پرسش :
راههاي كه يك انسان واقعا در درس و تهذيب نفس موفق شود چيست؟
پاسخ :
تقريباً همه انسانها طالب آينده روشن و توأم با اميد و خوشبختي اند و در همين جهت تلاش مي كنند انسان مجموعه اي از توانايي ها و استعدادهايي است كه بايد تحت يك مديريت صحيح قرار گيرد و او را به سوي اهداف و آرمانهايش سوق دهد و از طرف ديگر موانع و مشكلات اين راه را نيز خوب شناسايي كرده و آنها را حل كرده و از سر راه كنار بگذارد. بنابراين هر انساني ناخداي كشتي زندگي خويش است و موفقيت او در گرو آن است كه خوب بينديشد، خوب حركت كند خوب برنامه ريزي كند و خوب عمل كند و مهمتر آن كه خوب با تغييرات و تحولات زندگي سازگار شود. زيرا يكي از ويژگيهاي مهم يك انسان موفق آن است كه بتواند با تغيير دادن خود و سازگار كردن موقعيت خود با محيط و نيز تغيير دادن نگرش خود، زندگي اش را تغيير دهد. ما بايد بياموزيم كه با مشكلات و مسائل زندگي راحت تر برخورد كنيم. و براي رسيدن به اهداف خود راههاي مختلفي آزمايش و تجربه كنيم.
1. واقع بينى
انسان بايد، بر اساس واقعيتهاى موجود زندگى و امكانات و توانايىهايش، اهدافى براى خود در نظر بگيرد. يكى از مشكلات اساسى افراد، به ويژه جوانان، اين است كه ايده آلهاشان با واقعيت زندگى فاصله بسيار دارد. اين افراد معمولاً در ارزيابىهاى خود دچار نوعى افراط مىشوند و بيشتر بر اساس تخيلات زندگى مىكنند. در نتيجه اهدافشان با استعداد و توانمندىها همخوانى ندارد، به اهداف خود نمىرسند و با گذشت زمان دچار نااميدى و سرخوردگى و نهايتاً افسردگى مىشوند؛ به گونهاى كه حتى نمىتوانند از حداقل امكانات خود نيز استفاده كنند. بنابراين، يكى از رمزهاى موفقيت واقع نگرى و اجتناب از افراط و تفريط است.
2. استفاده بهينه از وقت و امكانات
با در نظر گرفتن واقعيتهاى زندگى، بايد با برنامهريزى صحيحى امكان بيشترين بهرهورى از فرصتها و امكانات را فراهم آورد. لازمه استفاده از فرصتها و امكانات شناسايى آنها است؛ يعنى هر كس ابتدا بايد فرصتهاى مفيد و امكانات و توانمندىهاى خود را شناسايى كند ودر مرحله بعد، با تلاش و پشتكار از اين سرمايهها بهره گيرد؛ مثلاً ورود به حوزه و قرار گرفتن در كسوت طلبه فرصتى بسيار مهم است؛ چنان كه دوره جوانى خود از فرصتهاى بسيار ارزشمندى به شمار مىآيد.انسان واقع بين و فرصت شناس مىداند هميشه جوان نيست و هميشه فرصت بهرهگيرى از حوزه برايش فراهم نمىشود. در نتيجه براى دستيابى به آيندهاى روشن از اين فرصت استفاده مىكند؛ به مهمترين وظيفه طلبه، يعنى رشد علمى و معنوى، مىانديشد و از پرداختن به كارهاى جنبى و حاشيهاى مىپرهيزد.
3. انتخاب دوستان خوب
به تجربه ثابت شده است كه دوست، به ويژه در دوران نوجوانى و جوانى، در زندگى انسان نقش تعيين كننده دارد. بسيارى، به رغم امكانات فراوان، به سبب دوستان نامناسب از توانمندىها و ظرفيتهاى خود بهره نمىگيرند و در سراشيبى سقوط فرو مىافتند.
پسر حضرت نوح(ع) نمونهاى از اين افراد است كه قرآن داستانش را بيان كرده است. بر اساس آيات قرآن كريم، دوزخيان مىگويند:«كاش فلانى را دوست انتخاب نكرده بوديم»؛ يعنى جهنمى شدن خود را نتيجه دوستى با افراد نامناسب مىدانند. بنابراين، يكى از راههاى دستيابى به موفقيت انتخاب دوستان مناسب يعنى مؤمن و تلاشگر و وظيفهشناس است.
