پرسش :
اتحاد جماهیر شوروى سابق، در راهاندازى جنگ، چه نقشى داشت و چه منافعى را تعقیب مىکرد؟
پاسخ :
شوروى در سال 1972 با عراق پیمان دوستى 15 ساله منعقد کرد و به این ترتیب نفوذ بسیارى در عراق، به ویژه از نظر تأمین تسلیحات ارتش و حضور کارشناسان نظامى به دست آورد و اصولا ارتش عراق مجهز به سلاحهاى روسى شد. وقوع انقلاب اسلامى ایران هر چند که براى شوروى به دلیل قطع نفوذ آمریکا در مرزهاى جنوبىاش مطلوب به نظر مىرسید ولى رهبران شوروى به خاطر ماهیت مذهبى انقلاب اسلامى، از نظام سیاسى جدید ایران خرسند نبودند و انقلاب ایران را الگویى براى مسلمانان شوروى مىدانستند. دولت انقلابى ایران نیز به موازات برخورد با نفوذ آمریکا در ایران، از میزان نفوذ شوروى نیز به شدت کاست؛ طورى که گاز ایران به شوروى قطع شد و بندهاى 5 و 6 قرار داد 1921 ایران و شوروى، از طرف ایران ملغى اعلام گردید و تجاوز روسیه به افغانستان نیز به شدت از طرف ایران محکوم شد.
علاوه بر این، در بهمن 1361 عناصر اصلى حزب توده که همکارى نزدیکى با شوروى داشتند دستگیر شدند و این حزب به جرم همکارى اطلاعاتى و امنیتى با شوروى منحل شد. یکى از اقدامات این حزب پس از پیروزى انقلاب اسلامى جذب ناخدا بهرام افضلى فرمانده نیروى دریایى ارتش جمهورى اسلامى بود که پس از برخورد با حزب توده، وى نیز محاکمه و اعدام شد. از دیگر سران حزب توده محمد على عمویى، محمد اعتمادزاده )به آذین(، احسان طبرى و نورالدین کیانورى بودند که در برنامه تلویزیونى که از صدا و سیماى جمهورى اسلامى ایران در سال 1363 پخش شد، به ارتباط حزب با سازمان جاسوسى شوروى (K.G.B) اعتراف کردند.
خلاصه اینکه منافع شوروى از سویى اقتضا مىکرد که انقلاب اسلامى ایران را به دلیل قطع نفوذ آمریکا تقویت کند و مانع تضعیف آن از طریق جنگ شود. از سوى دیگر، بنا به دلایل مذکور این کشور از انقلاب اسلامى رضایت چندانى نداشت و سیاست خارجى آن در ارتباط با ایران دچار نوسان بود.
اما راجع به نقش این کشور در آغاز جنگ نمىتوان قضاوت صریحى نمود و قاطعانه گفت که شوروى نیز در راهاندازى جنگ نقش داشته و یا به تحریک و تشویق عراق پرداخته است، چون سندى در این زمینه وجود ندارد. ولى مىتوان گفت که این کشور نیز از حمله عراق به ایران ناراضى نبوده است ؛ زیرا که مقامات شوروى قبل از جنگ از جریان تصمیم حمله عراق به ایران آگاه بودند ولى هیچ گونه تلاشى براى جلوگیرى از حملهى متحد خود انجام نداده و حتى در ابتداى جنگ حملهى عراق را محکوم نکردند. بنابراین پشتگرمى عراق از تسلیحات روسى و پیمان دوستىاش با شوروى مىتواند عاملى مؤثر در آغاز جنگ عراق علیه ایران باشد؛ خصوصا اینکه عراق از نارضایتى شوروى نسبت به مواضع ایران دربارهى مسئله افغانستان آگاهى کافى داشت.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
شوروى در سال 1972 با عراق پیمان دوستى 15 ساله منعقد کرد و به این ترتیب نفوذ بسیارى در عراق، به ویژه از نظر تأمین تسلیحات ارتش و حضور کارشناسان نظامى به دست آورد و اصولا ارتش عراق مجهز به سلاحهاى روسى شد. وقوع انقلاب اسلامى ایران هر چند که براى شوروى به دلیل قطع نفوذ آمریکا در مرزهاى جنوبىاش مطلوب به نظر مىرسید ولى رهبران شوروى به خاطر ماهیت مذهبى انقلاب اسلامى، از نظام سیاسى جدید ایران خرسند نبودند و انقلاب ایران را الگویى براى مسلمانان شوروى مىدانستند. دولت انقلابى ایران نیز به موازات برخورد با نفوذ آمریکا در ایران، از میزان نفوذ شوروى نیز به شدت کاست؛ طورى که گاز ایران به شوروى قطع شد و بندهاى 5 و 6 قرار داد 1921 ایران و شوروى، از طرف ایران ملغى اعلام گردید و تجاوز روسیه به افغانستان نیز به شدت از طرف ایران محکوم شد.
علاوه بر این، در بهمن 1361 عناصر اصلى حزب توده که همکارى نزدیکى با شوروى داشتند دستگیر شدند و این حزب به جرم همکارى اطلاعاتى و امنیتى با شوروى منحل شد. یکى از اقدامات این حزب پس از پیروزى انقلاب اسلامى جذب ناخدا بهرام افضلى فرمانده نیروى دریایى ارتش جمهورى اسلامى بود که پس از برخورد با حزب توده، وى نیز محاکمه و اعدام شد. از دیگر سران حزب توده محمد على عمویى، محمد اعتمادزاده )به آذین(، احسان طبرى و نورالدین کیانورى بودند که در برنامه تلویزیونى که از صدا و سیماى جمهورى اسلامى ایران در سال 1363 پخش شد، به ارتباط حزب با سازمان جاسوسى شوروى (K.G.B) اعتراف کردند.
خلاصه اینکه منافع شوروى از سویى اقتضا مىکرد که انقلاب اسلامى ایران را به دلیل قطع نفوذ آمریکا تقویت کند و مانع تضعیف آن از طریق جنگ شود. از سوى دیگر، بنا به دلایل مذکور این کشور از انقلاب اسلامى رضایت چندانى نداشت و سیاست خارجى آن در ارتباط با ایران دچار نوسان بود.
اما راجع به نقش این کشور در آغاز جنگ نمىتوان قضاوت صریحى نمود و قاطعانه گفت که شوروى نیز در راهاندازى جنگ نقش داشته و یا به تحریک و تشویق عراق پرداخته است، چون سندى در این زمینه وجود ندارد. ولى مىتوان گفت که این کشور نیز از حمله عراق به ایران ناراضى نبوده است ؛ زیرا که مقامات شوروى قبل از جنگ از جریان تصمیم حمله عراق به ایران آگاه بودند ولى هیچ گونه تلاشى براى جلوگیرى از حملهى متحد خود انجام نداده و حتى در ابتداى جنگ حملهى عراق را محکوم نکردند. بنابراین پشتگرمى عراق از تسلیحات روسى و پیمان دوستىاش با شوروى مىتواند عاملى مؤثر در آغاز جنگ عراق علیه ایران باشد؛ خصوصا اینکه عراق از نارضایتى شوروى نسبت به مواضع ایران دربارهى مسئله افغانستان آگاهى کافى داشت.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
