پرسش :
ثابت کنید واقعه ای به نام کربلا وجود دارد؟ ثابت کنید وقایع تاریخی که وجود داره راست است چرا هر دلیلی میاریم از تاریخ است؟
پاسخ :
در طول تاریخ حوادث و رویداد های متفاوتی در روی زمین اتفاق افتاده است. یکی از مهم ترین حوادث تاریخی در صدر اسلام به شهادت رسیدن امام حسین ـ علیه السلام ـ به همراه عده ای از یاران با وفایش در دشت کربلا بوده است. این حادثه در دهم محرم سال 61 هجری اتفاق افتاده است.[1] در طول تاریخ و در واقع از زمان وقوع این حادثه تاکنون هیچ کس در وقوع این حادثه تردید نکرده است. چرا که همه کسانی که در محرم سال 61 هجری در دشت کربلا و در مقابل لشکر یزید قرار داشتند به شهادت نرسیدند. علاوه بر امام سجاد ـ علیه السلام ـ که بیمار بود و تقریبا 34[2] سال بعد از واقعه کربلا زنده ماند و همواره وقایع کربلا و شهادت پدر بزرگوارش را روایت می کرد، حضرت زینب ـ سلام الله علیها ـ ام کلثوم، حسن مثنی و بیش از 70 نفر دیگر از اهل بیت امام حسین ـ علیه السلام ـ زنده ماندند و این حادثه را برای دیگران نقل کردند. در واقع حماسه کربلا را زنده نگه داشتند. علاوه بر این افراد بسیاری در لشکر عمر سعد بوده اند که خود از راویان واقعه کربلا بوده اند.
از جمله این افراد می توان حمید بن مسلم را نام برد.
نقل رخدادهای عاشورا توسط این راویان سبب شد همین روایات در کتاب های مورخانی که در خصوص حادثه کربلا کتاب نوشتند، انعکاس پیدا کند.
هیچ مورخی را نمی توان پیدا کرد که در اصل وقوع این حادثه تشکیک کرده باشد. حتی جزئیات واقعه کربلا (با اختلافات اندک) توسط مورخان ثبت و ضبط شده است. شهید مطهری (ره) می نویسد: «باید توجه داشت که تاریخ نهضت ابا عبدالله ـ علیه السلام ـ نسبت به بسیاری از فصول تاریخ از تحریف مصون و محفوظ مانده است... جزئیات واقعه بازگویی و ثبت شده است از این جهت امثال طبری، یعقوبی، شیخ مفید، ابوالفرج اصفهانی و... جزئیات وقایع را با نقل روات موثق نقل کرده اند».[3]
بنابراین تواتری[4] که در نقل این حادثه وجود دارد هیچ شکی برای کسی باقی نمی گذارد.
شهید مطهری (ره) قائل است: «وقتی یک قضیه به صورت تواتر نقل می شود، دیگر قابل اینکه اغراض افراد در آن دخالت کرده باشد نیست».[5] به عنوان نمونه اگر فردی از چندین نفر بشنود که در شهری به نام مکه خانه کعبه (خانه خدا) وجود دارد، مکانی مقدس که مسلمانان برای زیارت به این خانه می روند و همواره از خانه کعبه و صفا و مروه و... سخنانی بشنود آیا هیچ شکی برای او باقی می ماند در اینکه آیا این خانه واقعا وجود دارد یا خیر؟ اگر کسی در هر یک از رخدادهای صدر اسلام شک کند ولی در واقعه کربلا (این حادثه همیشه زنده) نمی تواند شک کند.
