پوشش و آرایش در اسلام؛ بایدها و نبایدها (بخش دوم)

یکی از مصادیق اسراف، استفاده افراطی و غیر عقلانی از مدها و مدل­ های جدید لباس است.
 

چکیده : اسلام در استفاده از انواع پوشش­ ها و زینت­ ها، حد اعتدال و میانه روی را به عنوان یک اصل برگزیده و هرگونه افراط و تفریط را مردود شمرده است؛ بر همین اساس در صورتی که پیروی از مد و مدگرایی به حد تجمل پرستی و افراط برسد، از سوی اسلام مطرود است.
 
تعداد کلمات 1350/ تخمین زمان مطالعه 7 دقیقه

 

متغیرهای اسلام درباره آرایش و پوشش، مانند مقتضیات زمانی، مقتضیات سنی، وضعیت معیشتی و جایگاه اجتماعی افراد، از مهم­ترین متغیرهایی است که بر اساس آن، مسلمانان می توانند در نوع پوشش و آرایش از مدهای گوناگون پیروی کنند؛ اما اسلام اصول ثابت پوشش و آرایش اسلامی را نیز مطرح کرده که نقش تعیین کننده ای در نگاه اسلام درباره مدگرایی دارد؛ چرا که تمامی متغیرهای بیان شده، باید با این اصول سنجیده شوند تا بر اساس آن، مسلمانان از انحرافات احتمالی که ممکن است در مسیر پوشش و آرایش دامن گیرشان گردد مصونیت یابند. در قسمت اول این مقاله به سه اصل مهم اشاره کردیم. در ادامه به بقیه این اصول اشاره می کنیم.
 
اصول ثابت پوشش و آرایش اسلامی چیست؟

از مهم ترین انگیزه های مدگرایی های افراطی و نامعقول، فخر فروشی و احساس تفاخر است. احادیث معصومین (ع) بیانگر آن است که حتی در پوشیدن لباس، نیت انسان باید پاک و زیبا باشد. اسلام مبنای خود را در پوشش، پرهیز از خودنمایی، مباهات و فخرفروشی قرار داده و کسانی را که بدین منظور لباس می پوشند مذمت کرده است. پیامبر خدا(ص) فرمودند:
ما من احد یلبس ثوبا لیباهی به فینظر الناس الیه الاسم ینظر الله الیه حتى ینزعه؛[1]
هر کس لباسی بپوشد که بدان مباهات کند و مردم به او بنگرند، خدا به او ننگرد تا آن لباس را از تن به در کند.
در روایت دیگری فرمودند:
إِیَّاکَ وَ إِسْبَالَ الْإِزَارِ فَإِنَّ إِسْبَالَ الْإِزَارِ مِنَ الْمَخِیلَةِ وَ إِنَّ اللَّهَ لَا یُحِبُّ الْمَخِیلَةَ قَالَ إِنَّ الْإِسْبَالَ فِی الْإِزَارِ وَ الْقَمِیصِ وَ الْعِمَامَه وَ قَالَ مَنْ جَرَّ ثَوْبَهُ خُیَلَاءَ لَمْ یَنْظُرِ اللَّهُ إِلَیْهِ یَوْمَ الْقِیَامَةِ؛[2]
 بپرهیز که جامه را برای بزرگ منشی و خودنمایی بلند بپوشی، که خداوند خودخواهی را دوست ندارد. و این در شلوار و پیراهن و عمامه است. و نیز فرمودند: هر کس لباسش برای بزرگ منشی و خودنمایی به زمین کشیده شود، خداوند در قیامت به وی نظر نکند.
 

پیشوایان ما، اصل و الگوی مسلم دیگری در آرایش، انتخاب پوشش، شکل، مد و رنگ آن، جهت صیانت از فرهنگ دینی مسلمانان در تمامی قرن ها تعلیم دادند؛ آنجا که فرمودند:
أوحى الله إلى نبی من الأنبیاء أن قُل لقومک لا تلبسوا لباس أعدائی و لاتطعموا مطاعم أعدائی و لاتشاکلوا بما شاکل أعدائی فتکونوا أعدائى کما هم أعدائی؛[3]
خداوند به یکی از پیامبرانش وحی فرمود که: به قومت بگو لباس دشمنان مرا نپوشند و غذای دشمنان مرا نخورند و خود را به شکل دشمنان من درنیاورند (به شکل مشرکان و کفار)، چون اگر این کار را بکنند، آنها هم دشمنان من هستند. همان طوری که آن کفار و مشرکان دشمن من هستند.
بر اساس این اصل کلی، تشبّه به کفار، یعنی خود را در ظاهر به شکل غیر مسلمان ها در آوردن، حرام است. ممنوعیت تقلید و شبیه کردن خود به کفار از آن جهت است که این گونه شباهت رساندن، محدود به پوشش نمی شود و با گذشت زمان به طور طبیعی زمینه برای هم رنگی های دیگری در سایر شئون زندگی فراهم می شود، تا جایی که به تدریج مومنان سبک زندگی صحیح خود را از دست داده و در سایه بیگانه شدن به فرهنگ اصیل خود، در فرهنگ های بیگانه مستحیل شده و موجودیت دینی و ایمانی و هویت اصیل خود را از دست می دهند.[4] همانگونه که پیامبر خدا(ص) فرمودند:
و من تشبّه بقوم فهو منهم؛[5] هر که به گروهی تشبه جوید، از آنهاست.
شهید مطهری درباره این اصل اسلامی چنین اظهار داشته اند: «از نظر اسلام، زبان انگلیسی و ژاپنی و فارسی یکی است. اما... اما اسلام یک چیز دیگر گفته است. گفته شخصیت باختن حرام است. مرعوب دیگران شدن است. تقلید کورکورانه کردن حرام است، هضم شدن و محو شدن در دیگران حرام است. طفیلی گری حرام است. افسون شدن در مقابل بیگانه مانند خرگوشی که در مقابل مار افسون می شود حرام است. الاغ مرد بیگانه را قاطر پنداشتن حرام است. انحرافات و بدبختی­ های آنها را به نام پدیده قرن جذب کردن حرام است. اعتقاد به اینکه ایرانی باید جسما و روح و ظاهر و باطنة فرنگی بشود حرام است.»[6]

