شادی و نشاط در قرآن

شادی واقعی آن نوع شادی است که مکان و زمان، در آن تأثیری نداشته باشد.

چکیده : انسانِ سست و تنبل و بی ‏نشاط، نه انگیزه و حال فعالیت‏ های دنیوی، نظیر کار و تلاش، درس خواندن ، معاشرت با خانواده و دوستان را دارد و نه حال عبادت خداوند و فعالیت برای تأمین آخرت خویش .

تعداد کلمات 981 / تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

واژه ‏های شادی در قرآن

شادی و نشاط در قرآن کریم اغلب با واژه هایی چون فرح، فرحوا، تفرح، تفرحوا، تفرحون، فرحون و فرحین آمده است. همچنین در قرآن واژگانی آمده است که هر کدام به بُعدی از مفهوم شادکامی اشاره دارد: طمأنینه، سرور، لذت، أمن، سکینه، فکه، حبر، نضره، ناعمه، راضیه، ضحک، بهجت، نشره، نشاط، عیش، اهنأ، بشاشه و... . مفهوم شادی در مجموع حدود ۲۵ بار با واژه های گوناگون در قرآن تکرار شده است. در برخی آیات، مؤمنان به شادی و خوشحالی دعوت شده اند و در بعضی دیگر، کسانی به سبب موقعیت و انگیزه خاصشان، از آن شادی نکوهش یا باز داشته شده اند.

شادی هدفمند

شادی در قرآن جایگاهی ویژه دارد و به گونه های مختلف کانون تأیید و توجه قران قرار گرفته است. البته نه شادی بیهوده و عبث، بلکه شادی همراه با اهداف الهی و انسانی. از این روی، آیه های قرآن درباره شادی دو دسته اند: دسته ای از آیه ها، مؤمنان را به شادی دعوت کرده اند؛ مانند: «ای رسول خدا، به مردم بگو که شما باید تنها به فضل و رحمت خدا شاد شوید و از نزول قران خوشحال باشید که آن، از ثروتی که برای خود می‏اندوزید، بهتر و مفیدتر است»(یونس:58).

شادی مبتنی بر ضد ارزش

دسته دیگری از آیه های قران شادی را نکوهش کرده؛ شادی های بیهوده ای که بر پایه ضد ارزشهاست.
در اینجا به دو نمونه از آنها اشاره می کنیم:

قرآن کریم درباره «قارون» که فردی خودخواه و مغرور بود و شادی های مستانه داشت، فرموده است: «قارون از قوم موسی بود، اما بر آنان ستم کرد. ما آن قدر از گنج ها به او داده بودیم که حمل کلیدهای آن برای یک گروه زورمند مشکل بود! به یاد بیاور هنگامی که قوم قارون به او گفتند: اینهمه شادی مغرورانه مکن که خداوند شادی کنندگان مغرور را دوست نمی دارد» (قصص:76). از این آیه در می یابیم که ثروت بدون حساب، وسیله قدرت و قدرت، عاملی برای تجاوزگری و عیاشی است. پس نباید ثروت ما را مغرور و سرمست سازد؛ چراکه افراد سرمست، از محبت الهی محروم اند و خداوند آنان را دوست نمیدارد. ثروت و دارایی نیز نشان محبوبیت نزد خداوند نیست.
قران کریم با بیان عذاب های دوزخیان فرموده است: «این [عذاب] به سبب آن است که به ناحق در زمین شادی می کردید و از سر غرور و مستی به خوشحالی می پرداختید»(غافر:75).

شادی‏ های نابجا

بدین ترتیب، قران بیان می کند که سرمستی و تفریح نابجا سبب قهر الهی است. شادی های نابجای این دنیا که بر پایه تجاوز، تصاحب، قتل و غارت و به مسخره گرفتن ارزشها و مقدسات است، روزگاری به غل و زنجیر و آتش دوزخ همراه با تحقیر و خواری تبدیل خواهد شد؛ چراکه تفریح، باید بر پایۀ حق و در مدار توحید باشد. اگر شادی بر حق باشد، پسندیده است، ولی اگر بر پایه باطل باشد، کانون انتقاد است. پس پسندیده نیست که انسان دل بسته لذت های محدود دنیوی، حیوانی و طبیعی گردد و این دل بستگی او را از لذت های اخروی باز دارد.

