پرسش :
در كدام سوره قرآن كريم آمده است كه من رزق و روزي را براي هر كس كه بخواهم گسترش مي‌دهم و يا تنگ مي‌گيرم؟
پاسخ :
به اين نكته در آيه 30 سورة "اسرأ" اشاره شده است.
رازقيت خداوند به اين معناست كه او موجودات را طوري آفريده كه احتياج به رزق و روزي دارند و طوري خلق شده‌اند كه بايد از موجود ديگري كه خداوند آفريده تغذيه كنند تا بتوانند باقي بمانند، خداوند متعال بين روزي و روزي‌خوار انطباق كامل برقرار كرده است; همچنان كه در بعضي موارد روزي را آماده در كنار روزي‌خوار قرار مي‌دهد;
چون زمين را پا نباشد جود اوابر را راند هماره سوي او
طفل را چون پا نباشد مادرش‌آيد و ريزد وظيفه بر سرش
گاهي نيز روزي خوار وظيفه دارد كه به طرف روزي حركت كند و خود را به روزي برساند; مانند: گياهان، حيوانات و... امّا در مورد انسان، از آن‌جا كه او موجودي عالي‌تر است و افزون بر روزي حيوانات طلب مي‌كند; بنابراين، وسايل زيادتري در اختيار او قرار داده، دستگاه هدايت در وجود انسان تقويت شده، به او عقل و علم و فكر داده شده، وحي و نبوت، به كمك او آمده و برايش وظيفه و تكليف مقرر كرده است.(مجموعه گفتارها، شهيد مطهري، گفتار شانزدهم، رازقيت الهي، انتشارات صدرا.)
بعد از اين كه خداوند با اراده تكويني‌اش تمام مواهب زمين و اسباب به دست آوردن روزي را براي انسان فراهم كرد، انسان را براي تحصيل روزي از راه حلال تشويق نمود: "و أن لّيس للإنسـَن إلاّ ما سعي‌َ" (نجم، 39) و وسعت و تنگي روزي را مشروط به شرايطي كرد كه بر زندگي انسان‌ها حكم فرماست از قبيل، تلاش‌ها، كوشش‌ها، اخلاص‌ها و فداكاري‌ها و...
پر واضح است، در جامعه‌اي كه استفاده از مواهب طبيعي‌اش براي همگان آزاد است، برخي سودجويان و سوءاستفاده كنندگان پيدا مي‌شوند كه براي مردم و افراد جامعه ناراحتي‌هايي مي‌آفرينند و ديگران را از مواهب طبيعي محروم مي‌كنند. يا اين‌كه افرادي بر اثر از دست دادن سرپرستان، از كار، كسب و بهره‌مندي از طبيعت باز مي‌مانند كه در اين جا خداوند براي مبارزه با اين پديده و براي مهار غرايز، تهذيب نفوس و تربيت انسان‌ها طبق اراده تشريعي‌اش از طريق ايثار و فداكاري، و گذشت و انفاق، قوانين را وضع نمود، و مردم را به انفاق و كمك به فقرا توصيه فرموده است.
در قرآن آمده است: "و إذا قيل لهم أنفقوا ممّا رزقكم اللّه قال الّذين كفروا للّذين ءامنوَّا أنطعم مَن لّو يشآء اللّه أطعمه إن أنتم إلاّ في ضلـَل مّبين; (يس، 47) و هنگامي كه به آنان گفته مي‌شود از آن‌چه خدا به شما روزي كرده انفاق كنيد، كافران به مؤمنان مي‌گويند: آيا ما كسي را اطعام كنيم كه اگر خدا مي‌خواست او را اطعام مي‌كرد؟ (پس خدا خواسته كه او گرسنه باشد) شما فقط در گمراهي آشكاريد" اكنون به وضوح در مي‌يابيم كه اين پاسخ در مقابل توصيه به انفاق، مغالطه‌اي بيش نيست.(ر.ك: الميزان، علامه طباطبايي;، ج 17، ص 93، جامعه مدرسين و نيز / تفسير نمونه، آية‌الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 18، ص 401، دارالكتب الاسلامية.)
