بحران بلوغ و مشکلات نوجوانان (بخش اول)

یکى از بحرانى ترین دوره هاى زندگى هر فرد, دوره بلوغ است. بلوغ مرحله اى از رشد است که براى همه نوجوانان, اعم از پسر و دختر, خواه ناخواه حاصل مى شود.تعابیر مختلف دین پژوهان و روان شناسان از این دوره, حاکى از اهمیت و حسّاسیّتى است که آن ها براى پدیده بلوغ قائل اند.در این نوشتار سعی شده که انواع بحران هایی که در این دوره جوانان و نوجوانان را درگیر می کند بررسی و پاسخی مناسبی داده شود.

تعداد کلمات: 1515/ تخمین زمان مطالعه: 8 دقیقه

یکى از بحرانى ترین دوره هاى زندگى هر فرد, دوره بلوغ است. بلوغ مرحله اى از رشد است که براى همه نوجوانان, اعم از پسر و دختر, خواه ناخواه حاصل مى شود.تعابیر مختلف دین پژوهان و روان شناسان از این دوره, حاکى از اهمیت و حسّاسیّتى است که آن ها براى پدیده بلوغ قائل اند.در این نوشتار سعی شده که انواع بحران هایی که در این دوره جوانان و نوجوانان را درگیر می کند بررسی و پاسخی مناسبی داده شود.

تغییرات ظاهرى در دوران بلوغ, جوان را با بحران بیولوژیکى مواجه مى کند. (تغییرات بیولوژیکى در دختران در سنین 9 تا12سالگى و در پسران از 11تا13سالگى بروز مى کند. طى این دوره, 15تا20 سانتى متر بر قد و 20 تا25 کیلوگرم بر وزن نوجوان اضافه مى شود. رفته رفته خصوصیات ثانویه جنسى از قبیل: رویش موى صورت و تغییر صدا در پسران و عادت ماهیانه در دختران بروز مى کند.)19
(پیدایش دانه هاى سیاه رنگ بر روى پوست مخصوصاً در اطراف بینى, روى چانه یا روى شانه ها, پسرها را سخت مضطرب مى سازد. تغییر صدا که برحسب آب و هوا و نژادهاى مختلف زودتر یا دیرتر ظهور مى نماید, یک اثر عمومى است که در همه پیدا خواهد شد. تارهاى صوتى از لحاظ طول دو برابر مى شوند. صدا که تا آن هنگام زیر بود, در مدت چند ماه طنین مخصوصى پیدا کرده و به اصطلاح دو رگه مى شود و بسیار نامطبوع مى گردد. بعد از آن در مدت چند هفته از شدت آن کاسته مى شود و به تدریج حالت صداى اشخاص بالغ را پیدا مى کند و در 17سالگى آخرین تغییرات صوتى نیز از بین مى روند.
صداى زن نیز تغییر مى کند, اما کمتر محسوس است. آهنگ آن که بلیغ تر و رساتر مى شود, در حدود 15سالگى وضع ثابتى به خود مى گیرد.)20
با بحران بلوغ, کشش جنسى آغاز مى شود و نوجوان به موضوعات جنسى حساس مى گردد. غالباً نوجوانان از این تغییرات ناآگاهند و گاهى دچار وحشت و اضطراب مى شوند. (دبس, جهالت و شتاب زدگى را دو خطر بزرگ در این مرحله از رشد آدمى مى داند.)21
(البته تغییرات بلوغ در همه افراد یک سان نیست. تغییرات بدنى همراه با بلوغ ممکن است در برخى از نوجوانان در اوایل بلوغ روى دهد و در برخى به تأخیر بیفتد. حتى در برخى از پسران, سینه ها رشد مى کند یا نشیمن گاه پهن مى شود. این ها دلالت بر داشتن اندام زنانه نیست و نباید نوجوان و دیگران را نگران این امر کند. هم چنین در دختران ممکن است سینه ها کمى دیرتر رشد کند و نباید این امر آنان را نگران کند, زیرا تغییرات بلوغ گاهى به تأخیر مى افتد.)22

