چه عواملی موجب دورغگویی در کودکان می ­شود؟ (بخش اول)

از دیدگاه روانشناسی بچه های کوچک قادر به تمایز راست از دروغ و واقعیت از خیال نیستند.
 

چکیده : تربیت کودک می بایست از همان دوران طفولیت او آغاز شود، صداقت و راستگویی از جمله مواردی است که باید قبل از سنین مدرسه به آن توجه شود. دروغگویی کتمان واقعیت و یکی از علایم ناسازگاری در کودکان است. با ما همراه باشید.

تعداد کلمات 1105 /  تخمین زمان مطالعه 6 دقیقه

راست‌گویی ، خصیصۀ مهمی است که رکن اساسیِ رسالت انبیای الهی است؛ به فرمودۀ امام صادق علیه السّلام: خدای عزّوجل هیچ پیغمبری را مبعوث نفرموده جز با راست‌گویی و ادای امانت به نیکوکار و بدکار.[1] از حدیث فوق، اهمیّت راست‌گویی به خوبی نمایان می‌شود که طبق آن مسلمانان باید خود را به این صفت متّصف سازند.
پدر و مادری که قصد دارند، در مسیر تربیت دینی از دروغ گفتن فرزند جلوگیری کنند، ابتدا خود باید به راست‌گویی عمل کنند و در نظر داشته باشند که دروغ، صفتی است که با ایمان ناسازگاری دارد[2] و در احادیث، بدترین گفتاری شمرده شده است[3] که دنیای فرد را به تباهی کشانده و موجب رسوایی او می‌گردد. انسان با دروغ گفتن به طرف مقابل خود خیانت می‌کند و این آغاز اعمال زشت دیگر محسوب می‌شود. امام حسن عسگری علیه السّلام در این باره می‌فرمایند: «جمیع اعمال خبیثه در خانه‌ای است و کلید آن دروغ است.»[4] در قرآن کریم، دروغ‌گویی در کنار پرستش بت‌ها قرار گرفته که خداوند دستور پرهیز از آن دو را در کنار یکدیگر داده و فرموده: «فَاجْتَنِبُوا الرِّجْسَ مِنَ الْأَوْثانِ وَ اجْتَنِبُوا قَوْلَ الزُّورِ»؛[5] از بت‌های پلید دوری و از سخن دروغ، کناره‌جویی کنید.
 البتّه بیش از شروع بحث بیان این نکته ضروری است که: اولاً: خداوند شناخت خوبی‌ها و بدی‌ها را به فطرت پاک طفل الهام کرده؛ به طوری که به خوبی‌ها علاقه‌مند و از بدی گریزان است و دروغ نمی‌گوید مگر از والدین یاد گرفته باشد. ثانیاً: کودک تا پنج سالگی میان واقعیت و دروغ تفاوتی نمی‌گذارد؛ فهم حقیقت آن دو نیاز به زمان دارد که از پنج ـ شش سالگی تفاوت آن‌ها را درک می‌کند؛ یعنی اگر در زیر این سنین دروغ گفت نمی‌توان او را به صفت دروغ‌گویی متصف ساخت؛ زیرا به اشیای مجازی با دید حقیقی نگاه می‌کند.[6] حتی گاه برای خشنود کردن پدر و مادر، سخن خلاف واقع می‌گوید؛ یعنی در نظر او هر فعل و گفتاری که موجب رضایت خاطر پدر و مادر شود، خوب است و آنچه که آن‌ها را ناراحت می‌کند بَد است.[7] مشکل آن جایی است که دروغ گفتن به طور مکرّر ادامه یابد.
 

والدین نقش مهمی در شکل گیری شخصیت کودکان دارند، یکی از رفتارهای غلط کودک دروغ گفتن است که این موضوع به دلیل ترس کودک از خشم والدین و اشتباهات عمدی و غیر عمدی که انجام می دهد،گفته می شود. تحقیقات نشان می‌دهد حدود ۹۶٪ کودکان در سنین حدود ۶-۴ سال دروغ می­‌گویند؛ معمولاً در حدود ۴ سالگی این دروغگویی ۲ ساعت یکبار اتفاق می افتد و از ۶ سالگی به ۱ ساعت یکبار می‌رسد.
پیاژه، روانشناس سوئیسی معتقد است کودک درکی از مفهوم دروغ به عنوان عبارت فریب دهنده و به منظور گمراه کردن دیگران ندارد. همچنین کودک تمام اشتباهات را دروغ قلمداد کرده و تشخیص نمی‌دهد که گفته یک شخص به دلیل عدم آگاهی از واقعیت، دروغ نیست و فقط اشتباه است. این روانشناس معتقد است، کودک بین ۷-۵ سالگی تفاوت بین عمل عمدی و اشتباه غیرعمدی را درک می‌کند، اما قادر به تمایز بین این دو نیست و هر دو را دروغ می‌داند. کودک از حدود ۷سالگی کم کم اشتباه غیرعمد را از دروغ تشخیص می‌دهد ولی طبق مراحل رشدی در حدود ۱۱-۱۰ سالگی دروغ را چیزی می­داند که حقیقت ندارد. در واقع کودکان از حدود ۱۰سالگی می‌توانند فرق بین دروغ و راست را متوجه شوند. آنها همچنین از حدود ۱۲ سالگی می‌فهمند اگر حقیقت را نگویند، نمی‌توانند اعتماد اطرافیان را جلب کنند. بنابراین کودکان در مراحل رشدی مختلفی که قرار دارند که نمی­ توانند بین تخیل و دروغ فرق بگذارند و به علت عدم آگاهی والدین، حرف­های آنان دروغ برداشت می ­شود.
 

