پرسش :
آیا سازمان ملل قبل از شروع جنگ و یا در آغاز آن براى پیشگیرى از درگیرى عراق و ایران اقدامى کرد؟
پاسخ :
پاسخ به این سؤال مستلزم این است که ما شناختى راجع به اهداف و اقدامات سازمان ملل براى جلوگیرى از به خطر افتادن صلح و امنیت بینالمللى که یک اقدام پیشگیرانه را نیز شامل مىشود، پیدا کنیم تا بهتر بتوانیم بر اساس آن اقدامات سازمان مذکور را درک نماییم. سازمان ملل متحد بر اساس منشور، « به منظور تأمین اقدام سریع و مؤثر از طرف ملل متحد، مسئولیت اولیه حفظ صلح و امنیت بینالمللى را به شوراى امنیت واگذار کرده است. شوراى امنیت نیز بر اساس ماده 39 ملزم است وجود هرگونه تهدید علیه صلح، نقض صلح و یا عمل تجاوز را احراز کرده و توصیههایى نماید و یا تصمیمى اتخاذ کند. »
با کمى دقت مىتوان گفت که منشور، نه تنها شورا را مسئول حفظ صلح بعد از احراز تجاوز مىداند، بلکه مسئولیت جلوگیرى و پیشگیرى از تهدید صلح و امنیت بینالمللى را نیز مدنظر داشته است. یعنى اینکه سازمان ملل این ارکان را ملزم نموده است که اقدامات پیشگیرانه را نیز براى جلوگیرى از نقض صلح انجام بدهند؛ زیرا اعتقاد بر این است که وجود زمینههاى بحران باعث ایجاد بحران و در نهایت به خطر افتادن صلح و امنیت بینالمللى مىشود و لازم است علل ریشهاى تجاوز مورد توجه قرار گیرد تا با اقدامات پیشگیرانه به موقع و کافى بتوان از آن جلوگیرى کرد. سازمان ملل متحد وظیفه دارد تا تهدیدهاى بالقوه صلح و امنیت بینالمللى را شناسایى و اقدامات بازدارنده را در مقابل مناقشاتى که به نقض صلح منجر مىشود انجام دهد که این امر خود مستلزم تماس مستقیم با شوراى امنیت و همکارى مستحکمتر با دولتها، به ویژه آنان که توانایىهاى خاص دارند و نیز با سازمانهاى فراملى و فرا منطقهاى یا سازمانهاى غیر دولتى و نهادهاى دانشگاهى و غیره است.
اما مشاهده شد که سازمان ملل متحد با وجود آگاهى از تحرکات نظامى عراق در مرزهاى ایران قبل از آغاز جنگ و اطلاع کافى کورت والدهایم از تجاوزات مرزى عراق قبل از شروع جنگ و حتى پس از شروع جنگ، اقدامات پیشگیرانه لازم را براى جلوگیرى از جنگ انجام نداده است و دبیر کل نقش مؤثرى براى جلب توجه شوراى امنیت ایفا ننموده و خود شورا نیز قطعنامه یا بیانیهاى براى جلوگیرى از جنگ صادر نکرده است.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
پاسخ به این سؤال مستلزم این است که ما شناختى راجع به اهداف و اقدامات سازمان ملل براى جلوگیرى از به خطر افتادن صلح و امنیت بینالمللى که یک اقدام پیشگیرانه را نیز شامل مىشود، پیدا کنیم تا بهتر بتوانیم بر اساس آن اقدامات سازمان مذکور را درک نماییم. سازمان ملل متحد بر اساس منشور، « به منظور تأمین اقدام سریع و مؤثر از طرف ملل متحد، مسئولیت اولیه حفظ صلح و امنیت بینالمللى را به شوراى امنیت واگذار کرده است. شوراى امنیت نیز بر اساس ماده 39 ملزم است وجود هرگونه تهدید علیه صلح، نقض صلح و یا عمل تجاوز را احراز کرده و توصیههایى نماید و یا تصمیمى اتخاذ کند. »
با کمى دقت مىتوان گفت که منشور، نه تنها شورا را مسئول حفظ صلح بعد از احراز تجاوز مىداند، بلکه مسئولیت جلوگیرى و پیشگیرى از تهدید صلح و امنیت بینالمللى را نیز مدنظر داشته است. یعنى اینکه سازمان ملل این ارکان را ملزم نموده است که اقدامات پیشگیرانه را نیز براى جلوگیرى از نقض صلح انجام بدهند؛ زیرا اعتقاد بر این است که وجود زمینههاى بحران باعث ایجاد بحران و در نهایت به خطر افتادن صلح و امنیت بینالمللى مىشود و لازم است علل ریشهاى تجاوز مورد توجه قرار گیرد تا با اقدامات پیشگیرانه به موقع و کافى بتوان از آن جلوگیرى کرد. سازمان ملل متحد وظیفه دارد تا تهدیدهاى بالقوه صلح و امنیت بینالمللى را شناسایى و اقدامات بازدارنده را در مقابل مناقشاتى که به نقض صلح منجر مىشود انجام دهد که این امر خود مستلزم تماس مستقیم با شوراى امنیت و همکارى مستحکمتر با دولتها، به ویژه آنان که توانایىهاى خاص دارند و نیز با سازمانهاى فراملى و فرا منطقهاى یا سازمانهاى غیر دولتى و نهادهاى دانشگاهى و غیره است.
اما مشاهده شد که سازمان ملل متحد با وجود آگاهى از تحرکات نظامى عراق در مرزهاى ایران قبل از آغاز جنگ و اطلاع کافى کورت والدهایم از تجاوزات مرزى عراق قبل از شروع جنگ و حتى پس از شروع جنگ، اقدامات پیشگیرانه لازم را براى جلوگیرى از جنگ انجام نداده است و دبیر کل نقش مؤثرى براى جلب توجه شوراى امنیت ایفا ننموده و خود شورا نیز قطعنامه یا بیانیهاى براى جلوگیرى از جنگ صادر نکرده است.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
