پرسش :
علت اهتمام مسلمانان به مسئله عدالت چیست؟
پاسخ :
از نظر ما ریشه اصلى طرح هاى علمى و عملى مسئله عدل را در جامعه اسلامى، در درجه اول، در خود قرآن باید جست وجو کرد. قرآن بذر اندیشه عدل را در دل ها کاشت و آبیارى کرد و دغدغه آن را چه از نظر فکرى و فلسفى و چه از نظر علمى و اجتماعى در روح ها ایجاد کرد. این قرآن است که مسئله عدل و ظلم را در چهره هاى گوناگونش [عدل تکوینى، عدل تشریعى، عدل اخلاقى و عدل اجتماعى] طرح کرد.
قرآن تصریح مى کند که نظام هستى و آفرینش، بر عدل و توازن و براساس استحقاق ها و قابلیت ها است. گذشته از آیات زیادى که [آشکارا] ظلم را از ساحت کبریایى به شدت نفى مى کند و گذشته از آیاتى که ابلاغ و بیان و اتمام حجت را از آن [نظر] از شئون پروردگار مى شمارد [که بودِ اینها نوعى عدل و هلاک بشر، نبود آنها، نوعى ظلم و ستم است و گذشته از آیاتى که اساس خلقت را بر حق ـ که ملازم با عدل است ـ معرفى مى نماید]، در برخى آیات، از مقام فاعلیّت و تدبیر الهى به عنوان مقام قیام به عدل یاد مى کنند: «شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ وَ الْمَلائِکَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِمًا بِالْقِسْطِ»1 (آل عمران: 18) و یا عدل را ترازوى خدا در امر آفرینش مى داند: «وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمیزانَ»2 (الرحمن: 7). در ذیل همین آیه، رسول خدا فرمود: «بِالعَدلِ قامَتِ السَّمواتُ و الارضُ»؛ آسمان ها و زمین به عدل برپا است.
چگونه ممکن بود [مسلمانان با] مسئله اى که در قرآن تا این پایه بدان اهمیت داده شده [که هم جهان بینى و هم معیار شناخت قانون است و هم ملاک شایستگى زعامت و رهبرى و هم آرمانى انسانى و هم مسئولیتى اجتماعى است] با آن عنایت شدید و حساسیت فراوانى که در مورد قرآن داشتند، به آن بى تفاوت بمانند. ما معتقدیم دلیلى ندارد که در پى علتى دیگر برویم. فکر خود را خسته نماییم که چرا از آغاز نهضت هاى فکرى و عملى مسلمین، همه جا کلمه «عدل» به چشم مى خورد.3
پی نوشتها:
1 . خدا که همواره به عدل قیام دارد، گواهى مى دهد که جز او هیچ معبودى نیست و فرشتگان و دانشوران [نیز گواهى مى دهند].
2 . و آسمان را برافراشت و ترازو را گذاشت.
3 .عدل الهى، صص 35 ـ 38.
www.irc.ir
از نظر ما ریشه اصلى طرح هاى علمى و عملى مسئله عدل را در جامعه اسلامى، در درجه اول، در خود قرآن باید جست وجو کرد. قرآن بذر اندیشه عدل را در دل ها کاشت و آبیارى کرد و دغدغه آن را چه از نظر فکرى و فلسفى و چه از نظر علمى و اجتماعى در روح ها ایجاد کرد. این قرآن است که مسئله عدل و ظلم را در چهره هاى گوناگونش [عدل تکوینى، عدل تشریعى، عدل اخلاقى و عدل اجتماعى] طرح کرد.
قرآن تصریح مى کند که نظام هستى و آفرینش، بر عدل و توازن و براساس استحقاق ها و قابلیت ها است. گذشته از آیات زیادى که [آشکارا] ظلم را از ساحت کبریایى به شدت نفى مى کند و گذشته از آیاتى که ابلاغ و بیان و اتمام حجت را از آن [نظر] از شئون پروردگار مى شمارد [که بودِ اینها نوعى عدل و هلاک بشر، نبود آنها، نوعى ظلم و ستم است و گذشته از آیاتى که اساس خلقت را بر حق ـ که ملازم با عدل است ـ معرفى مى نماید]، در برخى آیات، از مقام فاعلیّت و تدبیر الهى به عنوان مقام قیام به عدل یاد مى کنند: «شَهِدَ اللّهُ أَنَّهُ لا إِلهَ إِلاّ هُوَ وَ الْمَلائِکَةُ وَ أُولُوا الْعِلْمِ قائِمًا بِالْقِسْطِ»1 (آل عمران: 18) و یا عدل را ترازوى خدا در امر آفرینش مى داند: «وَ السَّماءَ رَفَعَها وَ وَضَعَ الْمیزانَ»2 (الرحمن: 7). در ذیل همین آیه، رسول خدا فرمود: «بِالعَدلِ قامَتِ السَّمواتُ و الارضُ»؛ آسمان ها و زمین به عدل برپا است.
چگونه ممکن بود [مسلمانان با] مسئله اى که در قرآن تا این پایه بدان اهمیت داده شده [که هم جهان بینى و هم معیار شناخت قانون است و هم ملاک شایستگى زعامت و رهبرى و هم آرمانى انسانى و هم مسئولیتى اجتماعى است] با آن عنایت شدید و حساسیت فراوانى که در مورد قرآن داشتند، به آن بى تفاوت بمانند. ما معتقدیم دلیلى ندارد که در پى علتى دیگر برویم. فکر خود را خسته نماییم که چرا از آغاز نهضت هاى فکرى و عملى مسلمین، همه جا کلمه «عدل» به چشم مى خورد.3
پی نوشتها:
1 . خدا که همواره به عدل قیام دارد، گواهى مى دهد که جز او هیچ معبودى نیست و فرشتگان و دانشوران [نیز گواهى مى دهند].
2 . و آسمان را برافراشت و ترازو را گذاشت.
3 .عدل الهى، صص 35 ـ 38.
www.irc.ir
