پرسش :
در قرآن آمده است که حضرت موسى علیه السلام در جوانى فردى را کشت. آیا این با عصمت نبى سازگار است؟
پاسخ :
ماجراى حضرت موسى علیه السلام و قبطى در قرآن چنین آمده است:
«وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ اسْتَوى آتَیْناهُ حُکْماً وَ عِلْماً وَ کَذلِکَ نَجْزِى الْمُحْسِنینَ. وَ دَخَلَ الْمَدینَةَ عَلى حینِ غَفْلَةٍ مِنْ أَهْلِها فَوَجَدَ فیها رَجُلَیْنِ یَقْتَتِلانِ هذا مِنْ شیعَتِهِ وَ هذا مِنْ عَدُوِّهِ فَاسْتَغاثَهُ الَّذى مِنْ شیعَتِهِ عَلَى الَّذى مِنْ عَدُوِّهِ فَوَکَزَهُ مُوسى فَقَضى عَلَیْهِ قالَ هذا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبینٌ. قالَ رَبِّ إِنِّى ظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْ لى فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ. قالَ رَبِّ بِما أَنْعَمْتَ عَلَیَّ فَلَنْ أَکُونَ ظَهیراً لِلْمُجْرِمینَ. فَأَصْبَحَ فِی الْمَدینَةِ خائِفاً یَتَرَقَّبُ فَإِذَا الَّذِى اسْتَنْصَرَهُ بِالْأَمْسِ یَسْتَصْرِخُهُ قالَ لَهُ مُوسى إِنَّکَ لَغَوِیٌّ مُبینٌ. فَلَمَّا أَنْ أَرادَ أَنْ یَبْطِشَ بِالَّذی هُوَ عَدُوٌّ لَهُما قالَ یا مُوسى أَ تُریدُ أَنْ تَقْتُلَنى کَما قَتَلْتَ نَفْساً بِالْأَمْسِ إِنْ تُریدُ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ جَبَّاراً فِى الْأَرْضِ وَ ما تُریدُ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْمُصْلِحینَ. وَ جاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدینَةِ یَسْعى قالَ یا مُوسى إِنَّ الْمَلَأَ یَأْتَمِرُونَ بِکَ لِیَقْتُلُوکَ فَاخْرُجْ إِنِّى لَکَ مِنَ النَّاصِحینَ. فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً یَتَرَقَّبُ قالَ رَبِّ نَجِّنى مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمین»1؛
«و [موسى] چون به رشد و کمال خویش رسید، به او حکمت و دانش عطا کردیم، و نیکوکاران را چنین پاداش مى دهیم. و داخل شهر شد بى آنکه مردمش متوجّه باشند. پس دو مرد را با هم در زد و خورد یافت؛ یکى آنها، از پیروان او و دیگرى از دشمنانش [بود]. آن کس که از پیروانش بود، بر ضدّ کسى که دشمن وى بود، از او یارى خواست. پس موسى (براى دفع او) مشتى به او زد پس کار او پایان یافت. [موسى] گفت: این (این دعوا) از عمل شیطان است، چرا که او دشمنى گمراه کننده [و] آشکار است. گفت: پروردگارا، من بر خویشتن ستم کردم، آن را براى من بپوشان. پس خدا براى او پوشاند که همانا خدا پوشاننده و رحیم است. [موسى ]گفت: پروردگارا به [پاس] نعمتى که بر من ارزانى داشتى هرگز پشتیبان مجرمان نخواهم بود. صبحگاهان در شهر، بیمناک و در انتظار [حادثه اى] بود. ناگاه همان کسى که دیروز از وى یارى خواسته بود [باز] با فریاد از او یارى خواست. موسى به او گفت: به راستى که تو آشکارا گمراهى. و چون خواست به سوى آنکه دشمن هر دوشان بود حمله آورد، گفت: اى موسى، آیا مى خواهى مرا بکشى چنان که دیروز شخصى را کشتى؟ تو مى خواهى در این سرزمین فقط زورگو باشى، و نمى خواهى از اصلاح گران باشى. و از دورافتاده ترین [نقطه] شهر، مردى دوان دوان آمد [و ]گفت: اى موسى، سران قوم درباره تو مشورت مى کنند تا تو را بکشند. پس [از شهر] خارج شو! من جدّا از خیرخواهان توام. موسى ترسان و نگران از آنجا بیرون رفت [در حالى که مى]گفت: پروردگارا، مرا از گروه ستمکاران نجات بخش».
