پرسش :
شفاعت چيست ؟ آيا شفاعت مستلزم تغيير در ارادهء خداوند نيست ؟ آيا شفاعت نوعي استثنا وبي عدالتي محسوب نمي شود؟
پاسخ :
شفاعت از مادهء به معني جفت , درمقابل به معني طاق , است . علت اين كه به وساطت شخص براي نجات گناهكار گفته مي شود, اين است كه مقام و موقعيت شفاعت كننده , و نيروي تأثير او يا عوامل نجاتي كه در وجود شفاعت شونده هست , ضميمه و جفت مي شوند و هر دو به كمك هم , موجب خلاصي شخص گناهكار مي گردند. به عبارت ديگر, شفاعت كمك كردن اولياي خدا است با اذن خدا, به افرادي كه در عين گناهكار بودن , پيوند معنوي خود را با خداوند و پيوند معنوي خويش را با اولياي خدا قطع نكرده اند.(1)
شفاعت اقسامي دارد كه برخي از آنها نادرست و ظالمانه است و در دستگاه الهي وجود ندارد, ولي برخي صحيح و عادلانه است و وجود دارد. شفاعت غلط بر هم زنندهء قانون و ضد آن است , ولي شفاعت صحيح , حافظ و تأييدكننده قانون است , نوع نادرست شفاعت كه به دلايل عقلي و نقلي مردود شناخته شده , اين است كه گناهكار بتواندوسيله اي برانگيزد و به توسط آن از نفوذ حكم الهي جلوگيري كند.
شفاعت صحيح , نوعي ديگر از شفاعت است كه در آن نه استثنا و تبعيض وجود دارد و نه نقض قوانين و نه مستلزم تغيير در ارادهء خالق است . قرآن اين نوع شفاعت را صريحاً تأييد كرده است .
شفاعت صحيح , وساطت در مغفرت بخشودن گناهان است . اين معناي شفاعت است كه آماج اشكال ها وايرادهاي منتقدان و منكران قرار گرفته است .(2)
اينك بايد بررسي شود مغفرت الهي چه ارتباطي با شفاعت دارد. مغفرت الهي مانند هر رحمت ديگر داراي نظام و قانون است و امكان ندارد هيچ يك از جريان هاي رحمت پروردگار بدون نظام انجام گيرد. به همين دليل مغفرت پروردگار هم بايد از طريق نفوس انسان هاي كامل و ارواح بزرگ انبيا و اوليا به گناهكاران برسد و اين لازمهء نظام داشتن جهان است . به همان دليلي كه رحمت وحي بدون واسطه انجام نمي گيرد و همهء مردم از جانب خدا به نبوت برانگيخته نمي شوند و هيچ رحمت ديگر هم بدون واسطه واقع نمي شود, رحمت و مغفرت هم بي واسطه ممكن نيست تحقق پيدا كند. وقتي كسي مغفرت خدا را بپذيرد, مباني محكم عقلي , او را ناچار مي سازد كه بگويد جريان مغفرت بايد از مجراي يك عقل كلي يا يك نفس كلي يعني عقل و نفسي كه داراي مقام ولايت كليهء الهيه است , صورت گيرد.امكان ندارد كه فيض الهي بيرون از قانون و حساب به موجودات برسد.(3)
مادهء در قرآن با تمام مشتقات خود سي بار در سوره هاي مختلف و گوناگون به طور نفي و اثبات واردشده است , كه حاكي از اهميت موضوع است . نتيجه گيري صحيح از آيات شفاعت به اين بستگي دارد كه تمام آيات شفاعت به دقت مورد بررسي قرار گيرد و از مجموع , نيتجهء واحدي كه هدف همهء آيات است گرفته شود.(4)
از قرآن كريم و روايات معتبر چنين استنباط مي شود كه وسيلهء مغفرت تنها يك روح كلي نيست , بلكه نفوس كلي و جزئي بشري , با اختلاف مراتبي كه دارند, هر كدام سهمي از شفاعت دارند. با توجه به اين كه شفاعت , مغفرت الهي است كه وقتي به خداوند كه منبع و صاحب خيرها و رحمت ها است , نسبت داده مي شود, با نام مغفرت خوانده مي شود و هنگامي كه به وسايط و مجاري رحمت منسوب مي گردد, نام مي گيرد, واضح است كه هرشرطي براي شمول مغفرت هست , براي شمول شفاعت نيز هست .(5)
شفاعت واقعي از خدا شروع مي شود, به اين معنا كه خداوند برانگيزانندهء وسيله يعني شفيع است و انبيا و اوليا ومقربان الهي از ناحيهء خداوند شفاعت مي كنند و خدا است كه آن ها را وسيله قرار داده است . قرآن كريم مي فرمايد: .(6)
به طور كلي , توسل به وسايل و اسباب با توجه به اين كه خدا است كه سبب را آفريده و او است كه سبب را سبب قرار داده و از ما خواسته است از اين وسايل و اسباب استفاده كنيم , شرك نيست , بلكه عين توحيد است .