انواع مهم دروغ‌گویی در کودکان را می‌توان در 9 طبقه دسته‌بندی کرد:
1ـ دروغ برای جلب توجه: زمانی که کودک، توجه مثبت دیگر افراد مانند هم‌سن‌وسالان و به‌خصوص مادر و پدر خود را دریافت نمی‌کند، با دروغ‌گویی و بزرگ جلوه‌دادن خود، سعی در جلب این توجه خواهد کرد. فراموش نکنید که برای کودکان، گرفتن و جلب توجه مادر و پدر و بزرگ‌ترها‌ حتی از نوع منفی آن، بهتر از فقدان هرگونه توجهی است
2ـ دروغ‌های خیال‌بافانه: این نوع دروغ‌گویی، مخصوص کودکان کم‌سن ‌و ‌سال‌تر و خیال‌پرداز است. این نوع خیال‌بافی‌ها و غیرواقعی بودن آن‌ها را هرگز نباید به روی آنان آورد و به‌عبارتی، به‌جای هرگونه توجه و تمرکز، باید از کنار آنان گذشت.
3ـ دروغ‌بازی: این نوع دروغ، شبیه نوع قبلی یعنی دروغ‌های خیال‌بافانه است که با آن، کودکان سعی دارند دیگران، حوادث تخیلی یا بازی‌های آنان را باور کنند. 
4ـ دروغ مبهم: کودک وقتی ناتوان از ابراز احساس‌ها و فکرهای خویش است، با سرهم‌بندی و به‌هم چسباندن جمله‌هایی، سعی در بیان آن احساس‌ها دارد‌ اما بزرگ‌ترها تصور می‌کنند که او در حال دروغ‌گویی است.
5ـ دروغ انتقام‌جویانه: این نوع دروغ، از حس حسادت، نفرت و خشم کودک ناشی می‌شود.
6ـ دروغ محدود و ساختگی: این نوع دروغ، بیشتر وقت‌ها از ترس تنبیه، تهدید و توهین مادر و پدر و یا مربیان و بزرگترها صورت‌می‌‌‌گیرد
7ـ دروغ خودخواهانه: این دروغ، حساب شده است و جهت فریب دادن دیگران صورت‌می‌‌گیرد و به‌طور معمول برای به‌دست آوردن یک‌چیز یا وضعیت مطلوب از سوی کودک، ابراز می‌شود.
8ـ دروغ مصلحتی: کودکان، این نوع دروغ‌گویی را به حساب خودشان برای مراقبت از دوستی که در یک وضعیت مشکل قراردارد و تحت فشار است، بیان می‌کنند.
9ـ دروغِ عادتی یا عادت‌شده: این نوع دروغ‌ها به دلیل نتیجه گرفتن‌های قبلی از دروغ‌هایی است که پیش از این، ابراز شده و به‌عنوان یک الگوی رفتاری در دسترس اوست و برایش کارکرد داشته است. در واقع کودک در خانواده­ای بزرگ شده که والدین خود دروغگو هستند

ادامه دارد ...

نویسنده: خانم حدیثه اسفندیار

منابع:
1. آقا میری؛ فاطمه سادات (1395)، عطیه الهی، انتشارات بوستان کتاب، قم، چاپ اول.
2. اسپارک، بنیامین (1377)، تغذیه و تربیت کودک، ترجمه مصطفی مدنی، انتشارات زوار، تهران.
3.  علت دروغ‌گویی کودکان چیست و شیوه‌ی حل این مشکل از سوی مادر و پدر کدام است؟ سایت راسخون.
4. دورغگویی کودکان، سایت راسخون.
5. علت دورغگویی کودکان، سایت راسخون.
 

پی نوشت :
[1] . إنَّ اللهَ عَزَّوَجَلَّ لَمْ یَبْعَثْ نَبِیّاً إِلَّا بِصِدْقِ الْحَدِیثِ وَ أَدَاءِ الْامّانَهِ إِلَی الْبَرِّ وَ الْفَاجِرِ (الکافی، ج 2، ص 104).
[2] . قُلْتُ لِأَبِی عَبْدِاللهِ علیه السّلام یَکونُ الْمُؤْمِنُ بَخِیلاً قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَیَکونُ جَبَاناً قَالَ نَعَمْ قُلْتُ فَیَکونُ کذَّاباً قَالَ لا وَ لا خَائِناً ثُمَّ قَالَ یُجْبَلُ الْمُؤْمِنُ عَلَی کلِّ طَبِیعَةٍ إلَّا الْخِیَانَةَ وَ الْکذِب (بحارالانوار، ج 72، ص 172).
[3] . امام علی علیه السّلام: شَرُّ الْقَوْلِ الْکذِب (شرح نهج‌البلاغه ابن أبی الحدید، ج 6، ص 280).
[4] . جُعِلَتِ الْخَبَائِثُ فِی بَیْتٍ وَ جُعِلَ مِفْتَاحُهُ الْکذِبُ (بحارالانوار، ج 69، ص 263).
[5] . حج، آیه 30.
[6] . حسین دهنوی، نسیم مهر، ج 1، ص 106.
[7] . مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی، مجله خانه‌ی خوبان (12)، ص 40.