شرح این آیات و اثبات عدم تنافى آن با عصمت حضرت موسى علیه السلام را در گفتگوى امام رضا علیه السلام با مأمون، که در روایت زیر آمده، مى توان دریافت.
در کتاب عیون الاخبار به سند خود از على بن محمد بن جهم روایت کرده که گفت: من در مجلس مأمون حضور یافتم، وقتى که امام رضا علیه السلام هم نزد او بود، مأمون به آن جناب عرضه داشت: یابن رسول اللّه آیا اعتقاد تو آن نیست که انبیاى معصوم از گناهند؟ فرمود: بلى. عرضه داشت: پس بگو ببینم معناى آیه «فَوَکَزَهُ مُوسى فَقَضى عَلَیْهِ قالَ هذا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ» چیست؟ فرمود: موسى علیه السلاموارد یکى از شهرهاى فرعون شد، هنگامى وارد شد که مردم از ورودش غافل بودند، یعنى بین مغرب و عشا بود، و در همان موقع دو نفر را دید که یکدیگر را مى زدند، یکى از پیروانش، و یکى از دشمنانش. دشمن را به حکم خداى تعالى دفع کرد، و لطمه اى (کف دستى) به او زد، که منجر به مرگش شد. با خود گفت: این از عمل شیطان بود، یعنى این نزاع که بین این دو نفر درگرفت نقشه شیطان بود، نه این که کشتن من از عمل شیطان بود، «إنّه»، یعنى شیطان دشمنى گمراه کننده و آشکار است. مأمون گفت: بنابراین، پس چه معنا دارد که موسى بگوید:
«رَبِّ إِنِّى ظَلَمْتُ نَفْسِى فَاغْفِرْ لِى»؛
«پروردگارا من به خود ستم کردم مرا بیامرز»؟
امام فرمود: معنایش این است که: پروردگارا من خود را در غیر آن موقعیتى که باید باشم، قرار دادم، که وارد این شهر شدم، «فَاغْفِرْ لِى» یعنى پس مرا از دشمنانت پنهان کن، (چون غفران به معناى پوشاندن و پنهان کردن است) تا به من دست نیابند، و مرا به قتل نرسانند:
«فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ»؛
«خدا هم او را از چشم دشمنان پوشانید، که او پوشاننده رحیم است».
و موسى گفت:
«رَبِّ بِما أَنْعَمْتَ عَلَیَّ فَلَنْ أَکُونَ ظَهیراً لِلْمُجْرِمینَ»؛
«خدایا به پاس این نعمت و نیرو که به من داد[ى تا با یک سیلى یکى از دشمنان را از پا درآوردم و به شکرانه آن، تا زنده ام] پشتیبان مجرمین نخواهم شد، [بلکه با این نیرو همواره به مجاهدت و مبارزه ایشان برمى خیزم تا تو راضى گردى]».
«فَأَصْبَحَ فِى الْمَدِینَةِ خائِفاً یَتَرَقَّبُ»؛
«آن شب را موسى با ترس و نگرانى به صبح رسانید».
«فَإِذَا الَّذِى اسْتَنْصَرَهُ بِالْأَمْسِ یَسْتَصْرِخُهُ»؛
«که ناگهان همان مرد دیروزى باز او را به کمک طلبید، و دست به دامنش شد».
موسى گفت: تو به راستى مرد گمراه آشکارى هستى، دیروز با مردى دعوا کردى، امروز با این مرد دعوا مى کنى، سوگند که تو را ادب خواهم کرد، و خواست تا بر او خشم بگیرد، همین که با خشم به سوى او که از پیروان او و دشمن قِبطى امروز و قبطى دیروز بود رفت، گفت: اى موسى آیا مى خواهى مرا بکشى همچنان که دیروز یک نفر را کشتى؟ تو به نظرم به غیر این منظورى ندارى که در زمین جبّارى باشى، و تو نمى خواهى اصلاح جو بوده باشى. مأمون از این بیان لذّت برد و گفت: خدا تو را از جانب انبیایش جزاى خیر دهد اى اباالحسن.»2
پی نوشت:
1. قصص 28، آیات 21-14.
2. ترجمه المیزان، ج 16، ص 29.
