همه نوع شادی ماندگار و لذت بخش نیست.
چکیده: یکی از نیازهای اساسی انسان شادی و نشاط است. شادی به زندگی معنا می بخشد و موجب نشاط روحی و سلامتی و افزایش توانایی می شود. در این میان برخی شادی ها پایدار است و برخی دیگر ناپایدار . با ما همراه باشید تا با ماهیت شادی بیشتر آشنا شوید.
تعداد کلمات 1355 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه
تعداد کلمات 1355 / تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه
ماهیت شادی
در تبیین ماهیت شادی، دیدگاه های متفاوتی وجود دارد که هر دیدگاه به تبیین جنبه ای از این مفهوم کمک کرده است. حکما بر این باورند که احساسات، سطحی ترین و آشکارترین مرتبه از مراتب نفس اند؛ یعنی اگر از عمیق ترین نقطه روح و نفس انسانی به طرف ظواهر سطحی نفس بالا بیاییم، از مراتب مختلف نفس خواهیم گذشت و در نهایت به مرتبه سطحی و آشکار احساسات و انفعالات می رسیم. برای مثال، هنگامی که انسان دوستی را ملاقات می کند یا لحظاتی را به شنا کردن می گذراند، حالتی انفعالی و احساسی در سطح نفس وی پدید می آید که «نشاط» نام دارد و هنگامی که چیزی را دوست دارد و برای رسیدن به آن می کوشد اما به خواست خود نمی رسد، حالت انفعالی و احساسی در سطح نفس وی پدید می آید که «حزن و اندوه» نام دارد و در مقابل اگر به خواسته خود برسد، احساس و حالت دیگری به وی دست می دهد که «شادی» نام دارد؛ ولی اگر از اصل خواسته ای نداشته باشد تا برای رسیدن به آن به سعی و تلاش بپردازد، نفس و روان چنین انسانی از هر دو حالت غم و شادی، تهی است.[1]
برخی روانشناسان نیز شادی را از جمله هیجان های مثبت مربوط به زمان حال می دانند. سلیگمن که پیشگام روانشناسی مثبت نگر است، در کتاب خود بانام شادمانی درونی، هیجان های مثبت را در سه مقوله آنهایی که با گذشته، حال و آینده پیوند دارند، طبقه بندی می کند. هیجان های مثبت مرتبط با آینده؛ خوش بینی، امید، ایمان و اعتماد را در بر می گیرند. هیجانهای مثبت مربوط به حال، شامل شادی، شور، آرامش، اشتیاق، سرخوشی، لذت، و (مهم تر از همه) غرقگی هستند. این هیجان ها همان هایی هستند که بیشتر مردم به هنگام گفتگوهای گاه به گاه، اما نه چندان دقیق خود، در باره «شادکامی» آنها را در نظر دارند. هیجان های مثبت مربوط به گذشته شامل رضایت، خشنودی، خرسندی و افتخار و آرامش هستند.
مطالعه منابع دینی نشان می دهد «فرح» نقطه مقابل «حزن» و به معنی سبک و باز شدن دل و خاطر است که به واسطة لذت های پایدار و ناپایدار پدید می آید. هنگامی که انسان مطلوبی دارد، اگر مطلوبش تحقق یابد، حالتی به نام «شادی» به او دست می دهد و هرگاه مطلوب او تحقق نیابد، یا مطلوبی که دارد از دستش برود، حالت دیگری به نام «غم» او را فرا می گیرد. با این بیان، به نظر می رسد بن مایه همه آیات و روایاتی که در آنها، موضوع شادی مطرح شده، «داشته ها» است. داشته های انسان، بدون در نظر گرفتن جنبه های ارزشی و چگونگی اکتساب آنها باعث شادی می شوند. شما ممکن است خودرو با خانه ای بخرید و از داشتن آن شادمان شوید، یا به تحصیل دانش بپردازید و از «داشتن» علم و تحصیلات و مدرک آن، خوشحال شوید، یا از فرزنددار شدن خود بی نهایت شادی کنید، به هر شکل، صرف «داشتن» ممکن است شادی آور باشد، اما دراین باره که «آیا این داشته های شادی آور پیامدهای منفی به همراه دارند یانه؟» در ادامه توضیح خواهیم داد.
