مهارت‌های زندگی؛ کرامت و خودباوری در خانواده(بخش اول)

 کرامت برترین سرمایه وجودی آدمی، جهت رشد و شکوفایی استعدادهای بالقوه وی است.
 

چکیده: برنامه تعلیم و تربیت انسان از سوی خداوند بر مبنای اصل کرامت است. کرامت، محور تربیت انسان‌هاست. با وجود این نیروی عظیم در انسان، خداوند برنامه تربیت و هدایت را به دست سفرای کریم داد؛ زیرا با نیروی کرامت است که می‌توان افرادی سالم، مستقل، آزاد، باشرافت و صاحب فضیلت تربیت کرد.

تعداد کلمات 1232 / تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

مهارت‌های اساسی زندگی شامل ده مهارت می‌شوند که عبارت‌اند از: خودآگاهی، همدلی با دیگران، برقراری ارتباط مؤثر، برقراری روابط بین فردی، مقابله با هیجان‌ها، مقابله با استرس، حل مسئله، تصمیم‌گیری، تفکر خلاق و تفکر انتقادی. چنانچه خانواده به این ده مهارت اساسی دست پیدا کند می‌تواند به روشنی و موفقیت مسیر زندگی خود را در پیش بگیرد. علاوه بر اینکه در مواجهه با مشکلات از توانمندی و پتانسیل قوی‌تر نیر برخوردار می‌شود؛ زیرا همین مهارت‌ها است که موجب افزایش توانایی‌های روانی ـ اجتماعی گردیده و در نتیجه باعث ارتقای سطح بهداشت روانی و عملکرد اجتماعی ـ فرهنگی خانواده  و در نهایت جامعه می‌شود.

کرامت انسان از مباحث مهم در حوزه­ی انسان شناسی است که در مکاتب مختلف الهی و بشری رویکردهای متفاوتی را موجب گردیده است. در ادیان آسمانی بویژه دین مبین اسلام و بالاخص درکتاب آسمانی مسلمانان و سیره نبوی و ائمه اطهار (علیهم السلام) مبانی گران سنگی از کرامت انسان ارائه گردیده است.

کرامت در انسان زمینه ذاتی داشته و برترین سرمایه وجودی جهت شکوفایی استعدادهای بالقوه می‌باشد. انسان روحاً و فطرتاً به سمت کرامت گرایش دارد و از پستی و فرومایگی بیزار است. کمال آدمی در این است که کرامتش رشد یافته و از امور پست دوری گزیند. برنامه تعلیم و تربیت انسان از سوی خداوند نیز بر مبنای اصل کرامت است. کرامت، محور تربیت انسان‌هاست. با وجود این نیروی عظیم در انسان خداوند برنامه تربیت و هدایت را به دست سفرای کریم داد؛ به طوری که می‌فرماید: «‌بِأَیْدِی سَفَرَةٍ کِرامٍ بَرَرَةٍ»؛ (عبس/ 15 و 16) هدایت انسان‌ها را به دست فرشتگان کریم و نیکوکار سپردیم.

