پرسش :
نوسانات قیمت نفت در دوران جنگ تحمیلی چه تأثیرى بر روند جنگ و اجراى عملیاتها داشت؟
پاسخ :
با توجه به نقش مهم درآمدهاى نفتى در اقتصاد ایران و عراق و تأثیر آن بر بودجه جنگ، میزان صدور و قیمت آن نیز مىتوانست بر روند جنگ تأثیر بگذارد. این مسئله به ویژه در مورد ایران - که نفت مهمترین منبع درآمدش بود و از کمکهاى خارجى نیز بهرهمند نبود - از حساسیت و اهمیت بیشترى برخوردار بود. به همین دلیل، عراق براى تحت فشار قرار دادن ایران به کشتىهاى نفتکش ایران حمله مىکرد و هم زمان پایانههاى نفتى ایران را هدف قرار مىداد و حامیان عراق از جمله کشورهاى حوزه خلیج فارس نیز در جنگ قیمت نفت (پایین آوردن قیمت) نقش عمدهاى ایفا مىنمودند. تحریم خرید نفت ایران از طرف برخى خریداران و پایین آمدن قیمت نفت، فشارهاى جدیدى بر ایران وارد مىکرد. این وضعیت به ویژه از سال 1364 تا پایان جنگ همچنان ادامه داشت.
اولین تأثیر کاهش صادرات نفت و قیمت آن و در نتیجه کاهش درآمدهاى نفتى بر جنگ این بود که موجب مىگردید ایران در خرید تسلیحات، که معمولا از بازار سیاه و با قیمتهاى گران تهیه مىشد، در فشار جدى قرار گیرد.
عدنان مزارعى در بررسى اقتصادى ایران بعد از انقلاب مىنویسد: کاهش عمومى قیمتهاى نفت و خسارات وارده بر ظرفیت صدور نفت ایران به سبب جنگ با عراق به افت قابل توجه درآمدهاى نفتى انجامید. روشن است که به رغم افزایش درآمدهاى نفتى بین سالهاى 1361 تا 1363، جنگ نفتکشها در خلیج فارس و افت شتابان قیمتهاى نفت از سال 1365، به سرعت درآمدهاى نفتى ایران را کاهش داد. در سال 1366 درآمدهاى نفتى حدود 40 درصد سال 1356 بود.
مجموع این کاهش درآمدها تأثیر خود را بر بخش نظامى و جنگ بر جاى گذاشت و بودجههاى نظامى دچار کاهش شدیدى گردید؛ طورى که رقم هزینههاى نظامى در سال 1986 به 9339 میلیون دلار رسید و در سال 1987 به 7679 میلیون دلار کاهش یافت. هر چند کاهش درآمد نفت بر هزینههاى نظامى عراق نیز تأثیر گذاشت طورى که از 23506 میلیون دلار در سال 1985 به 16531 میلیون دلار در سال 1986 رسید، اما در همین وضعیت هزینههاى نظامى عراق دو برابر هزینههاى نظامى ایران بود. به این ترتیب واضح است که نوسانات فروش و قیمت نفت تأثیر کمترى بر هزینههاى جنگى عراق داشت که آن نیز به دلیل کمکهاى مالىیى بود که عراق از کشورهاى حامى دریافت مىکرد، اما ایران چون تنها بر منابع خود متکى بود کاهش درآمدهاى نفتى تأثیر عمدهاى بر هزینههاى جنگى این کشور داشت و در واقع یکى از دلایل پذیرش قطعنامه 598 نیز وضعیت بد اقتصادى ایران بود که دیگر نمىتوانست هزینههاى عظیم جنگ را تهیه نماید.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
با توجه به نقش مهم درآمدهاى نفتى در اقتصاد ایران و عراق و تأثیر آن بر بودجه جنگ، میزان صدور و قیمت آن نیز مىتوانست بر روند جنگ تأثیر بگذارد. این مسئله به ویژه در مورد ایران - که نفت مهمترین منبع درآمدش بود و از کمکهاى خارجى نیز بهرهمند نبود - از حساسیت و اهمیت بیشترى برخوردار بود. به همین دلیل، عراق براى تحت فشار قرار دادن ایران به کشتىهاى نفتکش ایران حمله مىکرد و هم زمان پایانههاى نفتى ایران را هدف قرار مىداد و حامیان عراق از جمله کشورهاى حوزه خلیج فارس نیز در جنگ قیمت نفت (پایین آوردن قیمت) نقش عمدهاى ایفا مىنمودند. تحریم خرید نفت ایران از طرف برخى خریداران و پایین آمدن قیمت نفت، فشارهاى جدیدى بر ایران وارد مىکرد. این وضعیت به ویژه از سال 1364 تا پایان جنگ همچنان ادامه داشت.
اولین تأثیر کاهش صادرات نفت و قیمت آن و در نتیجه کاهش درآمدهاى نفتى بر جنگ این بود که موجب مىگردید ایران در خرید تسلیحات، که معمولا از بازار سیاه و با قیمتهاى گران تهیه مىشد، در فشار جدى قرار گیرد.
عدنان مزارعى در بررسى اقتصادى ایران بعد از انقلاب مىنویسد: کاهش عمومى قیمتهاى نفت و خسارات وارده بر ظرفیت صدور نفت ایران به سبب جنگ با عراق به افت قابل توجه درآمدهاى نفتى انجامید. روشن است که به رغم افزایش درآمدهاى نفتى بین سالهاى 1361 تا 1363، جنگ نفتکشها در خلیج فارس و افت شتابان قیمتهاى نفت از سال 1365، به سرعت درآمدهاى نفتى ایران را کاهش داد. در سال 1366 درآمدهاى نفتى حدود 40 درصد سال 1356 بود.
مجموع این کاهش درآمدها تأثیر خود را بر بخش نظامى و جنگ بر جاى گذاشت و بودجههاى نظامى دچار کاهش شدیدى گردید؛ طورى که رقم هزینههاى نظامى در سال 1986 به 9339 میلیون دلار رسید و در سال 1987 به 7679 میلیون دلار کاهش یافت. هر چند کاهش درآمد نفت بر هزینههاى نظامى عراق نیز تأثیر گذاشت طورى که از 23506 میلیون دلار در سال 1985 به 16531 میلیون دلار در سال 1986 رسید، اما در همین وضعیت هزینههاى نظامى عراق دو برابر هزینههاى نظامى ایران بود. به این ترتیب واضح است که نوسانات فروش و قیمت نفت تأثیر کمترى بر هزینههاى جنگى عراق داشت که آن نیز به دلیل کمکهاى مالىیى بود که عراق از کشورهاى حامى دریافت مىکرد، اما ایران چون تنها بر منابع خود متکى بود کاهش درآمدهاى نفتى تأثیر عمدهاى بر هزینههاى جنگى این کشور داشت و در واقع یکى از دلایل پذیرش قطعنامه 598 نیز وضعیت بد اقتصادى ایران بود که دیگر نمىتوانست هزینههاى عظیم جنگ را تهیه نماید.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