4. تعيين هدف يا اهداف
مشخص بودن هدف يا اهداف در موفقيت انسان نقش مؤثر دارد؛ زيرا تعيين هدف:
الف) موجب افزايش انگيزه مىشود و انگيزه موتور محرك انسان در فعاليتها است. اگر انسان انگيزه قوى داشته باشد، بيشتر تلاش مىكند و در نتيجه سريعتر به اهداف خود دست مىيابد.
ب) معيار ارزيابى كارها را فراهم مىآورد و انسان مىتواند خود را ارزيابى كند.
ج) در تعيين جايگاه انسان سودمند است؛ يعنى انسان مىتواند دريابد چه مقدار از راهى را كه بايد طى كند، پيموده و چه مقدار باقى مانده است.
5. نترسيدن از شكستهاو سختي ها
زندگى فراز و نشيبهاى بسيار دارد و بيشتر انسانها شكست را در زندگى تجربه مىكنند. عدهاى با شكست خوردن و سختي ها زانوى غم بغل مىگيرند؛ خود را در بن بست مىيابند و دچار نااميدى مىشوند؛ ولى گروهى از شكستها نمىهراسند و آن را سكوى پرش خود قرار مىدهند. براى رسيدن به آينده روشن، بايد از شكستها درس آموخت و با شناسايى عوامل ناكامى، آنها را از مسير زندگى حذف كرد.
بنابراين، براى دستيابى به آيندهاى روشن بايد واقع بين، هدفمند، با برنامه و داراى دوستان خوب بود و هرگز از شكستها نهراسيد. البته، در كنار همه اين امور، توكل به پروردگار و اهتمام به امور معنوى ضرورت دارد؛ زيرا همه خوبيها در دست خداوند است و ياد او انسان را از اميد و آرامش سرشار مىسازد.
انسان موفق كسى است كه با توكل به خداوند و برنامهريزى صحيح از كمترين امكانات بهترين استفاده را بكند. و چون خداوند بهترين سرمايهها را در اختيار آدمى قراد داده است، انسان موفق كسى است كه بهترين استفاده را از آنها بكند و در جهت اهداف آفرينش از آنها بهره جويد. مهمترين اين سرمايهها عبارتند از:
الف) سرمايه گرانقدر نفس توحيدى و خداجوى انسان،
ب) سرمايه عمر و زمان.
موفقترين انسانها كسى است كه از فرصتها بيشترين بهره را ببرد و به بهترين شكل خود را بشناسد و به سوى تعالى خودسازى نمايد.
موفقيت در هر امرى از امور مربوط به دنيا و آخرت يك فرايند تجربى است كه با آزمونهاى زيادى راهكارهاى آن مشخص شده است. شناخت و به كارگيرى اين راهكارها موفقيت را در دسترس ما مىنهد و ناآگاهى ما نسبت به آنها، كاميابى را به كام مرگ مىكشاند.
درك باورهاى درست و راهكارهاى شايسته، يكى از بنيادىترين شيوههاى دستيابى به پيروزى است. لذا به راهكارهاى موفقيت به طور اجمالى مىپردازيم:
1- شناخت و ارزيابى دقيق، درباره هدفى كه در پى آنيم، امكانات و توانايىهايى كه آن هدف نياز دارد و شناسايى توانايىهايى كه داريم، آفتها و موانع راه ما را در رسيدن به موفقيت بسيار كمك خواهد كرد.
حضرت على(ع) مىفرمايند: العامل بالعلم كالسائر على الطريق الواضح كسى كه آگاهانه عمل مىكند، چونان كسى است كه در راه آشكار ره مىسپرد (غرر الحكم.)
2- كار و تلاش، از عناصر دگرگون ساز، زندگىآفرين، پيشرفتآور و موفقيتپرداز است. دين مقدس اسلام از يك سو با تنبلى، بىكارى و كمكارى به ستيز برخاسته است واز سوى ديگر مردم را به كار فرا مىخواند.
ناز پرورده تنعم نبرد راه به دوست
عاشقى شيوه رندان بلاكش باشد
(حافظ)
قرآن شريف مىفرمايد: «و ان ليس للانسان الا ما سعى و اين كه براى انسان بهرهاى جز تلاش او نيست(نجم، آيه 39).
زندگى بزرگان را اگر مرور كنيم، كار و تلاش بىوقفه را جزء لاينفك شخصيت ايشان خواهيم يافت.
3- پشتكار، استمرار، استقامت و شكيبايى، گذر از سنگلاخها، آب كردن كوههاى يخ و زدودن دلزدگى پايههاى موفقيت در كليه امور مخصوصا در امر خطير ازدواج است. چنان كه امير بيان على(ع) مىفرمايد: «صبر پيشه، پيروزى را از دست نمىدهد، گرچه زمان بر او بگذرد»(نهجالبلاغه، فيضالاسلام، ص 1163..