منبع: www.porseman.org
ماجراى حضرت موسى علیه السلام و قبطى در قرآن چنین آمده است:
«وَ لَمَّا بَلَغَ أَشُدَّهُ وَ اسْتَوى آتَیْناهُ حُکْماً وَ عِلْماً وَ کَذلِکَ نَجْزِى الْمُحْسِنینَ. وَ دَخَلَ الْمَدینَةَ عَلى حینِ غَفْلَةٍ مِنْ أَهْلِها فَوَجَدَ فیها رَجُلَیْنِ یَقْتَتِلانِ هذا مِنْ شیعَتِهِ وَ هذا مِنْ عَدُوِّهِ فَاسْتَغاثَهُ الَّذى مِنْ شیعَتِهِ عَلَى الَّذى مِنْ عَدُوِّهِ فَوَکَزَهُ مُوسى فَقَضى عَلَیْهِ قالَ هذا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ إِنَّهُ عَدُوٌّ مُضِلٌّ مُبینٌ. قالَ رَبِّ إِنِّى ظَلَمْتُ نَفْسى فَاغْفِرْ لى فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ. قالَ رَبِّ بِما أَنْعَمْتَ عَلَیَّ فَلَنْ أَکُونَ ظَهیراً لِلْمُجْرِمینَ. فَأَصْبَحَ فِی الْمَدینَةِ خائِفاً یَتَرَقَّبُ فَإِذَا الَّذِى اسْتَنْصَرَهُ بِالْأَمْسِ یَسْتَصْرِخُهُ قالَ لَهُ مُوسى إِنَّکَ لَغَوِیٌّ مُبینٌ. فَلَمَّا أَنْ أَرادَ أَنْ یَبْطِشَ بِالَّذی هُوَ عَدُوٌّ لَهُما قالَ یا مُوسى أَ تُریدُ أَنْ تَقْتُلَنى کَما قَتَلْتَ نَفْساً بِالْأَمْسِ إِنْ تُریدُ إِلاَّ أَنْ تَکُونَ جَبَّاراً فِى الْأَرْضِ وَ ما تُریدُ أَنْ تَکُونَ مِنَ الْمُصْلِحینَ. وَ جاءَ رَجُلٌ مِنْ أَقْصَى الْمَدینَةِ یَسْعى قالَ یا مُوسى إِنَّ الْمَلَأَ یَأْتَمِرُونَ بِکَ لِیَقْتُلُوکَ فَاخْرُجْ إِنِّى لَکَ مِنَ النَّاصِحینَ. فَخَرَجَ مِنْها خائِفاً یَتَرَقَّبُ قالَ رَبِّ نَجِّنى مِنَ الْقَوْمِ الظَّالِمین»1؛
«و [موسى] چون به رشد و کمال خویش رسید، به او حکمت و دانش عطا کردیم، و نیکوکاران را چنین پاداش مى دهیم. و داخل شهر شد بى آنکه مردمش متوجّه باشند. پس دو مرد را با هم در زد و خورد یافت؛ یکى آنها، از پیروان او و دیگرى از دشمنانش [بود]. آن کس که از پیروانش بود، بر ضدّ کسى که دشمن وى بود، از او یارى خواست. پس موسى (براى دفع او) مشتى به او زد پس کار او پایان یافت. [موسى] گفت: این (این دعوا) از عمل شیطان است، چرا که او دشمنى گمراه کننده [و] آشکار است. گفت: پروردگارا، من بر خویشتن ستم کردم، آن را براى من بپوشان. پس خدا براى او پوشاند که همانا خدا پوشاننده و رحیم است. [موسى ]گفت: پروردگارا به [پاس] نعمتى که بر من ارزانى داشتى هرگز پشتیبان مجرمان نخواهم بود. صبحگاهان در شهر، بیمناک و در انتظار [حادثه اى] بود. ناگاه همان کسى که دیروز از وى یارى خواسته بود [باز] با فریاد از او یارى خواست. موسى به او گفت: به راستى که تو آشکارا گمراهى. و چون خواست به سوى آنکه دشمن هر دوشان بود حمله آورد، گفت: اى موسى، آیا مى خواهى مرا بکشى چنان که دیروز شخصى را کشتى؟ تو مى خواهى در این سرزمین فقط زورگو باشى، و نمى خواهى از اصلاح گران باشى. و از دورافتاده ترین [نقطه] شهر، مردى دوان دوان آمد [و ]گفت: اى موسى، سران قوم درباره تو مشورت مى کنند تا تو را بکشند. پس [از شهر] خارج شو! من جدّا از خیرخواهان توام. موسى ترسان و نگران از آنجا بیرون رفت [در حالى که مى]گفت: پروردگارا، مرا از گروه ستمکاران نجات بخش».