برخی روانشناسان نیز شادی را از جمله هیجان های مثبت مربوط به زمان حال می دانند. سلیگمن که پیشگام روانشناسی مثبت نگر است، در کتاب خود بانام شادمانی درونی، هیجان های مثبت را در سه مقوله آنهایی که با گذشته، حال و آینده پیوند دارند، طبقه بندی می کند. هیجان های مثبت مرتبط با آینده؛ خوش بینی، امید، ایمان و اعتماد را در بر می گیرند. هیجانهای مثبت مربوط به حال، شامل شادی، شور، آرامش، اشتیاق، سرخوشی، لذت، و (مهم تر از همه) غرقگی هستند. این هیجان ها همان هایی هستند که بیشتر مردم به هنگام گفتگوهای گاه به گاه، اما نه چندان دقیق خود، در باره «شادکامی» آنها را در نظر دارند. هیجان های مثبت مربوط به گذشته شامل رضایت، خشنودی، خرسندی و افتخار و آرامش هستند.
مطالعه منابع دینی نشان می دهد «فرح» نقطه مقابل «حزن» و به معنی سبک و باز شدن دل و خاطر است که به واسطة لذت های پایدار و ناپایدار پدید می آید. هنگامی که انسان مطلوبی دارد، اگر مطلوبش تحقق یابد، حالتی به نام «شادی» به او دست می دهد و هرگاه مطلوب او تحقق نیابد، یا مطلوبی که دارد از دستش برود، حالت دیگری به نام «غم» او را فرا می گیرد. با این بیان، به نظر می رسد بن مایه همه آیات و روایاتی که در آنها، موضوع شادی مطرح شده، «داشته ها» است. داشته های انسان، بدون در نظر گرفتن جنبه های ارزشی و چگونگی اکتساب آنها باعث شادی می شوند. شما ممکن است خودرو با خانه ای بخرید و از داشتن آن شادمان شوید، یا به تحصیل دانش بپردازید و از «داشتن» علم و تحصیلات و مدرک آن، خوشحال شوید، یا از فرزنددار شدن خود بی نهایت شادی کنید، به هر شکل، صرف «داشتن» ممکن است شادی آور باشد، اما دراین باره که «آیا این داشته های شادی آور پیامدهای منفی به همراه دارند یانه؟» در ادامه توضیح خواهیم داد.
پایداری شادی
شناسایی عواملی که به شادمانی کمک می کنند آسان نیست. لذت ها و دنبال کردن آنها، گاه ممکن است به شادمانی بینجامد؛ اما همیشه چنین نیست. برای مثال، لذت کوتاه مدت سیگار کشیدن یا مصرف مواد مخدر با مواردی از این دست، ممکن است با لذت آنی همراه باشد، اما به ناشادمانی بلند مدت همراه با بیماری های جسمی می انجامد.[2]
با بررسی آیات و روایات ما به دو مجموعه بر می خوریم: یک بخش از آنها به زودگذر و ناپایدار بودن شادی ها اشاره دارد و بخش دیگر، پایدار بودن برخی شادی ها را گوشزد می کند. امیر مؤمنان علی(علیه السلام) در کتاب شریف نهج البلاغه به نکته ای اشاره می فرماید که مؤیدی بر ناپایدار بودن برخی شادی هاست و تقسیم بندی شادی ها به پایدار و ناپایدار الهام گرفته از چنین آموزه هایی است. امام علی (علیه السلام) می فرماید:
إنها [الدنیا] حلوه محضره ... لاتدوم حبرتها و لاتومن فجعتها.[3]
به درستی که دنیا شیرینِ نیکو صورت است... شادی آن همیشگی نیست و از مصیبت آن ایمنی نباشد.
همان گونه که روایت اشاره دارد، چرب و شیرین دنیا اگرچه موجب شادمانی می شوند، ولی این شادمانی دوامی نخواهد داشت. از همین رو، منابع موجود را در دو بخش طبقه بندی و هریک را به تفصیل بررسی می کنیم.
