پرسش :
آيا قرآن درباره داستان يا رمان به چيزي اشاره كرده است؟ در صورت مثبت بودن پاسخ آيه و سوره‌اي آن را ذكر كنيد.
پاسخ :
1. در قرآن كريم به داستان‌هاي مختلفي اشاره شده و خداوند متعال سرگذشت برخي از پيامبران و اقوام مختلف را نقل كرده است; ولي هدف اصلي از نزول قرآن كريم هدايت، راهنمايي، تعليم و تربيت بشر به سوي كمال است و نقل داستان‌ها و سرگذشت‌هاي مختلف نيز در همين راستا مي‌باشد.
در قرآن مجيد به جز موارد اندك كه سرگذشت فرد يا قومي به طور تقريباً مفصل و كامل ذكر شده مثل داستان حضرت يوسف و موسي و قوم بني اسرائيل و...، در ساير موارد، قصه‌هاي قرآني تنها گوشه يا گوشه‌هايي از كل يك سرگذشت را روشن مي‌سازد... و آن چه را كه مي‌تواند حاصل پيام دين و در بردارندة يك موعظه، هدايت، عبرت و ارشاد باشد، بيان مي‌كند و در نقل يك واقعه هم آن چه كه بيشتر به اين هدف كمك كرده و از برجستگي خاصي برخوردار است، مطرح مي‌شود."( ر.ك: هنر در قلمرو مكتب، جواد محدثي، ص 239، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، حوزه علميه، قم. )
2. قرآن كريم با نقل داستان و سرگذشت افراد و اقوام مختلف به دنبال اهداف هدايتي و تربيتي عميقي است كه برخي از آن اهداف عبارتند از:
الف ـ عبرت‌گيري; شايد مهمترين هدف در ميان قصص و داستان‌هاي گذشتگان عبرت و درس‌گيري براي آيندگان است; "لَقَد كان‌َ في قَصَصِهِم عِبرَة‌ٌ لاِ ُولِي الاَلبـَب‌ِ; (يوسف،111) در سرگذشت آن‌ها درس عبرتي براي صاحبان انديشه بود..." "اِن‌َّ في ذَلِكَ لَعِبرَة‌ً لِمَن يَخشي‌َ; (نازعات،26) در اين ]داستان حضرت موسي و فرعون و عاقبت آن[ عبرتي است براي كسي كه ]از خدا[ بترسد."
ب ـ گسترش قدرت تفكر; "فَاقصُص‌ِ القَصَص‌َ لَعَلَّهُم يَتَفَكَّرون; (اعراف،176)... اين داستان ها را ]براي آن‌ها[ بازگو كن، شايد بينديشند ]و بيدار شوند[!"
ج ـ تثبيت و دلگرمي پيامبر اسلام; قرآن كريم مي‌فرمايد: "وقال‌َ الَّذين‌َ كَفَروا لَولا نُزِّل‌َ عَلَيه‌ِ القُرءان‌ُ جُملَة‌ً واحِدَة‌ً كَذَلِكَ لِنُثَبِّت‌َ بِه‌ِ فُؤادَكَ ورَتَّلنـَه‌ُ تَرتيلا; (فرقان،32)... چرا قرآن يك جا بر او نازل نمي‌شود؟! اين به خاطر آن است كه قلب تو را به وسيلة آن محكم داريم، و ]از اين رو[ آن را به تدريج بر تو خوانديم." در جايي ديگر مي‌فرمايد: "وكُلاًّ نَقُص‌ُّ عَلَيكَ مِن اَنبأِ الرُّسُل‌ِ ما نُثَبِّت‌ُ بِه‌ِ فُؤادَكَ وجأَكَ في هـَذِه‌ِ الحَق‌ُّ ومَوعِظَة‌ٌ وذِكري‌َ لِلمُؤمِنين; (هود،120) و هر يك از سرگذشت‌هاي پيامبران ]خود[ را كه بر تو حكايت مي‌كنيم چيزي است كه دلت را بدان استوار مي‌گردانيم و در اين ها حقيقت براي تو آمده و براي مؤمنان اندرز و تذكري است."