بنابراین، دختر و پسر جوان مسلمان و مؤمن تنوع طلب، با رعایت این محور، آزاد است به هر شکلی که می خواهد لباس بپوشد، از رنگ های گوناگون استفاده کند، مدها و مدل های تازه اختراع کند، اما هویت فرهنگی خود را تباه نکند و اسیر روحی و روانی کفار نگردد، به گونه ای که به تبع پیروی از مد، افکار و عقاید انحرافی بیگانگان را نیز بپذیرد؛ کما اینکه امروزه برخی از تفکرات الحادی همچون شیطان پرستی، با همین روش جوانان را به سوی خود جذب می کنند.

اسلام در استفاده از انواع پوشش­ ها و زینت­ ها، حد اعتدال و میانه روی را به عنوان یک اصل برگزیده و هرگونه افراط و تفریط را مردود شمرده است. برخلاف برخی که استفاده از زینت ها را، هر چند به صورت معتدل، مغایر زهد و پرهیزکاری می پندارند و یا کسانی که به حد تجمل پرستی و رفاه طلبی و افراط می رسند و به هرگونه عمل نادرستی برای رسیدن به این هدف تن می دهند.
بر اساس همین اصل، در صورتی که پیروی از مد و مدگرایی به حد تجمل پرستی و افراط برسد، از سوی اسلام مطرود است، لذا صرف به بازار آمدن مد و مدل جدید، برای یک مسلمان نمی تواند مجوز و دلیل عقلانی جهت دور انداختن یک لباس یا وسیله زینتی باشد؛ چرا که این کار یکی از مصادیق اسراف، و اسراف از گناهان کبیره است و خداوند متعال نیز به اسراف کاران وعده دوزخ داده است:
« وَأَنَّ الْمُسْرِفِینَ هُمْ أَصْحَابُ النَّارِ»؛[7]و مسرفان اهل آتشند.
در تعالیم دینی علاوه بر منع از اسراف جهت تبیین بهتر این مسئله، ملاک هایی برای تشخیص اسرافکار بیان گردیده است. حضرت علی (ع)در این باره فرمودند:
للمسرف ثلاث علاماتٍ یأکلُ ما لیس له و یلبس ما لیس له و یشتری ما لیس له؛[8]
سه علامت برای شخص اسرافگر وجود دارد: می خورد آنچه برای او نیست، می پوشد آنچه برای او نیست می خرد آنچه برای او نیست.
طریحی در لغت نامه مجمع البحرین می گوید: «معنای حدیث این است: می خورد و می خرد و می پوشد آنچه بالاتر از شان او باشد»[9]
بی شک، کسانی که با وجود تنگنای معیشتی و ناتوانی در برآوردن هزینه های خود، اقدام به صرف هزینه های زیاد جهت تهیه لباس­های روز می کنند، از مصادیق این روایت شریف هستند.[10]

منبع:  موسوی؛ سید حسن (1394)، مد و مدگرایی و جایگاه آن در سبک زندگی اسلامی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.

 پی نوشت :
[1] ابوالقاسم پاینده، نهج الفصاحة ، مجموعه کلمات قصار حضرت رسول(ص)، ص ۷۰۴
[2] طبرسی، مکارم الاخلاق، ص ۱۰۹.
[3] محدث عاملی، الجواهر السنیة - کلیات احادیث قدسی، ص ۶۸۰.
[4] آیین بهزیستی در اسلام، ج ۴، ص ۲۳.
[5] نهج الفصاحة ، مجموعه کلمات قصار حضرت رسول(ص)، ص ۷۳۷.
[6] شهید مرتضی مطهری، نظام حقوق زن در اسلام، ص ۱۳۰ - ۱۳۵
[7] غافر، آیه ۴۳.
[8] شیخ صدوق، الخصال، ج ۱، ص ۹۸.
[9] طریحی، مجمع البحرین، ج ۵، ص ۷۰.
[10] على خانی، «اصلاح الگوی مصرف»، روزنامه رسالت، شماره ۶۷۷۱، ص ۱۵