4- نظم و برنامه، داشتن ساز و كار صحيح و اجراى منظم آن و تدبير و مديريت پويا، از ديگر عوامل رهيافت به دنياى موفقيتهاست.
آخرين وصيت اميرالمؤمنين(ع) به فرزندان خود و خاندانش و به همه مردم تقواپيشگى و رعايت نظم است(نهجالبلاغه، نامه 47).
5- عوامل معنوى از قبيل تكيه بر تقوا و دانش، ايمان، اخلاص، توكل، توسل، نيايش، مهمترين نقش را در كسب موفقيت ايفا مىكند. هستى برابر با ماديات نيست. اين جهان مادىبخش اندكى از هستى است زندگى فردى و اجتماعى همانگونه كه تحت تأثير كنشها و واكنشهاى مادى است به شدت در قلمرو كنشها و واكنشهاى معنوى نيز هست. وقتى عوامل مادى در هر موضوع فراهم شد، پارهاى مسائل باطنى از قبيل دل واپسى و اضطراب، بيم و اميد، توهم، امل و آرزو و... ظهور مىكند براى اين كه فرد بتواند از اين مشكلات رهايى يابد توجه به عوامل معنوى راهگشا مىباشد.
هر گنج سعادت كه خدا داد به حافظ
از يُمن دعاى شب و ورد سحرى بود
سعدى نيز فرموده است:
بخت و دولت به كاردانى نيست
جز به تأييد آسمانى نيست
و در روايت نيز آمده است: «من احب ان يكون اقوى الناس فليتوكل على الله؛ هر كه مىخواهد توانمندترين مردم باشد، بايد بر خدا توكل كند، (بحارالانوار، ج 71، ص 151).
تو با خداى خود انداز كار و دل خوشدار
كه رحم اگر نكند مدعى به خدا نكند
ضمناً كتابهاى زير در اين راه مىتواند به شما يارى رساند:
1ـ مقدمهاى بر جهان بينى اسلامى، شهيد مطهرى
2ـ علل گرايش به ماديگرى، شهيد مطهرى
3- تكاپوى انديشهها، محمد تقى جعفرى
www.morsalat.com
تقريباً همه انسانها طالب آينده روشن و توأم با اميد و خوشبختي اند و در همين جهت تلاش مي كنند انسان مجموعه اي از توانايي ها و استعدادهايي است كه بايد تحت يك مديريت صحيح قرار گيرد و او را به سوي اهداف و آرمانهايش سوق دهد و از طرف ديگر موانع و مشكلات اين راه را نيز خوب شناسايي كرده و آنها را حل كرده و از سر راه كنار بگذارد. بنابراين هر انساني ناخداي كشتي زندگي خويش است و موفقيت او در گرو آن است كه خوب بينديشد، خوب حركت كند خوب برنامه ريزي كند و خوب عمل كند و مهمتر آن كه خوب با تغييرات و تحولات زندگي سازگار شود. زيرا يكي از ويژگيهاي مهم يك انسان موفق آن است كه بتواند با تغيير دادن خود و سازگار كردن موقعيت خود با محيط و نيز تغيير دادن نگرش خود، زندگي اش را تغيير دهد. ما بايد بياموزيم كه با مشكلات و مسائل زندگي راحت تر برخورد كنيم. و براي رسيدن به اهداف خود راههاي مختلفي آزمايش و تجربه كنيم.
1. واقع بينى
انسان بايد، بر اساس واقعيتهاى موجود زندگى و امكانات و توانايىهايش، اهدافى براى خود در نظر بگيرد. يكى از مشكلات اساسى افراد، به ويژه جوانان، اين است كه ايده آلهاشان با واقعيت زندگى فاصله بسيار دارد. اين افراد معمولاً در ارزيابىهاى خود دچار نوعى افراط مىشوند و بيشتر بر اساس تخيلات زندگى مىكنند. در نتيجه اهدافشان با استعداد و توانمندىها همخوانى ندارد، به اهداف خود نمىرسند و با گذشت زمان دچار نااميدى و سرخوردگى و نهايتاً افسردگى مىشوند؛ به گونهاى كه حتى نمىتوانند از حداقل امكانات خود نيز استفاده كنند. بنابراين، يكى از رمزهاى موفقيت واقع نگرى و اجتناب از افراط و تفريط است.
