تصویر ازدواج در سریال های تلویزیون از منظر اسلام، مطالعه موردی شمس العماره

علاوه بر کارکرد تفریحی سرگرمی، کارکرد آموزشی تلویزیون نیز از اهمیت بالایی برخوردار است.
 

مقدمه

خانواده یکی از نهادهای مهم جامعه بشری است که زیربنایی‌ترین و اولین نهاد اجتماع به شمار می‌رود. در همین راستا خانواده در اسلام نیز، مهمترین واحد اجتماعی جامعه است. اهمیت ویژه خانواده به نوبه خود در ارتقا منزلت «ازدواج» به عنوان درگاه انحصاری ورود به خانواده دخالتی تام دارد. بررسی اجمالی آیات و روایات مربوط به ازدواج، اوج حساسیت اسلام را نسبت به این امر مهم نشان می‌دهد. در شریعت اسلام، « ازدواج قراردادی مشروع است که دو فرد ناهمجنس و بالغ را به هم پیوند می دهد و برقراری ارتباط جنسی دائم یا موقت را میان آنان مجاز می گرداند» (1).
 

اهمیت ازدواج در اسلام

ازدواج از منظر اسلام بسیار پسندیده و مطلوب است و از منظر فقه اسلامی عملی مستحب و چه بسا مستحب موکّد و در برخی موارد واجب شمرده می شود. و مانند هر عمل مستحب، بر انجام آن ثواب و پاداش دنیوی و اخروی مترتب می شود؛ چرا که مورد طلب الهی واقع شده است. علاوه بر اینکه ازدواج خود عملی ارزشمند تلقی می شود، موجب ارزشمندی دیگر اعمال و به خصوص عبادات افراد نیز خواهد بود. یعنی ازدواج سبب می شود عبادت فرد متاهل از فضیلت برتری نسبت به فرد مجرد برخوردار باشد. در حالی که برای بیان اهمیت ازدواج، مطلوبیت ذاتی و الزام استحبابی آن، در اسلام کفایت می نماید، اما قداست ویژه آن دربارگاه الهی، خود شاهد دیگری براین اهمیت و جایگاه خاص است. در برابر برخی مکاتب و مذاهب که با نگاهی حیوانی و دنیوی به ازدواج نگاه می کنند و فضیلت انسانی را در ترک ازدواج می جویند؛ اسلام برای ازدواج جایگاهی قدسی قائل است. به بیانی دیگر ازدواج را از مجموعه رفتارهای برخاسته از شهوت و تمایلات حیوانی خارج نموده و در پایگاه قدسی خاص، آن را مدرک فضیلت جویی معرفی می نماید و به انسان  ها توصیه می کند که فضایل را در این وادی جست و جو کنند. از سوی دیگر اسلام برای بیان جایگاه ازدواج و ترغیب مردم به آن اعلام می کند که ازدواج، سیره و روش اولیاء و انبیاست و برای قرار گرفتن در زمره مکتب معصومین علیهم السلام، باید همانند آن ها عمل کرد.
 

اهداف ازدواج در اسلام

یکی از اهداف مهم ازدواج، تحصیل آرامش روانی و سکون قلبی زن و شوهر در سایه برقراری روابط عاطفی و اجتماعی بسیار نزدیک آن ها با هم است. ازدیگر اهداف ازدواج، رشد شخصیت و کمال معنوی زن و شوهر است؛ روایات مختلفی از جمله کامل شدن نیمی از دین (2)  ازدواج و چندین برابر شدن ارزش اعمال عبادی افرد متاهل نسبت به مجرد (3)، دلالت بر این موضوع دارد. یکی دیگر از اهداف ارضای نیازهای جنسی است. تعالیم اسلام طبق طبیعت انسان است و به همه نیازهای جسمانی و روانی انسان ها توجه دارد. در این میان بر نیاز جنسی تاکید و در بسیاری از آیات قرآن، نکته های درباره آن بیان شده است. علاوه بر این، اسلام به این روابط با دید مثبت می نگرد و این رفتار مشترک بین انسان و حیوان را، رنگ معنوی و عبادی می دهد. استمرار نسل انسانی و پرورش افراد برای آینده جوامع از اهداف مهم ازدواج است. دین اسلام بر این هدف بسیار تاکید دارد، به حدی که به افراد توصیه می کند در گزینش همسر به فرزندآوری او توجه داشته باشند.
 