د ـ بيان خبرهاي غيبي; يكي از ابعاد اعجاز قرآن كريم اشتمال آن بر اخبار غيبي است; قرآن كريم بعد از آن كه ماجراي حضرت نوح‌غ را ذكر مي‌كند، مي‌فرمايد: "تِلكَ مِن اَنبأِ الغَيب‌ِ نوحيها اِلَيكَ ما كُنت‌َ تَعلَمُها اَنت‌َ ولا قَومُكَ مِن قَبل‌ِ هـَذا فَاصبِر اِن‌َّ العـَقِبَة‌َ لِلمُتَّقين; (هود،49) اين ها از خبرهاي غيب است كه به تو ]اي پيامبر[ وحي مي‌كنيم، نه تو، و نه قومت، اين ها را پيش از اين نمي‌دانستيد! بنابراين، صبر و استقامت كن، كه عاقبت از آن پرهيزگاران است."
'ûـ آشنايي با سيره انبيا و پيامبران; (انبيا، 25; زخرف، 28)
و ـ آشنايي با قوانين و سنن ثابت الهي; (احزاب، 62; انبيا، 105; رعد، 11)
ز ـ ارايه دعوت ديني; (انبيا، 92; نوح، 2 ـ 20)
ح ـ بيان قدرت الهي; (انفال، 17; فجر، 6 ـ 13) و...
رمان و داستان‌هاي تخيلي و افسانه‌اي در قرآن نيامده است يك رمان ممكن است گاهي آثار تخريبي و منحرف كننده‌اي نيز داشته باشد كه قرآن كريم از رمان و داستان‌هاي تخيلي و افسانه‌اي به دور است.( براي آگاهي بيشتر ر.ك: قصه و نكات تربيتي آن در قرآن، سيد سعيد مهدوي، انتشارات بوستان كتاب، دفتر تبليغات اسلامي، حوزه علميه قم. )
eporsesh.com
1. در قرآن كريم به داستان‌هاي مختلفي اشاره شده و خداوند متعال سرگذشت برخي از پيامبران و اقوام مختلف را نقل كرده است; ولي هدف اصلي از نزول قرآن كريم هدايت، راهنمايي، تعليم و تربيت بشر به سوي كمال است و نقل داستان‌ها و سرگذشت‌هاي مختلف نيز در همين راستا مي‌باشد.
در قرآن مجيد به جز موارد اندك كه سرگذشت فرد يا قومي به طور تقريباً مفصل و كامل ذكر شده مثل داستان حضرت يوسف و موسي و قوم بني اسرائيل و...، در ساير موارد، قصه‌هاي قرآني تنها گوشه يا گوشه‌هايي از كل يك سرگذشت را روشن مي‌سازد... و آن چه را كه مي‌تواند حاصل پيام دين و در بردارندة يك موعظه، هدايت، عبرت و ارشاد باشد، بيان مي‌كند و در نقل يك واقعه هم آن چه كه بيشتر به اين هدف كمك كرده و از برجستگي خاصي برخوردار است، مطرح مي‌شود."( ر.ك: هنر در قلمرو مكتب، جواد محدثي، ص 239، انتشارات دفتر تبليغات اسلامي، حوزه علميه، قم. )
2. قرآن كريم با نقل داستان و سرگذشت افراد و اقوام مختلف به دنبال اهداف هدايتي و تربيتي عميقي است كه برخي از آن اهداف عبارتند از:
الف ـ عبرت‌گيري; شايد مهمترين هدف در ميان قصص و داستان‌هاي گذشتگان عبرت و درس‌گيري براي آيندگان است; "لَقَد كان‌َ في قَصَصِهِم عِبرَة‌ٌ لاِ ُولِي الاَلبـَب‌ِ; (يوسف،111) در سرگذشت آن‌ها درس عبرتي براي صاحبان انديشه بود..." "اِن‌َّ في ذَلِكَ لَعِبرَة‌ً لِمَن يَخشي‌َ; (نازعات،26) در اين ]داستان حضرت موسي و فرعون و عاقبت آن[ عبرتي است براي كسي كه ]از خدا[ بترسد."