براى عبور از این بحران, نوجوانان و والدین آن ها وظایفى دارند. وظیفه والدین کمک به نوجوانان و راهنمایى آنان از طریق ارائه اطلاعات صحیح و جامع درباره تحولات دوره بلوغ است. هرگونه سهل انگارى مى تواند نوجوانان را به اطلاعات ناقص و نادرست سوق داده و در نهایت آن ها را با مشکلات جسمى و روانى مواجه کند.
ییکى از روان شناسان به نام دبس, عقیده دارد که مادر باید دختر خود را از عادت ماهانگى مطلع سازد.23
نوجوان پسر باید بداند گاهى در خواب حالتى خاص به وى دست مى دهد و هم زمان با آن, منى از او خارج مى گردد و معمولاً بلافاصله بیدار مى شود. او نباید از این واقعه نگران باشد. این قوى ترین میل غریزى است که خداوند متعال در نهاد انسان قرار داده است تا پشتوانه بقاى نسل و نویدى براى پدر شدن باشد. این حالت را که احتلام مى گویند, براى جوان وظیفه اى را ایجاب مى کند که همان غسل جنابت است که احکام آن در رساله هاى عملیه آمده است. شدت این میل در پسران بیشتر از دختران است. از این رو آسیب پذیرى آن ها نیز بیشتر است.
اگر این میل در نوجوانى به هیجان آید, عواقب شومى به دنبال دارد. مؤثرترین روش براى کنترل و مهار غریزه جنسى, پرورش و تقویت روحیه دینى و پس از آن, اجتناب از نگاه شهوت آمیز و اسباب تحریک کننده مانند: فیلم و عکس هاى مبتذل و پرهیز از دوستان فاسد و روى آوردن به سرگرمى هاى سالم است.
البته به همان اندازه که در این دوره, جوان در معرض هجوم وسوسه هاى شیطانى و طوفان غریزه جنسى قرار مى گیرد و با مشکلات جدى روبه رو مى شود, پاک ماندن جوان در این مرحله و ایستادگى در برابر تمایلات درونى, ارزش مند و قابل تقدیر است.
رسول خدا(ص) مى فرماید: (انّ اللّه تعالى یباهى بالشّابّ العابد الملائکة یقول: انظروا الى عبدى ترک شهوته من أجلى;24 خداى تعالى به وجود جوان پرهیزکار بر فرشتگان مباهات مى کند و مى فرماید: اى فرشتگان به بنده جوان من بنگرید که شهوت هاى جوانى خود را براى من رها کرده است.)
در روایتى دیگر, آن حضرت فرمود: خداى تعالى مى فرماید: اى جوانى که شهوت هاى خود را در راه من ترک گفته و جوانى ات را در این راه از دست داده اى, تو در پیشگاه من همانند بعضى از فرشتگانم مى باشى.25
در جوانى پاک بودن شیوه پیغمبرى است
ورنه هر گبرى به پیرى مى شود پرهیزگار

مهم ترین تحول دوران بلوغ بعد از ظهور صفات ثانویه جنسى, تحولات عمیق عاطفى است. مسئله مهم, یافتن هویت خود است. (نوجوان با در نظر گرفتن تجربیات گذشته و قبول تحولات بلوغ مى خواهد هویت خویش را از نو بازسازى کند. حتى مخالفت و ستیز نوجوانان با والدین خود و عصیان آنان در برابر ارزش ها و دخالت هاى دیگران براى تثبیت هویت و جدا نمودن هویت خویش از سایرین است.)26
این بحران باعث شده است که طوفانى در درون نوجوان ایجاد شود و با انواع تردیدها, سردرگمى ها روبه رو گردد. عواطف او ثابت نیست, زود خوشحال مى شود و به سرعت در غم و اندوه فرو مى رود. همین تغییر حالات او را خسته و رنجور مى کند و به واکنش تند و ناسازگارى سوق مى دهد.
نوجوانان درد دل هاى زیادى دارند; مى گویند: کسى ما را به حساب نمى آورد, ما را درک نمى کنند. از سوى دیگر والدین نیز از نوجوان خود شکایت دارند, که او به کلى عوض شده است. همیشه با برادر و خواهر کوچک ترش مشکل دارد و پرخاش گر و خیره سر شده است.
(به والدین باید توصیه کرد که سعى کنند نوجوانان را در این دوره بحرانى درک کنند و سرکشى ها و مخالفت هاى نوجوانان در این دوره را به صورت علائم رشد و از خصوصیات دوره نوجوانى تعبیر کنند و آن را مقدمه قطعى یک واقعه نگران کننده که آینده نوجوان را تهدید مى کند, ندانند. برخورد صحیح آنان به نوجوان کمک خواهد کرد تا از این برهه پرتلاطم و آشوب بگذرد.)27
(جوانان در سن بلوغ, خود شیفته هستند. آن ها نسبت به عکس العمل خود در آینه وسواس به خرج مى دهند و گاهى ساعت ها خود را در آینه نگاه مى کنند. این عمل ناشى از خودآگاهى شدید آنان است.)28