رسانه

با در نظر گرفتن اهمیت ازدواج در دین اسلام و همچنین در نظام جمهوری اسلامی ایران و از سوی دیگر نقش تلویزیون به عنوان تاثیرگذارترین رسانه ملی در این عرصه، در این بخش به بررسی تلویزیون می پردازیم.

تلویزیون تأثیرگذارترین رسانه‌ای است که در عرصه اجتماعی و فرهنگی فعالیت می‌کند؛ این رسانه به سبب برخورداری از ویژگی‌های خاص و با توجه به گستردگی میدان عمل خود، می‌تواند جنبه‌های متعددی از زندگی فردی و اجتماعی افراد در جامعه را تحت تأثیر خود قرار دهد. در میان برنامه های تلویزیون، سریال های ایرانی از مهمترین برنامه های تفریحی سرگرمی است که معمولا بینندگان زیادی را به خود جذب می کنند. علاوه بر کارکرد تفریحی سرگرمی، کارکرد آموزشی تلویزیون نیز از اهمیت بالایی برخوردار است. این کارکرد، غیر مستقیم است و با مقامت مخاطب رو به رو نمی شود. به این ترتیب، سریال های تلویزیونی به طور غیر مستقیم، اما موثر و پنهان بر تمامی وجوه زندگی خانواده ها تاثیر گذارند. یکی از این وجوه مهم ازدواج است. به عنوان مثال در سریال «شمس العماره» (4)که موضوع اصلی آن ازدواج است، شخصیت اصلی فیلم، که دختری امروزی، روشن فکر و تحصیل کرده است، خواستگاران مختلف خود را در خانه می پذیرد، به راحتی با انان نشست و برخاست می کند و روابط دوستانه وصمیمانه ای با ایشان برقرار می کند؛ در عین حال بی تفاوتی و خونسردی وی در برخورد با خواستگاران این امر را القا می کند که مسئله خواستگاری چندان جدی و حساس نیست و این روابط بیشتر برای وی حکم بازی و تفریح را دارد، بازی ای که با هدف دست یابی به عمارتی بزرگ شروع می شود و وی به عنوان شرکت کننده اصلی این بازی نقش مهمی را ایفا می کند.
در واقع ازدواج که خود هدفی مقدس است، به عنوان یک وسیله برای رسیدن به اهداف مادی قرار می گیرد. علاوه بر این عدم پایبندی افراد در این سریال به حفظ حدود محرمیت، در این روابط مشهود است. این نوع روابط در ازدواج سنتی در فرهنگ اسلامی ایرانی، مورد قبول نمی باشد، به صورتی که آثار نامطلوبی بر مخاطبان تلویزیون به ویژه در شهرها و روستاهای با بافت سنتی می گذارد و به صورت غیر مستقیم، فرهنگ سنتی آنان را مورد تهاجم و تهدید قرار می دهد. به ویژه آن که قهرمان داستان بیش از سایر شخصیت های سریال شرایط هم ذات پنداری با مخاطب را دارا است.

پی نوشت ها:
1. بستان. اسلام و جامعه شناسی خانواده، ص 18
2. حر عاملی، وسائل شیعه، جلد 8، ص 115
3. همان،  117
4. سریال شمس العماره به عنوان یکی از سریال پربیننده سیما به کارگردانی سامان مقدم در سال 1388،از شبکه دو سیما پخش شد.

منابع:
1. بستان، حسین؛ (1383)، اسلام و جامعه شناسی خانواده، قم، چاپ زیتون، چاپ اول.
2.  ساروخانی، باقر؛ (1370)، مقدمه ای بر جامعه شناسی خانواده، تهران، انتشارات سروش، چاپ اول.
3. سالاری فر، محمد رضا؛ (1383) نظام خانواده در اسلام، قم، انتشارات سنابل، چاپ اول.
4. زینتی، علی؛ (1384)، فلسفه ازدواج در اسلام و مسیحیت، فصلنامه کتاب زنان، سال هفتم، شماره 27.
5. حر عاملی؛ (1991م)  وسائل الشیعه، تحقیق عبدارحیم ربانی شیرازی، جد هشتم، انتشارات دارالاحیاء التراث العربی.