با بررسی آیات و روایات ما به دو مجموعه بر می خوریم: یک بخش از آنها به زودگذر و ناپایدار بودن شادی ها اشاره دارد و بخش دیگر، پایدار بودن برخی شادی ها را گوشزد می کند. امیر مؤمنان علی(علیه السلام) در کتاب شریف نهج البلاغه به نکته ای اشاره می فرماید که مؤیدی بر ناپایدار بودن برخی شادی هاست و تقسیم بندی شادی ها به پایدار و ناپایدار الهام گرفته از چنین آموزه هایی است. امام علی (علیه السلام) می فرماید:
إنها [الدنیا] حلوه محضره ... لاتدوم حبرتها و لاتومن فجعتها.[3]
به درستی که دنیا شیرینِ نیکو صورت است... شادی آن همیشگی نیست و از مصیبت آن ایمنی نباشد.
همان گونه که روایت اشاره دارد، چرب و شیرین دنیا اگرچه موجب شادمانی می شوند، ولی این شادمانی دوامی نخواهد داشت. از همین رو، منابع موجود را در دو بخش طبقه بندی و هریک را به تفصیل بررسی می کنیم.
الف. شادی های پایدار
بخشی از آموزه های دینی اشاره های ظریف و دقیقی به موضوع شادی در قالب شادی های پایدار دارد؛ شادی هایی که در آنها از پیامدهای ناگوار و منفی خبری نیست و میزان ثبات آنها در حالات و روحیات فرد بیش از انواع دیگر شادی هاست. دیدگاه اسلام در هیجان شادی، به واسطه تأکیدهای فراوان، بر چنین شادی هایی متمرکز است. منشأ این نوع شادی «سامانه بزرگ اعتقادی» است که موجب «معنابخشی به زندگی» می گردد و به واسطه آن پایداری شادی، معنایی دقیق خواهد یافت. خداوند متعال در آیه ۵۸ سورة یونس می فرماید:
قل بفضل الله و برحمته فبذلک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعون.
بگو به فضل و رحمت خدا باید شادمانی کنند که این بهتر است از آنچه می اندوزند.
امام على (علیه السلام) رویگردانی از زینت های دنیا را مایه شادی بزرگ می داند:
ظفر بقرحة البشری من أعرض عن زخارف الدنیا.[4]
آن که از زینت های دنیوی روی گرداند، به شادی بزرگ دست یافته است.
در روایتی از معصومین (علیهم السلام) آمده است که خداوند متعال عیسی را چنین پند داد:
یا عیسی! افرح بالحسنه، فانها لی رضا.[5] ای عیسی! با انجام دادن کارهای خیر شادمان باش؛ چرا که خشنودی من در انجام دادن آن کارهاست.
با توجه به سیاق این گونه آیات و روایات می توان پی برد که توجه و عنایت دین به این بخش از شادی بوده و آن را در زندگی دنیوی و اخروی انسان سودمند می داند؛ هرچند شادی های دیگری نیز وجود دارند که دین بر آنها تأکید نکرده، اما می توانند شادی آور باشند
قل بفضل الله و برحمته فبذلک فلیفرحوا هو خیر مما یجمعون.
بگو به فضل و رحمت خدا باید شادمانی کنند که این بهتر است از آنچه می اندوزند.
امام على (علیه السلام) رویگردانی از زینت های دنیا را مایه شادی بزرگ می داند:
ظفر بقرحة البشری من أعرض عن زخارف الدنیا.[4]
آن که از زینت های دنیوی روی گرداند، به شادی بزرگ دست یافته است.
در روایتی از معصومین (علیهم السلام) آمده است که خداوند متعال عیسی را چنین پند داد:
یا عیسی! افرح بالحسنه، فانها لی رضا.[5] ای عیسی! با انجام دادن کارهای خیر شادمان باش؛ چرا که خشنودی من در انجام دادن آن کارهاست.