متأسفانه به علت انجام گناه، کرامت انسان دستخوش حیله‌های شیطانی نفس خطاکار می‌شود و با روحیه بی‌تقوایی در برابر خواسته‌های زودگذر زمنیه‌های ناامنی روانی او فراهم می‌گردد. برای آنکه انسان، کریم بشود باید ابتدا خود کرامت ببیند و از او به بزرگی و شایستگی یاد شود و صحنه‌های مفیدی در خانه، مدرسه و جامعه فراهم آید تا ضمن تجربه کریمان و رفتار بزرگان، خود نیز به تمرین لازم بپردازد و با باور خود و طرح انواع خواسته‌ها به اصلاح امور پرداخته و راه سعادت را از شقاوت بازشناسد.
کمال آدمی و اصلاح رفتار وی در گرو رشد کرامت می‌باشد. انسان در زمینه کرامت به فضایل دیگر دست می‌یابد و انسان بی‌کرامت از همه فضایل محروم می‌ماند و در گنداب تباهی‌ها غرق می‌شود. امام صادق (ع) می‌فرمایند: کرامت در فرمانبرداری خدا و خودداری در نافرمانی اوست. (مصباح الشریعه ص 96)
پیامبر اکرم (ص) بر حفظ رشد و کرامت از دوران کودکی بسیار تأکید می‌کردند؛ زیرا با نیروی کرامت است که می‌توان افرادی سالم، مستقل، آزاد، باشرافت و صاحب فضیلت تربیت کرد. «أَکْرِمُوا أَوْلادَکُمْ وَ أَحْسِنُوا آدابَهُمْ». (کنز العمال، جلد 6) در کسب کرامت، تربیت‌کننده خود باید صلاحیت‌های لازم را داشته باشد و همچون باغبان که با فراهم آوردن فرصت و موقعیت خوب امکان رویش گل و گیاه و مراقبت از آنها را فراهم می‌کند، مادر موفق نیز با آگاهی از اصل تفاوت‌های فردی انسان‌ها و شناخت کامل از زمان و مکان و موقعیت فرهنگی و اجتماعی به شناسایی ظرفیت وجودی فرزندان می‌پردازد.
به همین دلیل خانه، خانواده و مادر ارکان طبیعی و اساسی اجتماع هستند و همچنین زمینه‌ساز تحول و تکامل و انتقال‌دهندۀ فرهنگ و تمدن و سنن گذشته یک جامعه به نسل آینده به شمار می‌روند. خانواده مرکز عشق و محبت، پناهگاه و آموزشگاه رفتار و کردار کودک است. در آنجاست که مهر و وفا، لبخند و ترشرویی و شرافت و انحراف را می‌آموزد. مادر در خانواده رکن اصلی تربیت و مربی و سازنده عظیم این مدرسه است و پدر عامل اجرای ضابطه و قاعده برای کودک. فرزند چنین خانواده‌ای آنجا را به عنوان پناهگاه خود می‌پذیرد. رفتار واقعی و دور از تنش و بدون قید و شرط اهل خانه به فرزندان در کسب روحیه خودباوری و عزت نفس کمک می‌کند.
پیامبر اکرم (ص) می‌فرمایند: « وقتی نام فرزندتان را می‌برید او را گرامی بدارید و در مجلس خود برای او جای باز کنید و احترامش نمایید و نسبت به او روی ترش نکنید» و دلیل این همه تأکید آن است که همه فضیلت‌ها در زمینه کرامت کودک شکوفا شود و از همه زشتی‌ها فاصله بگیرد. (جامع الاخبار، ص 124)
توجه به کرامت انسانی و احساس امنیت روانی در دوران کودکی باعث می‌شود که فرد خود را بپذیرد، به باور خود بپردازد و در کسب هویت خود دچار مشکل نشود، به خود اعتماد کند و به دیگران نیز اعتماد کند، در آینده مسئولیت رفتار خود را بپذیرد و دیگران را درگیر کوتاهی خود نکند، مثبت‌اندیش شود و به توانایی و ناتوانی خود آگاهی داشته باشد. خود تصمیم‌گیر، خود رهبر، مستقل و خلاق بوده و با نیروی درونی خودش هدایت شده و نهایتاً از اراده قوی در انجام امور برخوردار می‌گردد و به احساس آرامش درونی و خودارزشمندی می‌رسد.
اما اگر در جریان تربیت به کرامت انسانی توجه نشود و به احساسات او لطمه وارد گردد وی در زمان حال و آینده، فردی با چنین خصایصی در جامعه حاضر می‌شود؛
1. بهانه‌گیر می‌شود و خطاهای خود را نمی‌پذیرد و آنها را به عهده دیگران می‌گذارد.
2. دچار عدم اعتماد به نفس می‌شود و و در پذیرش خویش مشکل خواهد داشت، به دیگران نیز اعتماد ندارد و توانایی برقراری ارتباط با دیگران را از دست می‌دهد.
3. همواره به دنبال تأیید و توجه دیگران می‌باشد، به خود اتکا ندارد و از دیگران در انجام امور تقلید کورکورانه دارد و در آینده نیز نمی‌تواند فردی مفید به حال خود و جامعه باشد.
 

زیگموند فروید می‌گوید: « با استفاده از مکانیزم تصعید می‌توان نیرویی که موجب لغزش انسان می‌شود، یعنی همان نیروی جنسی را در فضای دیگری به کار انداخت و ظرفیت روانی قابل ملاحظه‌ای برای او در جهت سعادت آینده‌اش فراهم نمود. در مسیر تربیت انسان اگر ما آگاهی لازم را از انسان و توانمندی‌ها یا محدودیت‌های او داشته باشیم آن وقت است که می‌توانیم بگوییم انسان را در کسب کرامت و ارزش‌های والای انسانی یاری داده‌ایم.»
اریک فروم می‌گوید: «در ذات انسان یک نیازی والاتر و عالی‌تر از نیازهای حیوانی اوست و آن نیاز به کمال است. این نیاز در انسان به صورت یک انگیزه قوی در آمده و سبب حرکت در جهت ایجاد وحدت و تعادل بین خود و طبیعت شده است.» اگر به نظر فروم دقت نماییم؛ او انسان را دارای نیازی والا در مقابل حیوان معرفی می‌کند و آن نیرو را سبب حرکت در جهت وحدت‌بخشی و بهره‌گیری انسان از هر آنچه در آسمان و زمین است برای تعالی روح معرفی می‌کند.

ادامه دارد...

منبع: مهارت­ های زندگی زنان خانه ­دار