شرح این آیات و اثبات عدم تنافى آن با عصمت حضرت موسى علیه السلام را در گفتگوى امام رضا علیه السلام با مأمون، که در روایت زیر آمده، مى توان دریافت.
در کتاب عیون الاخبار به سند خود از على بن محمد بن جهم روایت کرده که گفت: من در مجلس مأمون حضور یافتم، وقتى که امام رضا علیه السلام هم نزد او بود، مأمون به آن جناب عرضه داشت: یابن رسول اللّه آیا اعتقاد تو آن نیست که انبیاى معصوم از گناهند؟ فرمود: بلى. عرضه داشت: پس بگو ببینم معناى آیه «فَوَکَزَهُ مُوسى فَقَضى عَلَیْهِ قالَ هذا مِنْ عَمَلِ الشَّیْطانِ» چیست؟ فرمود: موسى علیه السلاموارد یکى از شهرهاى فرعون شد، هنگامى وارد شد که مردم از ورودش غافل بودند، یعنى بین مغرب و عشا بود، و در همان موقع دو نفر را دید که یکدیگر را مى زدند، یکى از پیروانش، و یکى از دشمنانش. دشمن را به حکم خداى تعالى دفع کرد، و لطمه اى (کف دستى) به او زد، که منجر به مرگش شد. با خود گفت: این از عمل شیطان بود، یعنى این نزاع که بین این دو نفر درگرفت نقشه شیطان بود، نه این که کشتن من از عمل شیطان بود، «إنّه»، یعنى شیطان دشمنى گمراه کننده و آشکار است. مأمون گفت: بنابراین، پس چه معنا دارد که موسى بگوید:
«رَبِّ إِنِّى ظَلَمْتُ نَفْسِى فَاغْفِرْ لِى»؛
«پروردگارا من به خود ستم کردم مرا بیامرز»؟
امام فرمود: معنایش این است که: پروردگارا من خود را در غیر آن موقعیتى که باید باشم، قرار دادم، که وارد این شهر شدم، «فَاغْفِرْ لِى» یعنى پس مرا از دشمنانت پنهان کن، (چون غفران به معناى پوشاندن و پنهان کردن است) تا به من دست نیابند، و مرا به قتل نرسانند:
«فَغَفَرَ لَهُ إِنَّهُ هُوَ الْغَفُورُ الرَّحیمُ»؛
«خدا هم او را از چشم دشمنان پوشانید، که او پوشاننده رحیم است».
و موسى گفت:
«رَبِّ بِما أَنْعَمْتَ عَلَیَّ فَلَنْ أَکُونَ ظَهیراً لِلْمُجْرِمینَ»؛
«خدایا به پاس این نعمت و نیرو که به من داد[ى تا با یک سیلى یکى از دشمنان را از پا درآوردم و به شکرانه آن، تا زنده ام] پشتیبان مجرمین نخواهم شد، [بلکه با این نیرو همواره به مجاهدت و مبارزه ایشان برمى خیزم تا تو راضى گردى]».
«فَأَصْبَحَ فِى الْمَدِینَةِ خائِفاً یَتَرَقَّبُ»؛
«آن شب را موسى با ترس و نگرانى به صبح رسانید».
«فَإِذَا الَّذِى اسْتَنْصَرَهُ بِالْأَمْسِ یَسْتَصْرِخُهُ»؛
«که ناگهان همان مرد دیروزى باز او را به کمک طلبید، و دست به دامنش شد».
موسى گفت: تو به راستى مرد گمراه آشکارى هستى، دیروز با مردى دعوا کردى، امروز با این مرد دعوا مى کنى، سوگند که تو را ادب خواهم کرد، و خواست تا بر او خشم بگیرد، همین که با خشم به سوى او که از پیروان او و دشمن قِبطى امروز و قبطى دیروز بود رفت، گفت: اى موسى آیا مى خواهى مرا بکشى همچنان که دیروز یک نفر را کشتى؟ تو به نظرم به غیر این منظورى ندارى که در زمین جبّارى باشى، و تو نمى خواهى اصلاح جو بوده باشى. مأمون از این بیان لذّت برد و گفت: خدا تو را از جانب انبیایش جزاى خیر دهد اى اباالحسن.»2
پی نوشت:
1. قصص 28، آیات 21-14.
2. ترجمه المیزان، ج 16، ص 29.
منبع: www.porseman.org