هنگامي كه انسان متوسل مي شود يا استشفاع مي كند, بايد توجهش به خدا و از خدا به شفيع باشد و چون خداخواسته و رضايت داده است , شفيع شفاعت مي كند.
فعل خدا, داراي نظام است . اگر كسي بخواهد اعتنا به نظام آفرينش نداشته باشد, گمراه است . به همين جهت خداي متعال گناهكاران را ارشاد فرموده است كه درِ خانهء رسول اكرم 6روند و علاوه بر اين كه طلب مغفرت مي كنند, از آن بزرگوار بخواهند براي ايشان طلب مغفرت كند.
با توضيحاتي كه داده شد, شفاعت نه با توحيد عبادي منافات دارد و نه با توحيد ذاتي , زيرا رحمت شفيع چيزي جز پرتوي از رحمت خدا نيست و براگيختن شفاعت و رحمت از ناحيهء پروردگار است و در شفاعت صحيح اساساًاين تصور راه ندارد كه خدا تحت تأثير قرار گيرد, زيرا شفاعت صحيح با اذن او و به امر او است .(7)
در شفاعت و هم چنين در مغفرت , استثنا و بي عدالتي وجود ندارد. رحمت پروردگار نامحدود است و هر كه محروم است از آن جهت است كه قابليت را به كلي از دست داده ; يعني محروميت از ناحيهء قصور قابل است . حقيقت شفاعت جز اين نيست كه رحمت گستردهء خدا و مغفرت او از طريق اولياي الهي كه حاملان فيض و وسايط رحمت هستند, به افراد گناهكار كه لياقت بخشايشگري او را دارند برسد.(8)
(پـاورقي 1.آيت اللّه جعفر سبحاني , منشور جاويد, ج 8 ص 3
(پـاورقي 2.استاد شهيد مرتضي مطهري , عدل الهي , ص 273
(پـاورقي 3.همان , عدل الهي , ص 278
(پـاورقي 4.آيت اللّه جعفر سبحاني , منشور جاويد, ج 8 ص 29
(پـاورقي 5.استاد شهيد مرتضي مطهري , همان , ص 279
(پـاورقي 6.مائده (5 آيهء 35
(پـاورقي 7.استاد شهيد مرتضي مطهري , همان , ص 285 با تلخيص .
(پـاورقي 8.آيت اللّه جعفر سبحاني , منشور جاويد, ج 8 ص 75
www.eporsesh.com
شفاعت از مادهء به معني جفت , درمقابل به معني طاق , است . علت اين كه به وساطت شخص براي نجات گناهكار گفته مي شود, اين است كه مقام و موقعيت شفاعت كننده , و نيروي تأثير او يا عوامل نجاتي كه در وجود شفاعت شونده هست , ضميمه و جفت مي شوند و هر دو به كمك هم , موجب خلاصي شخص گناهكار مي گردند. به عبارت ديگر, شفاعت كمك كردن اولياي خدا است با اذن خدا, به افرادي كه در عين گناهكار بودن , پيوند معنوي خود را با خداوند و پيوند معنوي خويش را با اولياي خدا قطع نكرده اند.(1)
شفاعت اقسامي دارد كه برخي از آنها نادرست و ظالمانه است و در دستگاه الهي وجود ندارد, ولي برخي صحيح و عادلانه است و وجود دارد. شفاعت غلط بر هم زنندهء قانون و ضد آن است , ولي شفاعت صحيح , حافظ و تأييدكننده قانون است , نوع نادرست شفاعت كه به دلايل عقلي و نقلي مردود شناخته شده , اين است كه گناهكار بتواندوسيله اي برانگيزد و به توسط آن از نفوذ حكم الهي جلوگيري كند.
شفاعت صحيح , نوعي ديگر از شفاعت است كه در آن نه استثنا و تبعيض وجود دارد و نه نقض قوانين و نه مستلزم تغيير در ارادهء خالق است . قرآن اين نوع شفاعت را صريحاً تأييد كرده است .
