پرسش :
چرا خداوند بهشت و جهنم را به طور كامل معرفي نكرده است؟
پاسخ :
خداوند بهشت و جهنم را در قرآن به طور كامل و روشن بيان كرده، ولي مزايا و خصوصيات نعمت هاي بهشت، هم چنين آلام و شدايد نعمت هاي دوزخ در عالم آخرت براي انسان هايي كه اكنون در قيد حياتند و در اين جهان زندگي مي كنند، درك ناشدني و غير قابل توصيف است، زيرا شناختي كه مردم دنيا از ملايمات و ناملايمات دارند، در حدود نعمت ها و نقمت هايي است كه در ايام عمر خود با آن ها رو برو شده و لمس كرده، يا از زبان ديگران شنيده و تصوّر نموده اند.
اما چگونگي نعمت و عذاب الهي و كيفيت و كميّت لذايذ و آلام آن قابل قياس با ديده ها و شنيده هاي اين جهان نيست. و نمي توان آن ها را معيار شناخت ملايمات و ناملايمات قرار داد.
نارسايي درك و كوتاهي انديشه مردم دربارة بهشت و دوزخ با تعبيرهاي مختلفي در كتاب و سنت، خاطر نشان گرديده كه به آن اشاره مي كنيم:
قرآن شريف دربارة بهشت مي گويد:
"هيچ كس نمي داند و در مقابل اعمال خيري كه پاكان و نيكان در اين جهان انجام مي دهند، چه نعمت هايي كه مايه روشني چشم است، در جهان غيب براي آنان فراهم شده است".(1)
در تفاسير شيعي و سني ذيل اين آيه حديثي از رسول گرامي اسلام(ص) بدين مضمون نقل شده: "خداوند فرموده: براي پاداش بندگان شايسته و درستكارم، نعمت هايي آماده كرده ام كه نه چشمي آن ها را ديده و نه گوش شنيده و نه بر قلب بشري خطور كرده است".(2)
اين گونه نعمت هاي اگر وصف آن بيان نشده، براي آن استكه انسان ها نمي توانند در دنيا آن را درك نمايند، مثلاً خداوند مي فرمايد: "در بهشت هر آنچه كه انسان بخواهد و اراده كند، فراهم است".(3)
شايد ندانيم آن جا چه اراده خواهيم كرد و چه چيزهايي مي خواهيم اما همه چيز به محض اراده، تحقق مي يابد. در آية ديگر در وصف بهشت مي گويد: " در آن جا هيچ سخن بيهوده و بي معنا و فاسد نمي شوند".(4) يعني آن چه كه با طبع انساني سازگار است و انسان در دل آرزوي آن دارد و هيچ گاه در دنيا محقق و فراهم نمي شود. از طرف ديگر لذت ها و خوبي ها و نيكي ها و همه چيز كه در بهشت براي انسان فراهم است، به صورت خالص و بي هيچ رنج و عيب و كاستي وجود دارد. همه چيز به صورت كامل خود، بدون هيچ نقص وجود دارد، اما هيچ چيزي در دنيا، اين گونه نيست.
اگر لذت باشد، همراه با درد و غم و رنج و سختي است؛ تازه پس از مدتي انسان از آن دلزده و سير مي شود، در حالي كه در بهشت هيچ گاه چنين نمي شود.
هيچ چيز جنبة تكرار ندارد. همه چيز براي انسان نو و تازه است، حتي نعمت هاي مادي كه در قرآن اشاره شده است.
به عبارت ديگر هر چيزي كه انسان در دنيا آرزو دارد و مي خواهد و به آن دست نخواهد يافت، در بهشت فراهم است، حتي چيزهايي كه به ذهن و انديشه انسان ها خطور نمي كند اما با خواسته هاي دروني انسان ها هماهنگ است. بنابراين زندگي دنيوي و اخروي اصلاً قابل مقايسه با هم نيست.
