فعالیت­ هایی برای تقویت تعقل و تدبیر کودکان (بخش اول)

کودکان با جمع ­آوری اطلاعات، به مهارت به ره­گیری از عقل و تدبیر دست می­ یابند.
 

چکیده: بچه‌ها باید بدانند چگونه اطلاعات لازم را از محیط اطرافشان به دست آورند و از آن استفاده کنند. این اطلاعات در تصمیم‌گیری­ های زندگی به بچه‌ها کمک می‌کند. در این مقاله با چند فعالیت درباره جمع ­آوری اطلاعات آشنا می­ شویم. با ما همراه باشید. 

تعداد کلمات 1062 /  تخمین زمان مطالعه 5 دقیقه

تدبیر داشتن، چندان هم همگانی نیست. یکی از دلایلی که بچه‌ها ممکن است با تدبیر نباشند این است که این صفت مادرزادی نیست، بلکه از طریق تجربه و تمرین به دست می‌آید.
امروزه من به خاطر تدبیر و تعقلم خودم را تحسین می‌کنم؛ اما همیشه این طور نبوده‌ام.
برادرم وقتی 11 ساله بود، صندلی‌ای اختراع کرده بود که توسط آن به بالای درختی که نزدیک خانه‌مان بود می‌رفت. در آن زمان من هفت ساله بودم. برادرم از من پرسید که آیا دوست دارم سوار این صندلی پرنده شوم؟ من خیلی خوشحال شدم و یکباره خود را در فضا در حال بالا رفتن دیدم. این صندلی به طنابهایی وصل بود که برادرم و دوستش ایوان، دور یکی از بزرگ‌ترین شاخه‌های درخت می‌کشیدند. آنها داشتند آزمایش می‌کردند که آیا می‌توانند طنابها را بکشند؛ به طوری که من و صندلی را بالا ببرند.
آنها موفق شدند. من و صندلی به آن شاخه رسیدیم. اما وقتی من از جای خودم در هوا به اطراف نگاه کردم، شروع به جیغ کشیدن کردم و داد زدم: «مرا پایین بیاورید! مرا پایین بیاورید!»
آنها وقتی التماسهای ناراحت‌کنندۀ مرا دیدند، طناب را رها کردند. ما همه به شدت و به سرعت متوجه جاذبۀ زمین شدیم، به خصوص من. اگر روی علفها نیفتاده بودم، حتماً خرد شده بودم. فکر می‌کنم ترس از بلندی از همان روز به سراغ من آمد. من با گریه به داخل خانه دویدم تا از برادر بدجنسم شکایت کنم و مادرم پرسید: «عقل تو کجا رفته بود؟»
من نمی‌دانستم؛ اما فکر کردم در آن لحظه عقلم در هر جا بوده است، در سرم نبوده است
 

وقتی عقل و تدبیر داشته باشید سعی می‌کنید بیش از یک نقطه‌نظر را ببینید و دورنمای مناسبی دارید.
برای این کار بچه‌ها باید بدانند چگونه اطلاعات لازم را به دست آورند و این اطلاعات را تنها از کتابها کسب نکنند. اطلاعات در تصمیم‌گیری ها به بچه‌ها کمک می‌کند و از تصمیم های شتاب‌زده‌ای که به نظر جذاب می‌رسند جلوگیری می‌کند. در این بخش فعالیت­ هایی برای جمع‌آوری اطلاعات نه تنها از وسایل اطرافمان بلکه از مردم و دربارۀ آنها ارائه شده‌اند.
این فعالیت ­ها ممکن است به نظر شوخی بیایند و در واقع نیز همین‌طور است، اما چیزی بیش از یک شوخی است. این فعالیت­ها توانایی­های ذاتی کسب اطلاعات را در بچه‌ها تقویت می‌کنند.
 

