهي تظاهر به داشتن آن مي‌كنند.
در اولين نگاه به فهرست فضايل اخلاقي، انسان متوجه مي‌شود كه دارندگان آن نقطة مشتركي دارند كه عبارت است از نوعي محروميت از نعمت‌ها و لذت‌هاي مادي. مسلماً انگيزه اين افراد تنوع‌طلبي و مدح يا ذم ديگران نيست. چه بسيار افرادي كه بيشترين ايثار را داشتند و كم‌ترين اثر را به مدح يا ذم ديگران مي‌دادند; از اين رو، اساس اخلاق و فضايل را بايد ايمان به خدا و باور به معاد جست; انسان خداشناس و مؤمن خود را موظف به انجام اوامر و اجتناب از نواهي مي‌داند و چون خدا را دوست دارد و همواره مايل است كه به محبوب خود نزديك شده، تشبه به او حاصل، كند، تلاش مي‌نمايد تا خود را به فضايل اخلاقي بيارايد و هر چه بيشتر به صفات خدايي متصف شده و خدا گونه گردد.
2. روشن‌بيني
"يَـََّأَيُّهَا الَّذِين‌َ ءَامَنُوَّاْ إِن تَتَّقُواْ اللَّه‌َ يَجْعَل لَّكُم‌ْ فُرْقَانًا وَيُكَفِّرْ عَنكُم‌ْ سَيِّ ?‹َاتِكُم‌ْ وَيَغْفِرْ لَكُم‌ْ وَاللَّه‌ُ ذُو الْفَضْل‌ِ الْعَظِيم‌ِ ;(انفال،29) اي كساني كه ايمان آورده‌ايد، اگر از خدا پروا داريد، براي شما ]نيروي[ تشخيص ]حق از باطل[ قرار مي‌دهد; و گناهانتان را از شما مي‌زدايد و شما را مي‌آمرزد; و خدا داراي بخشش بزرگ است."
اين مطلب كه تقوا و ايمان موجب واقع‌بيني انسان است و اورا از غلطيدن در دام خطاها مي‌رهاند، به صورت‌هاي گوناگون در قرآن آمده است;(نمل،4)
ايمان و تقوا اولاً به رفع موانع و حجاب‌هاي معرفت كه همان هوا و هوس‌هاي آدمي است كمك مي‌كند و ثانياً مؤمنان و پرهيزگاران، از آن‌جا كه با مبدأ حقايق اتصال دارند، نوعي آگاهي از حقايق امور در دل آنان زنده مي‌شود و به تعبيري گويا با نگاه خداوند به امور مي‌نگرند و به همين دليل به دام گمراهي و خطاهاي ديگران گرفتار نمي‌آيند.(ر.ك: تفسير نمونه، آيت اللّه مكارم شيرازي و ديگران، ج 7، ص 140، دارالكتب الاسلامية.)
3. محبوبيت
خداوند در قرآن وعده داده است كساني كه ايمان آورده، عمل نيكو انجام دهند، محبوب ديگران قرار دهد و اين البته خصلت ايمان و تقوا است كه حتي محرومان از آن، بدان شوق و رغبت دارند: "إِن‌َّ الَّذِين‌َ ءَامَنُواْ وَ عَمِلُواْ الصَّـَـلِحَـَت‌ِ سَيَجْعَل‌ُ لَهُم‌ُ الرَّحْمَـَن‌ُ وُدًّا ;(مريم،96) كساني كه ايمان آورده و كارهاي شايسته كرده‌اند، به زودي ]خداي[ رحمان براي آنان محبتي ]در دل‌ها[ قرار مي‌دهد."
ايمان و عمل صالح، جاذبه و كشش فوق‌العاده‌اي دارد، اعتقاد به يگانگي خدا و دعوت پيامبران كه بازتابش در روح، فكر و گفتار و كردار انسان به صورت اخلاق عاليه انساني، تقوا و پاكي و درستي و امانت و شجاعت و ايثار و گذشت، تجلي مي‌كند، همچون نيروهاي عظيم مغناطيس كشنده و رباينده است.
