راهکارهای روان‌شناختی در مواجهه با آسیب‌های فضای مجازی (بخش دوم)

 یکی از مهم­ترین راهکارهای مقابله با اعتیاد اینترنتی، انحراف توجه فرد به کمک یک عمل جایگزین است.
 

چکیده: پدیده اعتیاد اینترنتی مانند سایر انواع اعتیاد، نیازمند کاهش مشغولیت روانی بر موضوع اعتیاد و انحراف توجه به کمک یک عمل جایگزین است بنابراین لازم است با تعریف کردن فعالیت‌های لذت‌بخش، مفید و متنوع جایگزین، توجه فرد را از کار قبلی منحرف کرده و به صورت همزمان، عادت رفتاری جدیدی را در او تقویت شود.

تعداد کلمات 850 / تخمین  زمان مطالعه 4 دقیقه

در بخش اول مقاله به به دو راهکار تغییر عادات رفتاری و استفاده از متوقف‌کننده‌های بیرونی در جهت پیشگیری و کنترل آسیب‌های اعتیاد اینترنتی اشاره کردیم. در این قسمت از مقاله، به سایر تکنیک­های تغییر عادات رفتاری، از جمله یکی از مهم­ترین آن­ها یعنی کاربرد فعالیت­های جایگزین، اشاره می­کنیم.

 تغییر عادات رفتاری

لازم است کاربر هر چند روز یک بار، روند پیشرفتش را ارزیابی کند. اگر روند نزولی بود، موانع را پیدا کند، آنها را فهرست کرده و برایشان راه‌حل مناسبی پیدا کند؛ مثلاً شاید روشن بودن همیشگی وای‌فای باعث می‌شود گاهی برای آن‌لاین شدن بی‌موقع تحریک شود و شاید داشتن اینترنت همراه، مانع رسیدن به این هدف کنترل زمان مصرف اینترنت باشد.

پدیده اعتیاد اینترنتی مانند سایر انواع اعتیاد، نیازمند کاهش مشغولیت روانی بر موضوع اعتیاد و انحراف توجه به کمک یک عمل جایگزین است؛ مثلاً در ترک اعتیاد به مواد مخدر، در ابتدا داروهای شیمیایی با دوز مشخص را جایگزین ماده مخدر می‌کنند و سپس فرد معتاد را به قبول مسئولیت و انجام کار، ترغیب می‌کنند. در ارتباط با کودکان نیز اصل مهمی وجود دارد که وقتی می‌خواهید کودک را از وسیله خطرناکی دور کنید یا چیزی را از او بگیرید، لازم است همزمان وسیله جالب و البته بهتری به او بدهید. در پدیده اعتیاد نیز، مغز مثل کودکی سمج، به کار تکراری خوشایند و شاید مضر می‌چسبد و در جهت جست‌وجوی لذت، رفتار قبل را تکرار می‌کند. در کاربرد فعالیت‌های جایگزین، باید به این نکته توجه داشت که اعتیاد اینترنتی با هیجان‌خواهی رابطه‌ای مستقیم دارد.[i] همچنین یانگ نیز به این نکته اشاره می‌کند که هدف درمان، ایجاد فعالیت‌های غیر آن‌لاین لذت‌بخش به صورت مشترک با بیماران و سایر فنون کنار آمدن است[ii] که نشان می‌دهد لازم است هیجان‌خواهی کاربران به درستی تأمین شود، بنابراین لازم است با تعریف کردن فعالیت‌های لذت‌بخش، مفید و متنوع جایگزین، توجه فرد را از کار قبلی منحرف کرده و به صورت همزمان، عادت رفتاری جدیدی را در او تقویت کنید.[iii]
 

یکی از راه‌های مؤثر برای تغییر عادات و به خصوص اعتیادهای رفتاری، «تمرین متضاد»[iv] است. در این تمرین، با وادار کردن فرد به شکستن روال عادی استفاده کنونی خود از اینترنت، یک الگوی رفتاری جدید و انطباقی‌تر به وجود می‌آید.[v] در این تمرین، لازم است تلاش کنید تا روال عادی برنامه همیشگی به هم بخورد؛ مثلاً اگر شما عادت کرده‌اید که هر روز صبح که از خواب بیدار می‌شوید، تلگرام خود را بررسی کنید این روند را تغییر دهید. شما می‌توانید به جای این کار ابتدا صبحانه بخورید و پیاده‌روی کنید یا اینکه اگر شما شب‌ها بیشتر سراغ اینترنت می‌روید و عادت کرده‌اید که به محض ورود به خانه، رایانه را روشن کنید، دیگر این کار را نکنید و به عنوان رفتار جایگزین، اخبار گوش بدهید، به یکی از اعضای فامیل تلفن بزنید و غیره. با این کارها شما آن روال عادی را به هم می‌زنید و سد رفتار ناهنجار را می‌شکنید.
 

یکی از فنون پیشنهادی از سوی یانگ، تهیه پرسشنامه شخصی است. چون این افراد به دلیل صرف زمان زیاد برای جست‌وجوی علائق مجازی، از سرگرمی‌ها و سایر علائق خود غافل می‌شوند، به همین دلیل فرد به پر کردن پرسشنامه‌ای تشویق می‌شود که شامل فعالیت‌هایی است که عادت به انجام آنها دارد، اما پس از ایجاد مشکل آنها را نادیده گرفته است. هدف از انجام این کار، کمک به کاربران برای اظهارنظر، از نقطه‌نظر تقابل تجربه است (گذشته در مقابل آینده) که می‌تواند به مشاهده بهتر فرایند تصمیم‌گیری‌شان کمک کند. ممکن است این فعالیت به افراد کمک کند تا آگاهی بیشتری از انتخاب‌هایشان به دست آورند و به این ترتیب در جهت تلاش برای از سرگیری دوباره فعالیت‌های قبلی فراموش شده برانگیخته شوند.[vi] بنابراین از فرد خواسته می‌شود تا فهرستی از کارهای جالب و ارزشمندی که اگر اینترنت وجود نداشت، دوست داشت آنها را انجام بدهد، یادداشت کند. سپس همه فعالیت‌هایی را که به خاطر اینترنت از انجام‌شان محروم شده است، یادداشت کند؛ مثلاً آشپزی، مطالعه کتاب، شرکت در دورهمی‌ها، نقاشی و ورزش.

ادامه دارد....

تهیه و تنظیم: خانم حدیثه اسفندیار
منبع: محمد حسین سیاح طاهری و دیگران؛ (1395)، حقیقت مجازی، انتشارات مرکز ملی فضای مجازی
 

 

پی نوشت :
[i]. سلطانی و همکاران، 1389
[ii]. یانگ و آبرئو، ترجمه وحدت‌نیا، 1391، ص 211
[iii]. حمیدیان، 1387
[iv] .practicing the opposite
[v]. یانگ و آبرئو، ترجمه وحدت‌نیا، 1391، ص 212
[vi]. یانگ و آبرئو، ترجمه وحدت‌نیا، 1391، ص 212