2. استفاده بهينه از وقت و امكانات
با در نظر گرفتن واقعيتهاى زندگى، بايد با برنامهريزى صحيحى امكان بيشترين بهرهورى از فرصتها و امكانات را فراهم آورد. لازمه استفاده از فرصتها و امكانات شناسايى آنها است؛ يعنى هر كس ابتدا بايد فرصتهاى مفيد و امكانات و توانمندىهاى خود را شناسايى كند ودر مرحله بعد، با تلاش و پشتكار از اين سرمايهها بهره گيرد؛ مثلاً ورود به حوزه و قرار گرفتن در كسوت طلبه فرصتى بسيار مهم است؛ چنان كه دوره جوانى خود از فرصتهاى بسيار ارزشمندى به شمار مىآيد.انسان واقع بين و فرصت شناس مىداند هميشه جوان نيست و هميشه فرصت بهرهگيرى از حوزه برايش فراهم نمىشود. در نتيجه براى دستيابى به آيندهاى روشن از اين فرصت استفاده مىكند؛ به مهمترين وظيفه طلبه، يعنى رشد علمى و معنوى، مىانديشد و از پرداختن به كارهاى جنبى و حاشيهاى مىپرهيزد.
3. انتخاب دوستان خوب
به تجربه ثابت شده است كه دوست، به ويژه در دوران نوجوانى و جوانى، در زندگى انسان نقش تعيين كننده دارد. بسيارى، به رغم امكانات فراوان، به سبب دوستان نامناسب از توانمندىها و ظرفيتهاى خود بهره نمىگيرند و در سراشيبى سقوط فرو مىافتند.
پسر حضرت نوح(ع) نمونهاى از اين افراد است كه قرآن داستانش را بيان كرده است. بر اساس آيات قرآن كريم، دوزخيان مىگويند:«كاش فلانى را دوست انتخاب نكرده بوديم»؛ يعنى جهنمى شدن خود را نتيجه دوستى با افراد نامناسب مىدانند. بنابراين، يكى از راههاى دستيابى به موفقيت انتخاب دوستان مناسب يعنى مؤمن و تلاشگر و وظيفهشناس است.
4. تعيين هدف يا اهداف
مشخص بودن هدف يا اهداف در موفقيت انسان نقش مؤثر دارد؛ زيرا تعيين هدف:
الف) موجب افزايش انگيزه مىشود و انگيزه موتور محرك انسان در فعاليتها است. اگر انسان انگيزه قوى داشته باشد، بيشتر تلاش مىكند و در نتيجه سريعتر به اهداف خود دست مىيابد.
ب) معيار ارزيابى كارها را فراهم مىآورد و انسان مىتواند خود را ارزيابى كند.
ج) در تعيين جايگاه انسان سودمند است؛ يعنى انسان مىتواند دريابد چه مقدار از راهى را كه بايد طى كند، پيموده و چه مقدار باقى مانده است.
5. نترسيدن از شكستهاو سختي ها
زندگى فراز و نشيبهاى بسيار دارد و بيشتر انسانها شكست را در زندگى تجربه مىكنند. عدهاى با شكست خوردن و سختي ها زانوى غم بغل مىگيرند؛ خود را در بن بست مىيابند و دچار نااميدى مىشوند؛ ولى گروهى از شكستها نمىهراسند و آن را سكوى پرش خود قرار مىدهند. براى رسيدن به آينده روشن، بايد از شكستها درس آموخت و با شناسايى عوامل ناكامى، آنها را از مسير زندگى حذف كرد.
بنابراين، براى دستيابى به آيندهاى روشن بايد واقع بين، هدفمند، با برنامه و داراى دوستان خوب بود و هرگز از شكستها نهراسيد. البته، در كنار همه اين امور، توكل به پروردگار و اهتمام به امور معنوى ضرورت دارد؛ زيرا همه خوبيها در دست خداوند است و ياد او انسان را از اميد و آرامش سرشار مىسازد.
انسان موفق كسى است كه با توكل به خداوند و برنامهريزى صحيح از كمترين امكانات بهترين استفاده را بكند. و چون خداوند بهترين سرمايهها را در اختيار آدمى قراد داده است، انسان موفق كسى است كه بهترين استفاده را از آنها بكند و در جهت اهداف آفرينش از آنها بهره جويد. مهمترين اين سرمايهها عبارتند از:
الف) سرمايه گرانقدر نفس توحيدى و خداجوى انسان،
ب) سرمايه عمر و زمان.
موفقترين انسانها كسى است كه از فرصتها بيشترين بهره را ببرد و به بهترين شكل خود را بشناسد و به سوى تعالى خودسازى نمايد.
