پرسش :
برآورد خسارات مادى ایران در جنگ تحمیلی هشت ساله چه میزان است؟
پاسخ :
در طول جنگ ایران و عراق، در نتیجهى حملات هوایى، زمینى و دریایى ارتش عراق به شهرها و مراکز نظامى، اقتصادى و خدماتى ایران، کشورمان متحمل خسارات فراوان مادى - علاوه بر خسارات غیر مادى - شد. طورى که بسیارى از شهرهاى اشغالى ایران از جمله خرمشهر، نفت شهر، مهران، موسیان، بستان، قصر شیرین، سوسنگرد، دهلران، نوسود و هویزه به کلى تخریب و یا غیر قابل سکونت شدند. همچنین بسیارى از شهرهاى ایران که به منطقهى جنگى نزدیک بودند از جمله آبادان، دزفول، اندیشمک، شوش، پاوه، ایلام، سردشت، پیرانشهر، مریوان، مهاباد و بانه بالاى 20 درصد تخریب شدند.
دیگر شهرهاى بزرگ و کوچک ایران از جمله تهران، اصفهان، اهواز، شیراز، کرمانشاه و غیره نیز که جزء مناطق جنگى و اشغالى نبودند، هدف حمله هواپیماها و موشکهاى عراقى قرار گرفتند و متحمل خسارتهاى فراوانى شدند. به عنوان مثال از نیمهى دوم سال 1363 تا آخر تیر 1364 عراق 654 بار به شهرهاى مسکونى ایران حمله هوایى یا موشکى کرد که وحشیانهترین آنها حملهى هوایى 13 خرداد 1364 به تهران بود. حملات هوایى و موشکى به شهرهاى ایران هزاران شهید و مجروح بر جاى گذاشت و خسارات مادى فراوانى از جمله تخریب منازل مسکونى، تأسیسات شهرى و ساختمانهاى ادارى را نیز همراه داشت. در اوایل سال 1367 نیز ارتش عراق تنها در طول شش هفته تا دهم خرداد، 160 موشک به تهران و دیگر شهرها شلیک کرد که شهیدان و خسارات بسیارى نتیجهى این موشک بارانها بود.
علاوه بر تخریب بناهاى مسکونى، بسیارى از تأسیسات صنعتى و مراکز هدف اقتصادى و خدماتى ایران از جمله پالایشگاه، کارخانجات و فرودگاهها هدف حمله ارتش عراق قرار گرفت و خسارات زیادى به آنها وارد آمد طورى که بعضى از آنها از جمله پالایشگاه آبادان به کلى تخریب و تعطیل شدند. همچنین بسیارى از احشام، باغها، نخلستانها و مزارع مناطق اشغالى در طول جنگ از بین رفتند.
به طور کلى تخریب در 1200 کیلومتر مرز مشترک با عراق و تا عمق 80 کیلومترى در خاک ایران صورت گرفت و 87 شهر (69 شهر جنگ زده و 18 شهر بمباران و موشک باران شده) و 2676 روستا در 16 استان کشور آسیب کلى دیدند و ضایعات سنگینى وارد شد. حجم خسارتهاى مستقیم و غیر مستقیم ناشى از جنگ تحمیلى در بر آوردهاى اولیه سازمان برنامه و بودجه بالغ بر65.353.750 میلیون ریال معادل یک هزار میلیارد دلار (قیمت رسمى در آن زمان برابر 75 ریال بود) اعلام شد و شگفتى جهانیان را بر انگیخت؛ دامنه ویرانىها چنان وسیع بود که هیئت اعزامى سازمان ملل در سال 1369 (1990) با مشاهده میزان خرابىها از آن به عنوان یک تراژدى غیر قابل تصور یاد کرد و میزان خسارتهاى مستقیم وارده بجز تأسیسات نظامى و دفاعى را بیش از 2 / 97 میلیارد دلار به سازمان ملل گزارش کرد.
طبق گزارشى که سازمان برنامه و بودجه در سال 1375 منتشر کرد، مجموع خسارتهاى مادى مستقیم و غیر مستقیم جنگ تحمیلى وارده بر بخشهاى مختلف چنین است:
ردیف: 1، بخش: کشاورزى، خسارت وارده (میلیون ریال): 15.957.332، سهم (درصد) : 42 / 24
ردیف: 2، بخش: معدن، خسارت وارده (میلیون ریال): 59.200، سهم (درصد) : 09 / 0
ردیف: 3، بخش: صنعت، خسارت وارده (میلیون ریال): 2.478.719، سهم (درصد) : 79 / 3
ردیف: 4، بخش: نفت، خسارت وارده (میلیون ریال): 20.799.540، سهم (درصد) : 83 / 31
ردیف: 5، بخش: برق، آب و گاز، خسارت وارده (میلیون ریال): 2.948.657، سهم (درصد) : 51 / 4
ردیف: 6، بخش: ساختمان، خسارت وارده (میلیون ریال): 282.434، سهم (درصد) : 43 / 0
ردیف: 7، بخش: خدمات، خسارت وارده (میلیون ریال): 22.827.868، سهم (درصد) : 93 / 34
جمع: خسارت وارده (میلیون ریال): 65.353.750، سهم (درصد) : 100
از نظر توزیع استانى نیز استان خوزستان با 27 / 34 درصد سهم، بیشترین خسارات ناشى از جنگ را متحمل شده است.