  خواندن/ نوشتن
  ساختن لغات
از بچه‌ها بخواهید به اطراف اتاق نگاه کنند و هر چیزی را که می‌بینند نام ببرند. این فعالیت مهارت­های دیداری ایجاد می‌کند. ابتدا این فهرست ممکن است کوتاه باشد، اما بچه‌ها را تشویق کنید، هر چه را از کف اتاق گرفته تا سقف مشاهده می‌کنند، نام ببرند.
اشیای مختلفی را روی میز بگذارید. از کودکتان بخواهید خوب نگاه کند و بعد چشم هایش را ببندد. یک یا دو شیء را بردارید. بعد از او بخواهید اشیای جابه‌جا شده را نام ببرد. جایتان را عوض کنید و از او بخواهید به جای شما اشیا را بردارد و از شما بپرسد.
از فرزندانتان بخواهید در مسیر مدرسه به خانه، همه چیز را نگاه کنند، تا ببینند، قبلاً متوجه چه چیزهایی نشده بودند؛ مثلاً شاخۀ شکستۀ یک درخت یا یک نشانۀ توقف.
دیدن خیلی مهم است. یکی از پدرانی که در برنامه‌های ما شرکت می‌کند و در حال حاضر مجرد است، دربارۀ خودش می‌گوید: «من همه چیز را در محل کارم می‌دیدم؛ اما هیچ چیزی را در روابطم در خانه نمی‌دیدم.»
 

  فکر کردن
  به یاد آوردن جزئیات
  توالی کارها
برای آنکه فرزندانتان را به جمع‌آوری اطلاعات تشویق کنید، سؤالاتی از این قبیل را مطرح کنید:
  درِ حیاط پُشتی خانه، به طرف داخل باز می‌شود یا خارج؟
  اول جورابِ پای راست را می‌پوشی یا پای چپ را؟
  چه کسی در خانه از همه آرام‌تر غذا می‌خورد؟
  صبحانه چه خوردی؟ دیشب چطور؟ همین‌طور وعده‌های قبلی غذاها را بپرسید تا ببینید تا چه موقع را می‌تواند به خاطر آورد.
از فرزندانتان بخواهید چنین سؤالاتی بپرسند تا شما جواب بدهید. احتمالاً شما مشکل‌تر از فرزندانتان پاسخ می‌دهید. این کار تمرین شکسته‌نفسی است.
 

  فکر کردن
  ارزیابی اطلاعات
بررسی کردن، تمرین تعقل داشتن است و می‌تواند با مجموعه‌ای از سؤالات به صورت مستقیم آموزش داده شود. مثلاً: آیا موارد زیر را بررسی کرده‌ایم که ببینیم:
  قبل از سفر اتومبیل بنزین دارد؟
  تخم‌مرغهایی که خریده‌ایم هیچ کدام ترک خورده نباشند؟
  درزهای لباسی که می‌خواهیم بخریم شکافته نشده باشند؟
  قبل از آنکه از عرض خیابان بگذریم (حتی اگر چراغ سبز باشد) هیچ اتومبیلی نمی‌آید؟
می‌توانیم بچه‌ها را عادت دهیم این موارد را بررسی کنند. در این دنیا با این همه بررسی­هایی که صورت می‌گیرد، باز هم در بسیاری از موارد شگفت‌زده می‌شویم؛ اما با این روش می‌توانیم از برخی موارد ناخوشایند روزمره جلوگیری کنیم.
برای آنکه بچه‌ها را هشیار نگه دارید، این تمرین را انجام دهید. طرف سالم یک سیب کرم خورده را به فرزندتان نشان دهید و از او بپرسید: «آیا این سیب سالم است؟ می‌توانی تمام آن را بخوری؟» بعد سیب را بچرخانید. این کار به بچه‌ها نشان می‌دهد که باید هر دو طرف یک موضوع را بسنجند؟ این کار یک حقه است و درس باارزشی نیز هست.
 

  علوم
  مطرح کردن فرضیه
  بررسی نشانه‌ها
هر کسی باید قادر به حدس زدن باشد. کلمۀ مناسب ذهنی، برای این توانایی، «فرض کردن» است. حدسهای بهتر آنهایی هستند که هر چه بیشتر براساس اطلاعات اولیه باشند. برای این کار نیاز به یک ترازو و متر دارید.
سؤالات «حدس زدنی» بپرسید و از فرزندانتان بخواهید از شما بپرسند. عرض این اتاق چقدر است؟ طول راهرو چقدر است؟ متر را بیاورید و حدسهایتان را بررسی کنید.
دربارۀ وزن به صورت کلی صحبت کنید. بعد حدس بزنید که وزن اشیای مختلف چقدر است. یک ماشین تایپ؟ یک کتاب؟ مادر؟ برادر؟ بعد هر کدام را روی ترازو وزن کنید. این فعالیت­ها باعث می‌شود بچه‌ها براساس واقعیت یا حدسیات، برآورد کنند.

ادامه دارد...

منبع: دروتی، ریچ؛ (1393)، کلیدهای پرورش مهارت­ های اساسی زندگی در کودکان و نوجوانان، مترجم اکرم قیطاسی، انتشارات صابرین.