با توجه به سیاق این گونه آیات و روایات می توان پی برد که توجه و عنایت دین به این بخش از شادی بوده و آن را در زندگی دنیوی و اخروی انسان سودمند می داند؛ هرچند شادی های دیگری نیز وجود دارند که دین بر آنها تأکید نکرده، اما می توانند شادی آور باشند
ب۔ شادی های ناپایدار
بخش دیگری از آیات و روایات نیز روی دیگر سکه را نشان میدهند و آن شادی هایی هستند که اگرچه در وهله اول، به ظاهر و به لحاظ ماهیت تفاوتی با شادی های پایدار ندارند، ولی با گذشت زمان ورق بر می گردد. این گونه شادی ها حالت های هیجانی زودگذر و ناپایداری هستند که برخی مواقع می توانند پیامدهای منفی در پی داشته باشند. امام على (علیه السلام) می فرماید:
لاتندمن على عفو و لائبهجن بعقوبه.[6]
بر عفو و گذشت پشیمان مشو و بر مجازات و تنبیه شادمان مباش.
اگرچه شادی و لذت مجازات و انتقام در ابتدا بسیار شیرین و دلپسند جلوه می کند، ولی این شادمانی پایدار نمی ماند و نمی توان مشخصه شادی پایدار را در آن جستجو کرد.
هم ردیف شدن شادی در روایات معصومان و با بسیاری از حالت های هیجانی منفی دیگر، همچون ناامیدی، تردید، خودبزرگ بینی و خودشیفتگی که موجب دوری انسان از احساس شادی شادکامی هستند، نشانه ای بر بعد ناپایدار شادی است. امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
اللهما ما کان فی قلبی من شک أو ریبه او حجود او قنوط او فرح او ... فاسالک یا رب ان تبدلنی مکانه ایمانا بوعدک.[7]
بار پروردگارا، به جای آنچه از شک یا تردید یا انکار یا نوامیدی یا شادی یا ...، در قلب من است از تو می خواهم ایمان به وعده خود به جای آنها قرار دهی.
منبع: کتاب «مهارت های زندگی»
نویسنده: سید مهدی خطیب
لاتندمن على عفو و لائبهجن بعقوبه.[6]
بر عفو و گذشت پشیمان مشو و بر مجازات و تنبیه شادمان مباش.
اگرچه شادی و لذت مجازات و انتقام در ابتدا بسیار شیرین و دلپسند جلوه می کند، ولی این شادمانی پایدار نمی ماند و نمی توان مشخصه شادی پایدار را در آن جستجو کرد.
هم ردیف شدن شادی در روایات معصومان و با بسیاری از حالت های هیجانی منفی دیگر، همچون ناامیدی، تردید، خودبزرگ بینی و خودشیفتگی که موجب دوری انسان از احساس شادی شادکامی هستند، نشانه ای بر بعد ناپایدار شادی است. امام صادق (علیه السلام) می فرماید:
اللهما ما کان فی قلبی من شک أو ریبه او حجود او قنوط او فرح او ... فاسالک یا رب ان تبدلنی مکانه ایمانا بوعدک.[7]
بار پروردگارا، به جای آنچه از شک یا تردید یا انکار یا نوامیدی یا شادی یا ...، در قلب من است از تو می خواهم ایمان به وعده خود به جای آنها قرار دهی.
منبع: کتاب «مهارت های زندگی»
نویسنده: سید مهدی خطیب
بیشتر بخوانید :
تبیین ماهیت شادی از منظر دین
رمز زندگی شاد
بهترین راه برای شاد بودن
یک مدل منطقی از شادی پایدار
پی نوشت :
[1] . محمد تقی مصباح، اخلاق در قرآن، ج 2، ص 62.
[2] . روان شناسی مثبت: علم شادمانی و نیرومندی انسان، ص 56.
[3] . نهج البلاغه، ص ۱۶۴، خطبه ۱۱۱.
[4] . غررالحکم و دررالحکم، ص 440، ح 6052.
[5] . الکافی، ج 8، ص 138.
[6] .غررالحکم و دررالکلم، ص 753، ح 10319.
[7] . اقبال الاعمال، ص10 .