در مورد جهنم نيز، آتش هاي دنيا بدن را مي سوزاند، ولي آتش دوزخ به دل نيز سرايت مي كند و جسم و جان را يكجا مي سوزاند.
قرآن شريف دربارة حيات جاودان بهشتيان فرموده است.
"بهشيان طعم مرگ را نمي چشند و پس از مرگي كه در پايان عمر ديده اند، مرگي نخواهد داشت.(5)
نه تنها مرگ در عالم آخرت نيست، بلكه پاره اي از دگرگوني هاي ناشي از تقابل و ناهمگوني كه در دنيا ديده مي گردد، در آخرت مشاهده نمي شود، از آن جمله دربارة آسايش و رفاه اهل بهشت در زمينة گرما و سرما آمده است:
"بهشتيان در عالم آخرت از تضاد گرما و سرما كه دو عامل ناراحت كننده است، مصونند و در آن جا نه آفتاب مشاهده مي كنند و نه زمهرير".(6)
در اين زمينة آيات و احاديث فراواني مطرح است كه در برخي از موارد به جزئيات بهشت و جهنم و عذاب و نعمت هاي آن نيز اشاره شده استكه به جهت دوري از طولاني كردن پاسخ، از ذكر آن خودداري مي كنيم.
با نگاه همه جانبه به آيات كه در مورد نعمت هاي بهشتي وجود دارد (كه بقية آيات در ساية آن ها معنا مي پذيرند) نيز با نظر به رواياتي كه در اين موضوع وجود دارد، مي توانيم تفاوت هاي اساسي ميان نعمت هاي بهشتي را با آنچه در دنيا وجود دارد، دريابيم كه حتي لحظه اي زندگي در آن عالم، به تمام دنيا مي ارزد.
پي نوشت ها:
1. سجده (32) آية 17.
2. تفسير مجمع البيان، ح 7 و 8، ص 331؛ تفسير درالمنثور، ج 5، ص 276.
3. زخرف (43) آية 71.
4. مريم (19) آية 62.
5. سورة (44) دخان آية 56.
6. انسان (76) آية 13.
www.eporsesh.com
خداوند بهشت و جهنم را در قرآن به طور كامل و روشن بيان كرده، ولي مزايا و خصوصيات نعمت هاي بهشت، هم چنين آلام و شدايد نعمت هاي دوزخ در عالم آخرت براي انسان هايي كه اكنون در قيد حياتند و در اين جهان زندگي مي كنند، درك ناشدني و غير قابل توصيف است، زيرا شناختي كه مردم دنيا از ملايمات و ناملايمات دارند، در حدود نعمت ها و نقمت هايي است كه در ايام عمر خود با آن ها رو برو شده و لمس كرده، يا از زبان ديگران شنيده و تصوّر نموده اند.
اما چگونگي نعمت و عذاب الهي و كيفيت و كميّت لذايذ و آلام آن قابل قياس با ديده ها و شنيده هاي اين جهان نيست. و نمي توان آن ها را معيار شناخت ملايمات و ناملايمات قرار داد.