شفاعت صحيح , وساطت در مغفرت بخشودن گناهان است . اين معناي شفاعت است كه آماج اشكال ها وايرادهاي منتقدان و منكران قرار گرفته است .(2)
اينك بايد بررسي شود مغفرت الهي چه ارتباطي با شفاعت دارد. مغفرت الهي مانند هر رحمت ديگر داراي نظام و قانون است و امكان ندارد هيچ يك از جريان هاي رحمت پروردگار بدون نظام انجام گيرد. به همين دليل مغفرت پروردگار هم بايد از طريق نفوس انسان هاي كامل و ارواح بزرگ انبيا و اوليا به گناهكاران برسد و اين لازمهء نظام داشتن جهان است . به همان دليلي كه رحمت وحي بدون واسطه انجام نمي گيرد و همهء مردم از جانب خدا به نبوت برانگيخته نمي شوند و هيچ رحمت ديگر هم بدون واسطه واقع نمي شود, رحمت و مغفرت هم بي واسطه ممكن نيست تحقق پيدا كند. وقتي كسي مغفرت خدا را بپذيرد, مباني محكم عقلي , او را ناچار مي سازد كه بگويد جريان مغفرت بايد از مجراي يك عقل كلي يا يك نفس كلي يعني عقل و نفسي كه داراي مقام ولايت كليهء الهيه است , صورت گيرد.امكان ندارد كه فيض الهي بيرون از قانون و حساب به موجودات برسد.(3)
مادهء در قرآن با تمام مشتقات خود سي بار در سوره هاي مختلف و گوناگون به طور نفي و اثبات واردشده است , كه حاكي از اهميت موضوع است . نتيجه گيري صحيح از آيات شفاعت به اين بستگي دارد كه تمام آيات شفاعت به دقت مورد بررسي قرار گيرد و از مجموع , نيتجهء واحدي كه هدف همهء آيات است گرفته شود.(4)
از قرآن كريم و روايات معتبر چنين استنباط مي شود كه وسيلهء مغفرت تنها يك روح كلي نيست , بلكه نفوس كلي و جزئي بشري , با اختلاف مراتبي كه دارند, هر كدام سهمي از شفاعت دارند. با توجه به اين كه شفاعت , مغفرت الهي است كه وقتي به خداوند كه منبع و صاحب خيرها و رحمت ها است , نسبت داده مي شود, با نام مغفرت خوانده مي شود و هنگامي كه به وسايط و مجاري رحمت منسوب مي گردد, نام مي گيرد, واضح است كه هرشرطي براي شمول مغفرت هست , براي شمول شفاعت نيز هست .(5)
شفاعت واقعي از خدا شروع مي شود, به اين معنا كه خداوند برانگيزانندهء وسيله يعني شفيع است و انبيا و اوليا ومقربان الهي از ناحيهء خداوند شفاعت مي كنند و خدا است كه آن ها را وسيله قرار داده است . قرآن كريم مي فرمايد: .(6)
به طور كلي , توسل به وسايل و اسباب با توجه به اين كه خدا است كه سبب را آفريده و او است كه سبب را سبب قرار داده و از ما خواسته است از اين وسايل و اسباب استفاده كنيم , شرك نيست , بلكه عين توحيد است .
هنگامي كه انسان متوسل مي شود يا استشفاع مي كند, بايد توجهش به خدا و از خدا به شفيع باشد و چون خداخواسته و رضايت داده است , شفيع شفاعت مي كند.
فعل خدا, داراي نظام است . اگر كسي بخواهد اعتنا به نظام آفرينش نداشته باشد, گمراه است . به همين جهت خداي متعال گناهكاران را ارشاد فرموده است كه درِ خانهء رسول اكرم 6روند و علاوه بر اين كه طلب مغفرت مي كنند, از آن بزرگوار بخواهند براي ايشان طلب مغفرت كند.
با توضيحاتي كه داده شد, شفاعت نه با توحيد عبادي منافات دارد و نه با توحيد ذاتي , زيرا رحمت شفيع چيزي جز پرتوي از رحمت خدا نيست و براگيختن شفاعت و رحمت از ناحيهء پروردگار است و در شفاعت صحيح اساساًاين تصور راه ندارد كه خدا تحت تأثير قرار گيرد, زيرا شفاعت صحيح با اذن او و به امر او است .(7)
در شفاعت و هم چنين در مغفرت , استثنا و بي عدالتي وجود ندارد. رحمت پروردگار نامحدود است و هر كه محروم است از آن جهت است كه قابليت را به كلي از دست داده ; يعني محروميت از ناحيهء قصور قابل است . حقيقت شفاعت جز اين نيست كه رحمت گستردهء خدا و مغفرت او از طريق اولياي الهي كه حاملان فيض و وسايط رحمت هستند, به افراد گناهكار كه لياقت بخشايشگري او را دارند برسد.(8)
(پـاورقي 1.آيت اللّه جعفر سبحاني , منشور جاويد, ج 8 ص 3
(پـاورقي 2.استاد شهيد مرتضي مطهري , عدل الهي , ص 273
(پـاورقي 3.همان , عدل الهي , ص 278
(پـاورقي 4.آيت اللّه جعفر سبحاني , منشور جاويد, ج 8 ص 29
(پـاورقي 5.استاد شهيد مرتضي مطهري , همان , ص 279
(پـاورقي 6.مائده (5 آيهء 35
(پـاورقي 7.استاد شهيد مرتضي مطهري , همان , ص 285 با تلخيص .
(پـاورقي 8.آيت اللّه جعفر سبحاني , منشور جاويد, ج 8 ص 75
www.eporsesh.com