در بخشی از سئوال پرسیده اید ثابت کنید وقایع تاریخی که وجود دارد راست است؟ در جواب باید گفت: هیچ کس قائل نیست که همه وقایع تاریخی که وجود دارد و بعضا توسط افراد نقل می شود، صد در صد صحیح است و هیچ شک و ابهامی در آنها وجود ندارد. شهید مطهری (ره) که البته در خصوص مورخان بحث می کند می نویسد: «مورخ نباید یک حالت ساده دلی داشته باشد و خیال کند هر چه که در کتب تاریخ گذشته نوشته شده عین حقیقت و واقعیت است».[6] و در جای دیگری می نویسد: «بعضی صرفاً ملا سنتی هستند. همین قدر که کتابی و یک نسخه خطی پیدا کنند که مثلا 700 سال قبل نوشته شد، یا در فلان جا چاپ شده، این دیگر برایشان وحی منزل است. در مقابل عده ای اساسا تاریخ را بی ارزش می دانند می گویند انسان هیچ وقت نمی تواند خودش را از تعصبات و جانبداری ها و عقده ها و کینه ها تخلیه کند».[7]
شهید مطهری (ره) هر دوی این دیدگاهها را رد می کند و قائل است: نمی شود بشر را متهم کرد که همیشه مطابق منافع خودش وقایع را نقل می کند. و بعضی وقایع هست که اساسا در یک حدّش دروغ بردار نیست. شما می بینید بسیاری از قضایا را دو طرف متخاصم نوشته اند امکان تحریف در بعضی قضایا نیست . قضایایی که در سطح عموم واقع می شوند،[8] اصلا امکان تحریف آنها وجود ندارد. یعنی قضیه به صورت تواتر نقل می شود که اصلا قابل اینکه اغراض افراد در آن دخالت کرده باشد نیست.[9]
اما اینکه سئوال کرده اید چرا دین ما متصل به تاریخ است؟ در تمام دنیا مردم با تاریخ خود زندگی کرده و هویت خود را مدیون تاریخ هستند و هیچ ملتی نیست که بدون تاریخ باشد و از گذشته خود بریده باشد، علاوه بر مسائل اجتماعی، علوم و دستآوردهای تمدنی انسان ها نیز به گذشته مربوط است، پیشرفت های بشری یک شبه نبوده، بلکه به مرور زمان با انباشت اطلاعات و دست آوردها به تکامل رسیده و آنچه امروز به عنوان اختراعات و صنایع و فنون است بی تردید از گذشته بنیان گرفته، از اینروی هرگز نمی توان گذشته را انکار و آن را مورد تردید قرار داد. از این روی بخشی از آموزه های اسلامی درس هایی هستند که تاریخ آنها را برای ما بیان کرده است . به عنوان نمونه مطالبی که در خصوص سیره نبی مکرم اسلام وجود دارد، مطالبی که در خصوص سیره ائمه اطهار ـ علیهم اسلام ـ وجود دارد، از تاریخ گرفته شده لذا دین ما به خاطر ارتباطی که با پیشوایان خویش دارد با تاریخ پیوندی عمیق دارد. در روایات و احادیث اسلامی نیز این مسئله که تاریخ امری شناختنی و منبع کسب معرفت و تجربه و دانش است، بارها مورد توجه قرار گرفته است.[10]
اما اینکه گفته اید چرا هر دلیلی می آوریم از تاریخ است؟ در جواب باید گفت: برای اثبات یک موضوع دینی از علوم مختلفی استفاده می شود. علم فقه، کلام، حدیث و تاریخ و... از جمله علومی هستند که آگاهی از این علوم می تواند افراد را در موضوعات مختلف به حقیقت برساند. در دین اسلام به تاریخ و دانستن وقایع تاریخی توجه خاصی شده است.[11]
قرآن عموما پس از بیان مسائل تاریخی به جنبه عبرت آموزی وقایع اشاره دارد.[12]
قرآن تأکید دارد که تاریخ گذشتگان یک منبع شناخت و معرفت است و به انسان آگاهی و بینش می دهد.[13]
شهید مطهری (ره) می نویسد: «قرآن به طور صریح و قاطع تاریخ را برای مطالعه عرضه می دارد. پس تاریخ هم خودش یک منبع برای شناخت است... یعنی بروید آثار تاریخی را مطالعه کنید و بعد ببینید که زندگی و جامعه بشری چه تحولات تاریخی پیدا کرده است.[14]
البته این گونه هم نیست که ما همه چیز را از تاریخ گرفته باشیم، بلکه از عرف و اجتماع و آداب و سننی که مردم عمل کرده اند، به صورت عینی به دست ما رسیده است. به علاوه اصل دین، اعتقادات است که بر اساس عقل است و ربطی به مباحث تاریخی ندارد.