نارسايي درك و كوتاهي انديشه مردم دربارة بهشت و دوزخ با تعبيرهاي مختلفي در كتاب و سنت، خاطر نشان گرديده كه به آن اشاره مي كنيم:
قرآن شريف دربارة بهشت مي گويد:
"هيچ كس نمي داند و در مقابل اعمال خيري كه پاكان و نيكان در اين جهان انجام مي دهند، چه نعمت هايي كه مايه روشني چشم است، در جهان غيب براي آنان فراهم شده است".(1)
در تفاسير شيعي و سني ذيل اين آيه حديثي از رسول گرامي اسلام(ص) بدين مضمون نقل شده: "خداوند فرموده: براي پاداش بندگان شايسته و درستكارم، نعمت هايي آماده كرده ام كه نه چشمي آن ها را ديده و نه گوش شنيده و نه بر قلب بشري خطور كرده است".(2)
اين گونه نعمت هاي اگر وصف آن بيان نشده، براي آن استكه انسان ها نمي توانند در دنيا آن را درك نمايند، مثلاً خداوند مي فرمايد: "در بهشت هر آنچه كه انسان بخواهد و اراده كند، فراهم است".(3)
شايد ندانيم آن جا چه اراده خواهيم كرد و چه چيزهايي مي خواهيم اما همه چيز به محض اراده، تحقق مي يابد. در آية ديگر در وصف بهشت مي گويد: " در آن جا هيچ سخن بيهوده و بي معنا و فاسد نمي شوند".(4) يعني آن چه كه با طبع انساني سازگار است و انسان در دل آرزوي آن دارد و هيچ گاه در دنيا محقق و فراهم نمي شود. از طرف ديگر لذت ها و خوبي ها و نيكي ها و همه چيز كه در بهشت براي انسان فراهم است، به صورت خالص و بي هيچ رنج و عيب و كاستي وجود دارد. همه چيز به صورت كامل خود، بدون هيچ نقص وجود دارد، اما هيچ چيزي در دنيا، اين گونه نيست.
اگر لذت باشد، همراه با درد و غم و رنج و سختي است؛ تازه پس از مدتي انسان از آن دلزده و سير مي شود، در حالي كه در بهشت هيچ گاه چنين نمي شود.
هيچ چيز جنبة تكرار ندارد. همه چيز براي انسان نو و تازه است، حتي نعمت هاي مادي كه در قرآن اشاره شده است.
به عبارت ديگر هر چيزي كه انسان در دنيا آرزو دارد و مي خواهد و به آن دست نخواهد يافت، در بهشت فراهم است، حتي چيزهايي كه به ذهن و انديشه انسان ها خطور نمي كند اما با خواسته هاي دروني انسان ها هماهنگ است. بنابراين زندگي دنيوي و اخروي اصلاً قابل مقايسه با هم نيست.
در مورد جهنم نيز، آتش هاي دنيا بدن را مي سوزاند، ولي آتش دوزخ به دل نيز سرايت مي كند و جسم و جان را يكجا مي سوزاند.
قرآن شريف دربارة حيات جاودان بهشتيان فرموده است.
"بهشيان طعم مرگ را نمي چشند و پس از مرگي كه در پايان عمر ديده اند، مرگي نخواهد داشت.(5)
نه تنها مرگ در عالم آخرت نيست، بلكه پاره اي از دگرگوني هاي ناشي از تقابل و ناهمگوني كه در دنيا ديده مي گردد، در آخرت مشاهده نمي شود، از آن جمله دربارة آسايش و رفاه اهل بهشت در زمينة گرما و سرما آمده است:
"بهشتيان در عالم آخرت از تضاد گرما و سرما كه دو عامل ناراحت كننده است، مصونند و در آن جا نه آفتاب مشاهده مي كنند و نه زمهرير".(6)
در اين زمينة آيات و احاديث فراواني مطرح است كه در برخي از موارد به جزئيات بهشت و جهنم و عذاب و نعمت هاي آن نيز اشاره شده استكه به جهت دوري از طولاني كردن پاسخ، از ذكر آن خودداري مي كنيم.
با نگاه همه جانبه به آيات كه در مورد نعمت هاي بهشتي وجود دارد (كه بقية آيات در ساية آن ها معنا مي پذيرند) نيز با نظر به رواياتي كه در اين موضوع وجود دارد، مي توانيم تفاوت هاي اساسي ميان نعمت هاي بهشتي را با آنچه در دنيا وجود دارد، دريابيم كه حتي لحظه اي زندگي در آن عالم، به تمام دنيا مي ارزد.
پي نوشت ها:
1. سجده (32) آية 17.
2. تفسير مجمع البيان، ح 7 و 8، ص 331؛ تفسير درالمنثور، ج 5، ص 276.
3. زخرف (43) آية 71.
4. مريم (19) آية 62.
5. سورة (44) دخان آية 56.
6. انسان (76) آية 13.
www.eporsesh.com