موفقيت در هر امرى از امور مربوط به دنيا و آخرت يك فرايند تجربى است كه با آزمونهاى زيادى راهكارهاى آن مشخص شده است. شناخت و به كارگيرى اين راهكارها موفقيت را در دسترس ما مىنهد و ناآگاهى ما نسبت به آنها، كاميابى را به كام مرگ مىكشاند.
درك باورهاى درست و راهكارهاى شايسته، يكى از بنيادىترين شيوههاى دستيابى به پيروزى است. لذا به راهكارهاى موفقيت به طور اجمالى مىپردازيم:
1- شناخت و ارزيابى دقيق، درباره هدفى كه در پى آنيم، امكانات و توانايىهايى كه آن هدف نياز دارد و شناسايى توانايىهايى كه داريم، آفتها و موانع راه ما را در رسيدن به موفقيت بسيار كمك خواهد كرد.
حضرت على(ع) مىفرمايند: العامل بالعلم كالسائر على الطريق الواضح كسى كه آگاهانه عمل مىكند، چونان كسى است كه در راه آشكار ره مىسپرد (غرر الحكم.)
2- كار و تلاش، از عناصر دگرگون ساز، زندگىآفرين، پيشرفتآور و موفقيتپرداز است. دين مقدس اسلام از يك سو با تنبلى، بىكارى و كمكارى به ستيز برخاسته است واز سوى ديگر مردم را به كار فرا مىخواند.
ناز پرورده تنعم نبرد راه به دوست
عاشقى شيوه رندان بلاكش باشد
(حافظ)
قرآن شريف مىفرمايد: «و ان ليس للانسان الا ما سعى و اين كه براى انسان بهرهاى جز تلاش او نيست(نجم، آيه 39).
زندگى بزرگان را اگر مرور كنيم، كار و تلاش بىوقفه را جزء لاينفك شخصيت ايشان خواهيم يافت.
3- پشتكار، استمرار، استقامت و شكيبايى، گذر از سنگلاخها، آب كردن كوههاى يخ و زدودن دلزدگى پايههاى موفقيت در كليه امور مخصوصا در امر خطير ازدواج است. چنان كه امير بيان على(ع) مىفرمايد: «صبر پيشه، پيروزى را از دست نمىدهد، گرچه زمان بر او بگذرد»(نهجالبلاغه، فيضالاسلام، ص 1163..
4- نظم و برنامه، داشتن ساز و كار صحيح و اجراى منظم آن و تدبير و مديريت پويا، از ديگر عوامل رهيافت به دنياى موفقيتهاست.
آخرين وصيت اميرالمؤمنين(ع) به فرزندان خود و خاندانش و به همه مردم تقواپيشگى و رعايت نظم است(نهجالبلاغه، نامه 47).
5- عوامل معنوى از قبيل تكيه بر تقوا و دانش، ايمان، اخلاص، توكل، توسل، نيايش، مهمترين نقش را در كسب موفقيت ايفا مىكند. هستى برابر با ماديات نيست. اين جهان مادىبخش اندكى از هستى است زندگى فردى و اجتماعى همانگونه كه تحت تأثير كنشها و واكنشهاى مادى است به شدت در قلمرو كنشها و واكنشهاى معنوى نيز هست. وقتى عوامل مادى در هر موضوع فراهم شد، پارهاى مسائل باطنى از قبيل دل واپسى و اضطراب، بيم و اميد، توهم، امل و آرزو و... ظهور مىكند براى اين كه فرد بتواند از اين مشكلات رهايى يابد توجه به عوامل معنوى راهگشا مىباشد.
هر گنج سعادت كه خدا داد به حافظ
از يُمن دعاى شب و ورد سحرى بود
سعدى نيز فرموده است:
بخت و دولت به كاردانى نيست
جز به تأييد آسمانى نيست
و در روايت نيز آمده است: «من احب ان يكون اقوى الناس فليتوكل على الله؛ هر كه مىخواهد توانمندترين مردم باشد، بايد بر خدا توكل كند، (بحارالانوار، ج 71، ص 151).
تو با خداى خود انداز كار و دل خوشدار
كه رحم اگر نكند مدعى به خدا نكند
ضمناً كتابهاى زير در اين راه مىتواند به شما يارى رساند:
1ـ مقدمهاى بر جهان بينى اسلامى، شهيد مطهرى
2ـ علل گرايش به ماديگرى، شهيد مطهرى
3- تكاپوى انديشهها، محمد تقى جعفرى
www.morsalat.com