4. اميدواري
"إِن‌َّ الَّذِين‌َ ءَامَنُواْ وَالَّذِين‌َ هَاجَرُواْ وَجَـَهَدُواْ فِي سَبِيل‌ِ اللَّه‌ِ أُوْلَغ‌كَ يَرْجُون‌َ رَحْمَت‌َ اللَّه‌ِ وَاللَّه‌ُ غَفُورٌ رَّحِيم‌ٌ ;(بقره،218) آنان كه ايمان آورده و كساني كه هجرت كرده و در راه خدا جهاد نموده‌اند، آنان به رحمت خدا اميدوارند و خداوند آمرزنده مهربان است."
اعتقاد به قدرت لايزال و ايمان به خداي مهربان و توانا، باعث دلگرمي و استواري شده، آن چنان نيرويي در سراسر وجود انسان ايجاد مي‌كند كه هيچ گاه مؤمن، خويشتن را ناتوان نمي‌يابد و راه‌هاي چاره را به روي خود مسدود نمي‌بيند و در نتيجه هرگز نااميد نمي‌شود و از حوادث سهمگين و خطرناك نمي‌هراسد.
موحد چه در پاي ريزي زرش‌چه شمشير هندي نهي بر سرش
اميد و هراسش نباشد ز كس‌بر اين است بنياد توحيد و بس(گلستان سعدي، باب هشتم.)
5. استواري و تعادل روحي
پيشرفت علم پزشكي ثابت كرده است كه بيشتر بيماري‌هاي رواني، مولود بي ايماني و تزلزل عقيده است; زيرا هنگامي كه انسان براي خود پناهگاهي نيابد در هر پيشامدي مانند پيري خاطرش پريشان مي‌شود و احتمالاً در ورطة بحران رواني سختي فرو مي‌غلتد. اما كسي كه به خدا عقيده دارد و به عالم غيب مؤمن است، در مقابل هرگونه رويدادي با نيروي ايمان و اعتقاد و اعتماد به خداايستادگي و مقاومت كرده، متانت رواني وآرامش عصبي خويش را محفوظ مي‌دارد و از روان‌پريشي و افسردگي مصون مي‌ماند.
قرآن كريم براي بيان اين نكته كه ايمان مايه آرامش و بلكه به تعبير برخي روايات، خود آرامش (سكينه) است تعبيرهاي مختلفي دارد: "أَلاَ َّ إِن‌َّ أَوْلِيَآءَ اللَّه‌ِ لاَ خَوْف‌ٌ عَلَيْهِم‌ْ وَ لاَ هُم‌ْ يَحْزَنُون‌َ ;(يونس،62) آگاه باشيد، كه بر دوستان خدا نه بيمي است و نه آنان اندوهگين مي‌شوند". "هُوَ الَّذِي‌َّ أَنزَل‌َ السَّكِينَة‌َ فِي قُلُوب‌ِ الْمُؤْمِنِين‌َ لِيَزْدَادُوَّاْ إِيمَـَنًا مَّع‌َ إِيمَـَنِهِم;(فتح،4) اوست آن كس كه در دل‌هاي مؤمنان آرامش را فرو فرستاد تا ايماني بر ايمان خود بيفزايند."(مجله مشكوة، ش 20، 7/1362، ص 63.)
6. بهجت و انبساط;(طه،124)
7. بركت;(اعراف،96)
8. هدايت;(انعام،82)
9. آزادي معنوي;(نحل،99)
10. برادري;(حجرات،10)
11. استقامت;(نحل،102)
12. موفقيت;(توبه،20)
براي آگاهي بيشتر ر.ك:
انسان و ايمان، شهيد مطهري، ص 38، انتشارات صدرا.
بيست گفتار، همو، ص 218، انتشارات صدرا.
آشنايي با قرآن، همو، ج 4، ص 125، انتشارات صدرا.
eporsesh.com
