در اكثر اوقات بلوغ زودرس جنسى یك خصیصه فامیلى است كه به طور طبیعى اتفاق مى افتد اما بعضى مواقع نیز در اثر یك بیمارى شدید عضوى, مثل ضایعات و تومورهاى هیپوتالاموس, مننژیت و انسفالیت ایجاد مى شود. اما در درجه اول باید بلوغ جنسى واقعى را از بلوغ جنسى كاذب تشخیص داد.
نكته مهم این است كه در جریان بلوغ واقعى دوره قاعدگى به طور طبیعى انجام مى شود. وجود پولیپ روده و هیپرپیگمانتاسیون مخاطى و لكه هاى شیر قهوه اى روى پوست ـ كم كارى تیروئید یا هیپوتروئیدیسیم ممكن است عواملى براى تشخیص بلوغ زودرس جنسى باشند و یا در تشخیص به ما كمك نمایند.
به هر حال تشخیص بموقع و درمان سریع بیمارى براى بیمار منافع زیادى دارد. زیرا بسیارى از كودكان مبتلا به بلوغ زودرس عاقبت به علت بسته شدن سریع اپى فیز استخوانها دچار كوتاهى قد و قامت و حتى كوتولگى مى شوند.
وقتى جوانه و برجستگى سینه در دختران, قبل از 8 سالگى ظاهر شود یا شروع عادت ماهانه قبل از 9 سالگى باشد در واقع بلوغ جنسى زودرس اتفاق افتاده است. هنگامى كه صفات ثانوى جنسى با ژنوتیپ (جنسیت ژنتیكى و غددى) فرد متناسب باشد یعنى به صورت ژنتیك زن ساز باشد و ظاهر فرد نیز دختر باشد این را اصطلاحا بلوغ جنسى زودرس همان جنس((sosexual)) مى گویند. و همین حالت در پسران نیز ممكن است اتفاق بیفتد. اما اگر صفات ثانویه جنسى (ظاهر فرد) با جنسیت ژنتیكى هماهنگ نباشد یعنى به صورت مردسازى در دختران و یا زن سازى در پسران باشد مى گویند آن فرد دچار بلوغ زودرس غیر همان جنسى یا((Heterosexual)) شده است.
بلوغ زودرس جنسى دختران به صورت((Isosexual)) یا همان جنسى به دو صورت عمده بروز پیدا مى كند:
در یك گروه بلوغ زودرس جنسى واقعى است یعنى با شروع بلوغ طبق روال عادى اما زودتر از موعد مشخص مى شود. در این گروه هورمونهاى گنادوتروپین دچار افزایش ترشح مى شوند و سیكلهاى قاعدگى نیز افزایش پیدا مى كنند. معتقدند كه بیش از 90 درصد بلوغ جنسى زودرس جنبه سرشتى دارد و علت مشخصى برایش نمى توان پیدا كرد. یعنى محور سیستم عصبى مركزىCNS)) )), هیپوتالاموس و هیپوفیز, زودتر از موعد طبیعى فعال مى شود و تكامل زودرس پیدا مى كند اما علت ناشناخته است. نكته جالب توجه این است كه در بیش از 50% از این بیماران نوار مغز یا ((الكتروانسفالوگرافىEEG )) آنها غیر طبیعى است. در واقع بروز صفات ثانویه جنسى و شروع زودرس و زیاد قاعدگى و تخمك گذارى ممكن است منجر به بروز و تشدید اختلالات اعصاب و روان شود. با توجه به این موضوع مهم شروع درمان به محض تشخیص قطعى, الزامى است.
درمان دارویى عمدتا به وقفه ترشح هورمونهاى ((گنادوتروپین)) معطوف مى شود. از آنجایى كه بلوغ زودرس غالبا با بسته شدن زودرس صفحه رشد استخوانها نیز همراه است و باعث كوتاهى قد مى شود, متإسفانه همیشه با اقدام درمانى نمى توان جلوى این عارضه را گرفت ولى به هر حال شروع سریع تر درمان در این مورد هم موثر است.
در حدود 10% از موارد بلوغ جنسى زودرس در اثر بیماریهاى جسمى مغز مثل تومورهاى مغزى, انسفالیت, مننژیت, صدمات و ضربه به جمجمه هیدروسفالى و سایر بیماریها به وجود مىآید. این گروه از بیماران دچار بلوغ زودرس جنسى داراى علت شناخته شده هستند. در هر صورت باید این دو گروه را از نظر علت شناسى از هم تشخیص داد چرا كه گاهى بعضى از این بیماران كه جزو گروه با علت ناشناخته قرار مى گیرند مبتلا به تومور مغزى هستند. بنابراین ضمن انجام آزمایشات هورمونى بایستى سیتى اسكن و یاMRI از مغز به عمل آید اما با همه اینها آنچه كه در رابطه با ضایعات تومورال به تشخیص بیشتر كمك مى كند, وجود علایم و نشانه هاى عصبى همراه بلوغ زودرس جنسى است. در صورتى كه وجود تومور مغز قطعى شود عمل جراحى و رادیوتراپى ضرورى است و میزان و درصد موفقیت درمان به پیشرفت ضایعه دارد.