نتیجه گیری: با توجه به نقل مکرر، و زیاد واقعه کربلا توسط راویان مختلف هیچ شکی برای کسی در وقوع این حادثه باقی نمی ماند. هیچ حادثه ای در تاریخ اسلام همانند واقعه کربلا تاریخ مکتوب و صحیح ندارد. هر چند وقوع بعضی از حوادث تاریخی را به صورت صد در صد نمی توان قائل شد امّا می توان با تجزیه و تحلیل به کشف حقایق زیادی از زندگی گذشته انسان ها پرداخت. تاریخ به عنوان یکی از منابع شناخت در اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ مجموعه آثار (فلسفه تاریخ)، شهید مطهری.
2ـ دانش تاریخ و تاریخ نگاری: حسن حضرتی.
پاورقی ها:
[1]. جمعی از نویسندگان، پیشوایان معصوم(ع) ـ زندگی نامه چهارده معصوم(ع) ـ ، قم انتشارات موسسه در راه حق، چاپ اول، 1381ش، ص242.
[2]. معینیان، محمد حسن، معماهای زندگانی چهارده معصوم(ع)، قم، انتشارات نبوغ، چاپ اول، 1375ش، ص145.
[3]. مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، نشر صدرا، چاپ دوازدهم، 1373ش، ج3، ص252.
[4]. تواتر یعنی نقل روایت یا مطلبی توسط راویان زیادی که موجب اطمینان به صدور روایت باشد.
[5]. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (فلسفه تاریخ)، تهران، نشر صدرا، چاپ سوم، 1386ش، شماره 15، ص121.
[6]. همان، ص123.
[7]. همان، ص35.
[8]. مثل حادثه کربلا.
[9]. همان، ص121.
[10]. اکبری، محمد علی، مقاله «جایگاه علم تاریخ در اسلام» در کتاب دانش تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی، قم، بوستان کتاب، 1382ش، ص125.
[11]. نمل / 69.
[12]. یوسف / 111.
[13]. محمد علی اکبری، همان، ص125.
[14]. همان، به نقل از کتاب شناخت شهید مطهری، ص78.
منبع : اندیشه قم
در طول تاریخ حوادث و رویداد های متفاوتی در روی زمین اتفاق افتاده است. یکی از مهم ترین حوادث تاریخی در صدر اسلام به شهادت رسیدن امام حسین ـ علیه السلام ـ به همراه عده ای از یاران با وفایش در دشت کربلا بوده است. این حادثه در دهم محرم سال 61 هجری اتفاق افتاده است.[1] در طول تاریخ و در واقع از زمان وقوع این حادثه تاکنون هیچ کس در وقوع این حادثه تردید نکرده است. چرا که همه کسانی که در محرم سال 61 هجری در دشت کربلا و در مقابل لشکر یزید قرار داشتند به شهادت نرسیدند. علاوه بر امام سجاد ـ علیه السلام ـ که بیمار بود و تقریبا 34[2] سال بعد از واقعه کربلا زنده ماند و همواره وقایع کربلا و شهادت پدر بزرگوارش را روایت می کرد، حضرت زینب ـ سلام الله علیها ـ ام کلثوم، حسن مثنی و بیش از 70 نفر دیگر از اهل بیت امام حسین ـ علیه السلام ـ زنده ماندند و این حادثه را برای دیگران نقل کردند. در واقع حماسه کربلا را زنده نگه داشتند. علاوه بر این افراد بسیاری در لشکر عمر سعد بوده اند که خود از راویان واقعه کربلا بوده اند.
از جمله این افراد می توان حمید بن مسلم را نام برد.
نقل رخدادهای عاشورا توسط این راویان سبب شد همین روایات در کتاب های مورخانی که در خصوص حادثه کربلا کتاب نوشتند، انعکاس پیدا کند.
هیچ مورخی را نمی توان پیدا کرد که در اصل وقوع این حادثه تشکیک کرده باشد. حتی جزئیات واقعه کربلا (با اختلافات اندک) توسط مورخان ثبت و ضبط شده است. شهید مطهری (ره) می نویسد: «باید توجه داشت که تاریخ نهضت ابا عبدالله ـ علیه السلام ـ نسبت به بسیاری از فصول تاریخ از تحریف مصون و محفوظ مانده است... جزئیات واقعه بازگویی و ثبت شده است از این جهت امثال طبری، یعقوبی، شیخ مفید، ابوالفرج اصفهانی و... جزئیات وقایع را با نقل روات موثق نقل کرده اند».[3]
بنابراین تواتری[4] که در نقل این حادثه وجود دارد هیچ شکی برای کسی باقی نمی گذارد.