انگیزه استقلال طلبى در این مرحله بروز مى کند. جوان از یک طرف از نظر اقتصادى وابسته به والدین است و از طرفى مى خواهد مستقل عمل کند. (مى گویند: انسان در سه مرحله به استقلال مى رسد: مرحله اول, هنگام به دنیا آمدن و مرحله دوم, هنگام از شیر گرفتن کودک است و مرحله سوم, دوران بلوغ است. موریس دِبس, روان شناسى معروف فرانسوى این دوره را فطام یا از شیر گرفتن روانى نام نهاده است.)29
ییکى از روان شناسان به نام (لوین) گفته است: (نوجوان در دوره اى زندگى مى کند که مى توان آن را دوره بى سر و سامانى روانى نامید, زیرا او نه کودک است و نه کاملاً بزرگ سال شده است. بحران بلوغ, نوجوان را در یک وضعیت مبهم و پیچیده اى قرار مى دهد که نمى داند چه کارى بکند. همین عدم اطمینان نسبت به نقش خود, موجب مشکلات زیادى براى نوجوان مى شود و او را زودرنج و دو دل و بى ثبات مى سازد.)30
البته نباید فراموش کرد که این امر در آن ها چندان با دوام و ریشه دار نیست. به تدریج عواطف و احساسات و خواسته هایشان جهت مى گیرد. برخورد سالم والدین و مربیان با این بحران مى تواند تا حد زیادى در فروکش کردن آن دخیل باشد.

ییکى از حالات روانى و عاطفى نوجوان, پرخاشگرى است, چون به کمک این مکانیسم, او خاطرات تلخ گذشته و ضعف و حقارت خویش را پنهان و از این طریق اطرافیان را متوجه قدرت و بزرگى خود مى کند. از طرفى, حساسیت ها و هیجان ها با تغییرات و تحولات غدد داخلى, میزان ترشحات هورمون ها رابطه مستقیم دارد. فعالیت هاى بدنى, ورزش و تفریح و انجام تکالیف دینى و عبادات, تأثیر فراوانى در حفظ تعادل عاطفى و کنترل خشم نوجوانان دارد.
هارلوک, یکى از روان شناسان, حالات هیجانى و عاطفى نوجوانان را به خصوص در اوایل و اواسط بلوغ, داراى پنج مشخصه مى داند: (شدت, فقدان کنترل, عدم ثبات و یا تغییر ناگهانى از حالت شعف به حالت ناامیدى, افسردگى, اخلاق متغیر و پیدا شدن احساسات عاقلانه نظیر: وطن پرستى وفادارى, احترام به دیگران و خداجویى.)31
ادامه دارد...
نویسنده: محمد سبحانی نیا

پاورقی ها:
1ـ سید مجتبى هاشمى, تربیت و شخصیت انسانى, ج2, ص199.
2ـ همان, ص155.
3ـ محمدتقى فلسفى, جوان, ج1, ص89.
4ـ على قائمى, دنیاى نوجوانى دختران, ص232.
5ـ فرهنگ عمید, ج1, ص372.
6ـ نساء(4) آیه 6.
7ـ على قائمى, همان, ص219.
8ـ محمود محمدیان, بلوغ تولدى دیگر, ص24.
9ـ محمدتقى فلسفى, بزرگسال و جوان, ج2, ص132.
10ـ همان, ص135.
11ـ محمود محمدیان,همان, ص47.
12ـ همان, ص49.
13ـ احمد صبور اردوبادى, بلوغ, ص150ـ149.
14ـ سید احمد احمدى, روان شناسى نوجوانان و جوانان, ص21.
15ـ محمدتقى فلسفى, جوان, ج1, ص97.
16ـ محمد پارسا, روان شناسى رشد کودک و نوجوان, ص219.
17ـ توضیح المسائل, مسئله 2252.
18ـ محمدتقى فلسفى, همان, ص99.
19ـ سید احمد احمدى, همان, ص19ـ18.
20ـ محمدتقى فلسفى, همان, ص107.
21ـ دبس, مراحل تربیت, ص162.
22ـ سید احمد احمدى, همان, ص22.
23ـ همان, ص163.
24ـ کنزالعمال, ج15, ص776.
25ـ همان, ص775.
26ـ سید احمد احمدى, همان, ص28.
27ـ همان, ص29.
28ـ جان براد شاد, من ـ کودک ـ من, ترجمه دکتر داود محب على, ص294.
29ـ محمدعلى سادات, راهنماى پدران و مادران, ج1, ص30.
30ـ سید احمد احمدى, همان, ص20.
31ـ على اصغر حقانى, روان شناسى رشد و نوجوانان, ص62
.