از آيات قرآن كريم استفاده مي‌شود كه توسعه و تنگي روزي به دست خداست; چنان كه مي‌فرمايد: "إن‌ّ ربّك يَبسط الرّزق‌َ لِمَن يَشأ و يَقدر إنّه كان بِعبادِه خبيراً بصيراً" (اسرأ،30); بنابراين هر چند اراده و كوشش انسان در زياد شدن رزق و روزي مؤثر است; "ليس‌َ للإنسـَن‌َ إلاّ ما سَعي‌َ" (نجم، 39) ولي اينها "جزءالعلة" و يا از آن هم كمتر به حساب مي‌آيند; زيرا اراده و عمل انسان در به دست آمدن رزق و روزي يكي از صدها شرايط است كه تمامي اسباب و شرايط به او منتهي مي‌شود، و اوست كه بر اساس علم و حكمتش روزي را بين بندگان تقسيم مي‌كند; چنانكه مي‌فرمايد: "أهم يقسمون رحمت ربّك نحن قسمنا بينهم معيشتهم في الحيوَة الدّنيا; (زخرف، 32) آيا آنان رحمت پروردگارت را تقسيم مي‌كنند؟! ما معيشت آنها را در حيات زندگي در ميانشان تقسيم كرديم."
همان گونه كه بيان كرديم، خواست خداوند متعال "يرزق من يشأ" جزافي نيست; بلكه گشايش و تنگي روزي نيز، روي عللي است كه خدا به بندگان دانا و به صلاح آنان آگاه‌تر است. به بعضي افراد به جهت برخي اعمالشان روزي فراوان و به بعضي به سبب عمل‌هايشان (مانند تنبلي، قطع رحم و...) روزي كمتر مي‌دهد. برخي را جهت آزمايش، روزي فراوان عطا مي‌كند و در كار و زندگيشان گشايش مي‌دهد و برخي را جهت آزمايش، روزي كم مي‌دهد و... .(اقتباس از: قاموس قرآن، سيد علي‌اكبر قرشي، ج 3، ص 82ـ86، دارالكتب‌الاسلامية، با اندكي اضافات.)
eporsesh.com
به اين نكته در آيه 30 سورة "اسرأ" اشاره شده است.
رازقيت خداوند به اين معناست كه او موجودات را طوري آفريده كه احتياج به رزق و روزي دارند و طوري خلق شده‌اند كه بايد از موجود ديگري كه خداوند آفريده تغذيه كنند تا بتوانند باقي بمانند، خداوند متعال بين روزي و روزي‌خوار انطباق كامل برقرار كرده است; همچنان كه در بعضي موارد روزي را آماده در كنار روزي‌خوار قرار مي‌دهد;
چون زمين را پا نباشد جود اوابر را راند هماره سوي او
طفل را چون پا نباشد مادرش‌آيد و ريزد وظيفه بر سرش
گاهي نيز روزي خوار وظيفه دارد كه به طرف روزي حركت كند و خود را به روزي برساند; مانند: گياهان، حيوانات و... امّا در مورد انسان، از آن‌جا كه او موجودي عالي‌تر است و افزون بر روزي حيوانات طلب مي‌كند; بنابراين، وسايل زيادتري در اختيار او قرار داده، دستگاه هدايت در وجود انسان تقويت شده، به او عقل و علم و فكر داده شده، وحي و نبوت، به كمك او آمده و برايش وظيفه و تكليف مقرر كرده است.(مجموعه گفتارها، شهيد مطهري، گفتار شانزدهم، رازقيت الهي، انتشارات صدرا.)
بعد از اين كه خداوند با اراده تكويني‌اش تمام مواهب زمين و اسباب به دست آوردن روزي را براي انسان فراهم كرد، انسان را براي تحصيل روزي از راه حلال تشويق نمود: "و أن لّيس للإنسـَن إلاّ ما سعي‌َ" (نجم، 39) و وسعت و تنگي روزي را مشروط به شرايطي كرد كه بر زندگي انسان‌ها حكم فرماست از قبيل، تلاش‌ها، كوشش‌ها، اخلاص‌ها و فداكاري‌ها و...