مقایسه 1000 میلیارد دلار بر آورد مجموع خسارات مادى جنگ تحمیلى با کل درآمد صادرات نفت ایران طى 12 سالهى 1357 تا 1368 که حدود 145 میلیارد دلار بوده است، میزان و گستردگى خسارات را روشنتر مىکند.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
در طول جنگ ایران و عراق، در نتیجهى حملات هوایى، زمینى و دریایى ارتش عراق به شهرها و مراکز نظامى، اقتصادى و خدماتى ایران، کشورمان متحمل خسارات فراوان مادى - علاوه بر خسارات غیر مادى - شد. طورى که بسیارى از شهرهاى اشغالى ایران از جمله خرمشهر، نفت شهر، مهران، موسیان، بستان، قصر شیرین، سوسنگرد، دهلران، نوسود و هویزه به کلى تخریب و یا غیر قابل سکونت شدند. همچنین بسیارى از شهرهاى ایران که به منطقهى جنگى نزدیک بودند از جمله آبادان، دزفول، اندیشمک، شوش، پاوه، ایلام، سردشت، پیرانشهر، مریوان، مهاباد و بانه بالاى 20 درصد تخریب شدند.
دیگر شهرهاى بزرگ و کوچک ایران از جمله تهران، اصفهان، اهواز، شیراز، کرمانشاه و غیره نیز که جزء مناطق جنگى و اشغالى نبودند، هدف حمله هواپیماها و موشکهاى عراقى قرار گرفتند و متحمل خسارتهاى فراوانى شدند. به عنوان مثال از نیمهى دوم سال 1363 تا آخر تیر 1364 عراق 654 بار به شهرهاى مسکونى ایران حمله هوایى یا موشکى کرد که وحشیانهترین آنها حملهى هوایى 13 خرداد 1364 به تهران بود. حملات هوایى و موشکى به شهرهاى ایران هزاران شهید و مجروح بر جاى گذاشت و خسارات مادى فراوانى از جمله تخریب منازل مسکونى، تأسیسات شهرى و ساختمانهاى ادارى را نیز همراه داشت. در اوایل سال 1367 نیز ارتش عراق تنها در طول شش هفته تا دهم خرداد، 160 موشک به تهران و دیگر شهرها شلیک کرد که شهیدان و خسارات بسیارى نتیجهى این موشک بارانها بود.
علاوه بر تخریب بناهاى مسکونى، بسیارى از تأسیسات صنعتى و مراکز هدف اقتصادى و خدماتى ایران از جمله پالایشگاه، کارخانجات و فرودگاهها هدف حمله ارتش عراق قرار گرفت و خسارات زیادى به آنها وارد آمد طورى که بعضى از آنها از جمله پالایشگاه آبادان به کلى تخریب و تعطیل شدند. همچنین بسیارى از احشام، باغها، نخلستانها و مزارع مناطق اشغالى در طول جنگ از بین رفتند.
به طور کلى تخریب در 1200 کیلومتر مرز مشترک با عراق و تا عمق 80 کیلومترى در خاک ایران صورت گرفت و 87 شهر (69 شهر جنگ زده و 18 شهر بمباران و موشک باران شده) و 2676 روستا در 16 استان کشور آسیب کلى دیدند و ضایعات سنگینى وارد شد. حجم خسارتهاى مستقیم و غیر مستقیم ناشى از جنگ تحمیلى در بر آوردهاى اولیه سازمان برنامه و بودجه بالغ بر65.353.750 میلیون ریال معادل یک هزار میلیارد دلار (قیمت رسمى در آن زمان برابر 75 ریال بود) اعلام شد و شگفتى جهانیان را بر انگیخت؛ دامنه ویرانىها چنان وسیع بود که هیئت اعزامى سازمان ملل در سال 1369 (1990) با مشاهده میزان خرابىها از آن به عنوان یک تراژدى غیر قابل تصور یاد کرد و میزان خسارتهاى مستقیم وارده بجز تأسیسات نظامى و دفاعى را بیش از 2 / 97 میلیارد دلار به سازمان ملل گزارش کرد.
طبق گزارشى که سازمان برنامه و بودجه در سال 1375 منتشر کرد، مجموع خسارتهاى مادى مستقیم و غیر مستقیم جنگ تحمیلى وارده بر بخشهاى مختلف چنین است:
ردیف: 1، بخش: کشاورزى، خسارت وارده (میلیون ریال): 15.957.332، سهم (درصد) : 42 / 24
ردیف: 2، بخش: معدن، خسارت وارده (میلیون ریال): 59.200، سهم (درصد) : 09 / 0
ردیف: 3، بخش: صنعت، خسارت وارده (میلیون ریال): 2.478.719، سهم (درصد) : 79 / 3
ردیف: 4، بخش: نفت، خسارت وارده (میلیون ریال): 20.799.540، سهم (درصد) : 83 / 31
ردیف: 5، بخش: برق، آب و گاز، خسارت وارده (میلیون ریال): 2.948.657، سهم (درصد) : 51 / 4
ردیف: 6، بخش: ساختمان، خسارت وارده (میلیون ریال): 282.434، سهم (درصد) : 43 / 0
ردیف: 7، بخش: خدمات، خسارت وارده (میلیون ریال): 22.827.868، سهم (درصد) : 93 / 34
جمع: خسارت وارده (میلیون ریال): 65.353.750، سهم (درصد) : 100
از نظر توزیع استانى نیز استان خوزستان با 27 / 34 درصد سهم، بیشترین خسارات ناشى از جنگ را متحمل شده است.
مقایسه 1000 میلیارد دلار بر آورد مجموع خسارات مادى جنگ تحمیلى با کل درآمد صادرات نفت ایران طى 12 سالهى 1357 تا 1368 که حدود 145 میلیارد دلار بوده است، میزان و گستردگى خسارات را روشنتر مىکند.
منبع: جنگ ایران و عراق، پرسش‌ها و پاسخ‌ها، فرهاد درویشی، مرکز مطالعات و تحقیقات جنگ