شهید مطهری (ره) قائل است: «وقتی یک قضیه به صورت تواتر نقل می شود، دیگر قابل اینکه اغراض افراد در آن دخالت کرده باشد نیست».[5] به عنوان نمونه اگر فردی از چندین نفر بشنود که در شهری به نام مکه خانه کعبه (خانه خدا) وجود دارد، مکانی مقدس که مسلمانان برای زیارت به این خانه می روند و همواره از خانه کعبه و صفا و مروه و... سخنانی بشنود آیا هیچ شکی برای او باقی می ماند در اینکه آیا این خانه واقعا وجود دارد یا خیر؟ اگر کسی در هر یک از رخدادهای صدر اسلام شک کند ولی در واقعه کربلا (این حادثه همیشه زنده) نمی تواند شک کند.
در بخشی از سئوال پرسیده اید ثابت کنید وقایع تاریخی که وجود دارد راست است؟ در جواب باید گفت: هیچ کس قائل نیست که همه وقایع تاریخی که وجود دارد و بعضا توسط افراد نقل می شود، صد در صد صحیح است و هیچ شک و ابهامی در آنها وجود ندارد. شهید مطهری (ره) که البته در خصوص مورخان بحث می کند می نویسد: «مورخ نباید یک حالت ساده دلی داشته باشد و خیال کند هر چه که در کتب تاریخ گذشته نوشته شده عین حقیقت و واقعیت است».[6] و در جای دیگری می نویسد: «بعضی صرفاً ملا سنتی هستند. همین قدر که کتابی و یک نسخه خطی پیدا کنند که مثلا 700 سال قبل نوشته شد، یا در فلان جا چاپ شده، این دیگر برایشان وحی منزل است. در مقابل عده ای اساسا تاریخ را بی ارزش می دانند می گویند انسان هیچ وقت نمی تواند خودش را از تعصبات و جانبداری ها و عقده ها و کینه ها تخلیه کند».[7]
شهید مطهری (ره) هر دوی این دیدگاهها را رد می کند و قائل است: نمی شود بشر را متهم کرد که همیشه مطابق منافع خودش وقایع را نقل می کند. و بعضی وقایع هست که اساسا در یک حدّش دروغ بردار نیست. شما می بینید بسیاری از قضایا را دو طرف متخاصم نوشته اند امکان تحریف در بعضی قضایا نیست . قضایایی که در سطح عموم واقع می شوند،[8] اصلا امکان تحریف آنها وجود ندارد. یعنی قضیه به صورت تواتر نقل می شود که اصلا قابل اینکه اغراض افراد در آن دخالت کرده باشد نیست.[9]
اما اینکه سئوال کرده اید چرا دین ما متصل به تاریخ است؟ در تمام دنیا مردم با تاریخ خود زندگی کرده و هویت خود را مدیون تاریخ هستند و هیچ ملتی نیست که بدون تاریخ باشد و از گذشته خود بریده باشد، علاوه بر مسائل اجتماعی، علوم و دستآوردهای تمدنی انسان ها نیز به گذشته مربوط است، پیشرفت های بشری یک شبه نبوده، بلکه به مرور زمان با انباشت اطلاعات و دست آوردها به تکامل رسیده و آنچه امروز به عنوان اختراعات و صنایع و فنون است بی تردید از گذشته بنیان گرفته، از اینروی هرگز نمی توان گذشته را انکار و آن را مورد تردید قرار داد. از این روی بخشی از آموزه های اسلامی درس هایی هستند که تاریخ آنها را برای ما بیان کرده است . به عنوان نمونه مطالبی که در خصوص سیره نبی مکرم اسلام وجود دارد، مطالبی که در خصوص سیره ائمه اطهار ـ علیهم اسلام ـ وجود دارد، از تاریخ گرفته شده لذا دین ما به خاطر ارتباطی که با پیشوایان خویش دارد با تاریخ پیوندی عمیق دارد. در روایات و احادیث اسلامی نیز این مسئله که تاریخ امری شناختنی و منبع کسب معرفت و تجربه و دانش است، بارها مورد توجه قرار گرفته است.[10]