ب ـ گسترش قدرت تفكر; "فَاقصُص‌ِ القَصَص‌َ لَعَلَّهُم يَتَفَكَّرون; (اعراف،176)... اين داستان ها را ]براي آن‌ها[ بازگو كن، شايد بينديشند ]و بيدار شوند[!"
ج ـ تثبيت و دلگرمي پيامبر اسلام; قرآن كريم مي‌فرمايد: "وقال‌َ الَّذين‌َ كَفَروا لَولا نُزِّل‌َ عَلَيه‌ِ القُرءان‌ُ جُملَة‌ً واحِدَة‌ً كَذَلِكَ لِنُثَبِّت‌َ بِه‌ِ فُؤادَكَ ورَتَّلنـَه‌ُ تَرتيلا; (فرقان،32)... چرا قرآن يك جا بر او نازل نمي‌شود؟! اين به خاطر آن است كه قلب تو را به وسيلة آن محكم داريم، و ]از اين رو[ آن را به تدريج بر تو خوانديم." در جايي ديگر مي‌فرمايد: "وكُلاًّ نَقُص‌ُّ عَلَيكَ مِن اَنبأِ الرُّسُل‌ِ ما نُثَبِّت‌ُ بِه‌ِ فُؤادَكَ وجأَكَ في هـَذِه‌ِ الحَق‌ُّ ومَوعِظَة‌ٌ وذِكري‌َ لِلمُؤمِنين; (هود،120) و هر يك از سرگذشت‌هاي پيامبران ]خود[ را كه بر تو حكايت مي‌كنيم چيزي است كه دلت را بدان استوار مي‌گردانيم و در اين ها حقيقت براي تو آمده و براي مؤمنان اندرز و تذكري است."
د ـ بيان خبرهاي غيبي; يكي از ابعاد اعجاز قرآن كريم اشتمال آن بر اخبار غيبي است; قرآن كريم بعد از آن كه ماجراي حضرت نوح‌غ را ذكر مي‌كند، مي‌فرمايد: "تِلكَ مِن اَنبأِ الغَيب‌ِ نوحيها اِلَيكَ ما كُنت‌َ تَعلَمُها اَنت‌َ ولا قَومُكَ مِن قَبل‌ِ هـَذا فَاصبِر اِن‌َّ العـَقِبَة‌َ لِلمُتَّقين; (هود،49) اين ها از خبرهاي غيب است كه به تو ]اي پيامبر[ وحي مي‌كنيم، نه تو، و نه قومت، اين ها را پيش از اين نمي‌دانستيد! بنابراين، صبر و استقامت كن، كه عاقبت از آن پرهيزگاران است."
'ûـ آشنايي با سيره انبيا و پيامبران; (انبيا، 25; زخرف، 28)
و ـ آشنايي با قوانين و سنن ثابت الهي; (احزاب، 62; انبيا، 105; رعد، 11)
ز ـ ارايه دعوت ديني; (انبيا، 92; نوح، 2 ـ 20)
ح ـ بيان قدرت الهي; (انفال، 17; فجر، 6 ـ 13) و...
رمان و داستان‌هاي تخيلي و افسانه‌اي در قرآن نيامده است يك رمان ممكن است گاهي آثار تخريبي و منحرف كننده‌اي نيز داشته باشد كه قرآن كريم از رمان و داستان‌هاي تخيلي و افسانه‌اي به دور است.( براي آگاهي بيشتر ر.ك: قصه و نكات تربيتي آن در قرآن، سيد سعيد مهدوي، انتشارات بوستان كتاب، دفتر تبليغات اسلامي، حوزه علميه قم. )
eporsesh.com