لذت‏ های فانی

اسلام برای اینکه انسان اهمیت و جایگاه رفیع آخرت و نعمت های ابدی و بی نهایت آن را از یاد نبرد و دل بسته دنیا، نعمتها و لذت های زودگذر آن نشود، دنیا و نعمت های آن را حقیر و کوچک معرفی کرده است. از این رو، خداوند در قرآن می فرماید: «تا بر آنچه از دست شما رفت اندوه مخورید و بدانچه به شما داد شادمان نشوید و خدا هیچ گردنکش خودستا را دوست ندارد». بعضی لذت های مجازی و فانی باعث محرومیت انسان از بیشتر لذایذ آخرت می گردد ولی موجب عذاب نمی شود، اصل ورود در دارالسعاده و بهشت مفروض است، اما در مراتب نازل بهشت قرار می گیرد و از مراتب عالی تری محروم می شود اینجا هم عقل می گوید که چنین لذتی مرجوح است اما نه چنان مرجوحیتی که موجب حرمت باشد. چنین التذاذی از نظر فقهی مکروه یا ترک آن مستحب می شود.

راز امتناع اولیا از لذت مباح

اموری که مزاحم با لذایذ خاص اولیای خدا و انسانهای متعالی و کامل است و افراد عادی استعداد درکش را ندارند و از حد نعمتهای محسوس بهشت از قبیل خوردنی و آشامیدنیها خیلی فراتر می رود و اینجاست که قرآن کریم می فرماید: «فلا تعلم نفس ما أخفى لهم من قرة أعین جاء بما کانوا یعملون». طبعا چیزهایی هم که مزاحم با چنین لذت ها و مقاماتی باشد ارزش منفی خاصی خواهد داشت، هرچند شرعا مباح باشد و از اینجا است که راز امتناع و پرهیز اولیای خدا حتی از التذاذات مباح و تجملات مشروع، روشن می شود.

راه شناخت، شادی ناروا از شادی سازنده

اما اگر این سؤال مطرح شود که راه شناخت شادی های ناروا از شادی های سازنده چیست، میشود این گونه پاسخ داد که این دو گونه شادی را می توان از قراینی مانند انگیزه شرکت، برنامه و محتوای مجلس و همچنین افراد شرکت کننده در چنین مجالسی تشخیص داد. خلاصه اینکه شادی ما باید با شادی کسانی که تفکری مادی دارند، متفاوت باشد. عید یک مؤمن همان لحظه هایی است که بر شیطان و نفس خود چیره می شود و عزای او روزی است که گناه می کند.
کارهای زیر را می توان از معیارهای شادی در قرآن دانست: پیروی خداوند، پرهیز از گناه، زنده ساختن ارزشها، زنده ساختن حق یا از بین بردن باطل، تحول معنوی.

بیشتر بخوانید :
شادی و نشاط در قرآن و روایات
عوامل مؤثر بر شادی در قرآن و سیره معصومین (ع)
راه های کسب شادی در اسلام
شادی و تفریح از دیدگاه اسلام
اهمیت شادی و نشاط فردی و اجتماعی قطعه گمشده

منابع:
کتاب شهد شیرین شادی، جواد مصلحی.
تفسیر نمونه، مکارم شیرازی، ج 20.
کتاب اخلاق در قرآن، محمدتقی مصباح یزدی.
کتاب غم و شادی در سیره معصومان، محمود اکبری.
مقاله «اخلاق و عرفان اسلامی»، محمدتقی مصباح یزدی، مجله معرفت، شماره 128.