در گروه دیگرى از دختران مبتلا به بلوغ زودرس جنسى علت را باید در غده فوق كلیوى بیمار جستجو كرد. البته این ضایعه به ندرت اتفاق مى افتد اما در صورت وقوع به صورت هیپرپلازى یا افزایش فعالیت مادرزادى غده فوق كلیوى است معتقدند كه این دسته از بیماران با كمبود آنزیمى به نام ((21 هیدروكسیلاز)) مواجه هستند.
نوع دیگر بلوغ زودرس جنسى, كاذب است
وقتى فردى به ظاهر دختر علایم زن نمایى به علت افزایش تولید هورمون استروژن داشته باشد اما دوره ماهانه نداشته و یا تخمك گذارى نمى كند این فرد دچار بلوغ زودرس جنسى كاذب مى شود. علل مختلفى براى ایجاد این نوع بلوغ وجود دارد. شایع ترین علت آن كیستها یا تومورهاى تخمدانى مترشحه استروژن مى باشد. این نوع تومورها با پولیپهاى روده اى همراه است. در اینجا هم سونوگرافى تخمدانها و سیتى اسكن مى تواند در تشخیص و شناسایى آسیب و علت بیمارى كمك زیادى كند.
بلوغ زودرس جنسىHetrosexual یا غیر همان جنسى
حالتى است كه در دختران نابالغ اتفاق مى افتد كه دچار علل مردسازى مى شوند. پرفعالیتى و هیپرپلازى مادرزادى غده فوق كلیوى و همچنین بعضى از تومورهاى تخمدانى یا غده فوق كلیوى باعث ترشح هورمونهاى جنسى مردانه یعنى آندروژنها مى شوند كه در اندامهاى تناسلى بیمار ابهام ایجاد مى شود بخصوص پركارى غده فوق كلیوى كه با اشكال متنوعى از ابهام در دستگاه تناسلى خارجى همراه است.
در مواجهه با بیماران دچار بلوغ زودرس به چه علایمى باید توجه كنیم؟
همان طور كه قبلا گفتیم این مشكل مى تواند به صورت اشكال متنوع و علایم مختلفى همراه باشد. تشخیص بموقع و اقدام سریع درمانى اغلب كمك زیادى به رفع مشكل بیمار مى كند. بروز علایم ثانویه جنسى به طور زودرس یكى از علایم مهم است. یكى از این علایم پرمویى و رویش زودرس موهاى زیر بغل و ناحیه زهار است. حتى گاهى رویش مو در صورت هشداردهنده است. اگر چنانچه اعضاى تناسلى خارجى دخترى مبهم باشد و در تشخیص مذكر و مونث بودن او تردید وجود دارد در اسرع وقت باید به پزشك مراجعه شود.
شواهدى از علایم كم كارى تیروئید و سابقه مصرف داروهاى حاوى استروژن عواملى هستند كه منجر به بلوغ زودرس كاذب مى شوند و باید مورد توجه قرار بگیرند. رشد نامتناسب و یا متوقف شده طولى استخوانها نیز مهم است. سردردهایى كه با تغییرات جنسى زودرس همراهند از اهمیت خاصى برخوردارند.
وجود ناراحتى گوارشى همراه مثل پولیپهاى روده قابل توجه اند. وجود برخى تغییرات مخاطى و تغییر رنگ مخاط و پوست و لكه هاى شیر قهوه اى پوستى ممكن است در تشخیص بیمارى موثر باشد.
گاهى نیز با وجود ترشح شیر از سینه به طور زودرس یا ((گالاكتوره)) باید به فكر بلوغ زودرس جنسى باشیم.
نكته مهم دیگرى كه باید به آن توجه كنیم وجود علایم عصبى و روانى است. اضطراب و افسردگى ممكن است در اثر بروز عدم تعادل هورمونى و یا ناشى از اختلال در هویت جنسى ایجاد شوند; بنابراین تشخیص بموقع و درمان سریع و مناسب در پیشگیرى از بیمارى اعصاب و روان و حفظ بهداشت روانى به طور نسبى موثر است.