پر واضح است، در جامعه‌اي كه استفاده از مواهب طبيعي‌اش براي همگان آزاد است، برخي سودجويان و سوءاستفاده كنندگان پيدا مي‌شوند كه براي مردم و افراد جامعه ناراحتي‌هايي مي‌آفرينند و ديگران را از مواهب طبيعي محروم مي‌كنند. يا اين‌كه افرادي بر اثر از دست دادن سرپرستان، از كار، كسب و بهره‌مندي از طبيعت باز مي‌مانند كه در اين جا خداوند براي مبارزه با اين پديده و براي مهار غرايز، تهذيب نفوس و تربيت انسان‌ها طبق اراده تشريعي‌اش از طريق ايثار و فداكاري، و گذشت و انفاق، قوانين را وضع نمود، و مردم را به انفاق و كمك به فقرا توصيه فرموده است.
در قرآن آمده است: "و إذا قيل لهم أنفقوا ممّا رزقكم اللّه قال الّذين كفروا للّذين ءامنوَّا أنطعم مَن لّو يشآء اللّه أطعمه إن أنتم إلاّ في ضلـَل مّبين; (يس، 47) و هنگامي كه به آنان گفته مي‌شود از آن‌چه خدا به شما روزي كرده انفاق كنيد، كافران به مؤمنان مي‌گويند: آيا ما كسي را اطعام كنيم كه اگر خدا مي‌خواست او را اطعام مي‌كرد؟ (پس خدا خواسته كه او گرسنه باشد) شما فقط در گمراهي آشكاريد" اكنون به وضوح در مي‌يابيم كه اين پاسخ در مقابل توصيه به انفاق، مغالطه‌اي بيش نيست.(ر.ك: الميزان، علامه طباطبايي;، ج 17، ص 93، جامعه مدرسين و نيز / تفسير نمونه، آية‌الله مكارم شيرازي و ديگران، ج 18، ص 401، دارالكتب الاسلامية.)
از آيات قرآن كريم استفاده مي‌شود كه توسعه و تنگي روزي به دست خداست; چنان كه مي‌فرمايد: "إن‌ّ ربّك يَبسط الرّزق‌َ لِمَن يَشأ و يَقدر إنّه كان بِعبادِه خبيراً بصيراً" (اسرأ،30); بنابراين هر چند اراده و كوشش انسان در زياد شدن رزق و روزي مؤثر است; "ليس‌َ للإنسـَن‌َ إلاّ ما سَعي‌َ" (نجم، 39) ولي اينها "جزءالعلة" و يا از آن هم كمتر به حساب مي‌آيند; زيرا اراده و عمل انسان در به دست آمدن رزق و روزي يكي از صدها شرايط است كه تمامي اسباب و شرايط به او منتهي مي‌شود، و اوست كه بر اساس علم و حكمتش روزي را بين بندگان تقسيم مي‌كند; چنانكه مي‌فرمايد: "أهم يقسمون رحمت ربّك نحن قسمنا بينهم معيشتهم في الحيوَة الدّنيا; (زخرف، 32) آيا آنان رحمت پروردگارت را تقسيم مي‌كنند؟! ما معيشت آنها را در حيات زندگي در ميانشان تقسيم كرديم."
همان گونه كه بيان كرديم، خواست خداوند متعال "يرزق من يشأ" جزافي نيست; بلكه گشايش و تنگي روزي نيز، روي عللي است كه خدا به بندگان دانا و به صلاح آنان آگاه‌تر است. به بعضي افراد به جهت برخي اعمالشان روزي فراوان و به بعضي به سبب عمل‌هايشان (مانند تنبلي، قطع رحم و...) روزي كمتر مي‌دهد. برخي را جهت آزمايش، روزي فراوان عطا مي‌كند و در كار و زندگيشان گشايش مي‌دهد و برخي را جهت آزمايش، روزي كم مي‌دهد و... .(اقتباس از: قاموس قرآن، سيد علي‌اكبر قرشي، ج 3، ص 82ـ86، دارالكتب‌الاسلامية، با اندكي اضافات.)
eporsesh.com