اما اینکه گفته اید چرا هر دلیلی می آوریم از تاریخ است؟ در جواب باید گفت: برای اثبات یک موضوع دینی از علوم مختلفی استفاده می شود. علم فقه، کلام، حدیث و تاریخ و... از جمله علومی هستند که آگاهی از این علوم می تواند افراد را در موضوعات مختلف به حقیقت برساند. در دین اسلام به تاریخ و دانستن وقایع تاریخی توجه خاصی شده است.[11]
قرآن عموما پس از بیان مسائل تاریخی به جنبه عبرت آموزی وقایع اشاره دارد.[12]
قرآن تأکید دارد که تاریخ گذشتگان یک منبع شناخت و معرفت است و به انسان آگاهی و بینش می دهد.[13]
شهید مطهری (ره) می نویسد: «قرآن به طور صریح و قاطع تاریخ را برای مطالعه عرضه می دارد. پس تاریخ هم خودش یک منبع برای شناخت است... یعنی بروید آثار تاریخی را مطالعه کنید و بعد ببینید که زندگی و جامعه بشری چه تحولات تاریخی پیدا کرده است.[14]
البته این گونه هم نیست که ما همه چیز را از تاریخ گرفته باشیم، بلکه از عرف و اجتماع و آداب و سننی که مردم عمل کرده اند، به صورت عینی به دست ما رسیده است. به علاوه اصل دین، اعتقادات است که بر اساس عقل است و ربطی به مباحث تاریخی ندارد.
نتیجه گیری: با توجه به نقل مکرر، و زیاد واقعه کربلا توسط راویان مختلف هیچ شکی برای کسی در وقوع این حادثه باقی نمی ماند. هیچ حادثه ای در تاریخ اسلام همانند واقعه کربلا تاریخ مکتوب و صحیح ندارد. هر چند وقوع بعضی از حوادث تاریخی را به صورت صد در صد نمی توان قائل شد امّا می توان با تجزیه و تحلیل به کشف حقایق زیادی از زندگی گذشته انسان ها پرداخت. تاریخ به عنوان یکی از منابع شناخت در اسلام از جایگاه ویژه ای برخوردار است.
معرفی منابع جهت مطالعه بیشتر:
1ـ مجموعه آثار (فلسفه تاریخ)، شهید مطهری.
2ـ دانش تاریخ و تاریخ نگاری: حسن حضرتی.
پاورقی ها:
[1]. جمعی از نویسندگان، پیشوایان معصوم(ع) ـ زندگی نامه چهارده معصوم(ع) ـ ، قم انتشارات موسسه در راه حق، چاپ اول، 1381ش، ص242.
[2]. معینیان، محمد حسن، معماهای زندگانی چهارده معصوم(ع)، قم، انتشارات نبوغ، چاپ اول، 1375ش، ص145.
[3]. مطهری، مرتضی، حماسه حسینی، نشر صدرا، چاپ دوازدهم، 1373ش، ج3، ص252.
[4]. تواتر یعنی نقل روایت یا مطلبی توسط راویان زیادی که موجب اطمینان به صدور روایت باشد.
[5]. مطهری، مرتضی، مجموعه آثار (فلسفه تاریخ)، تهران، نشر صدرا، چاپ سوم، 1386ش، شماره 15، ص121.
[6]. همان، ص123.
[7]. همان، ص35.
[8]. مثل حادثه کربلا.
[9]. همان، ص121.
[10]. اکبری، محمد علی، مقاله «جایگاه علم تاریخ در اسلام» در کتاب دانش تاریخ و تاریخ نگاری اسلامی، قم، بوستان کتاب، 1382ش، ص125.
[11]. نمل / 69.
[12]. یوسف / 111.
[13]. محمد علی اکبری، همان، ص125.
[14]. همان، به نقل از کتاب شناخت شهید مطهری، ص78.
منبع : اندیشه قم
