فتیله ای ها، از تجربیات تلخ و شیرین خود سخن می گویند!

آقاى گلى، پيش از هر چيز، مايليم بدانيم گروه نمايش فتيله در چه سالى و چگونه تشكيل شد؟

گروه نمايش »چهره‌نما« كه امروز همه به نام گروه فتيله آن را مى‌شناسند، حدود 18 يا 19 سال پيش از به هم پيوستن چند تن از اعضاى يك گروه هنرجوى جوان پديد آمد. پيش از شكل‌گيرى اين گروه، من و محمد مسلمى در مدرسه‌ى هنر و ادبيات با يكديگر هم دوره‌اى بوديم و فروتن را نيز كه در آن زمان در مجتمع سينمايى حضور داشت، به عنوان يكى از بچه‌هاى خوش‌ذوق و پرتوان مى‌شناختيم. اجراى يك نمايش مشترك، موجب شد من، مسلمى، فروتن و يكى دو تاى ديگر از بازيگران تئاتر با يكديگر آشناتر شده و به فكر تشكيل يك گروه منسجم نمايشى بيفتيم. پس از گذشت مدتى، به لطف پروردگار و تلاش دوستان، اين گروه تشكيل شد و به اجراى نمايش پرداخت. در ابتدا، تعداد اعضاى گروه بيش از اين بود اما بعدها برخى از دوستان به دلايلى از ادامه‌ى همكارى منصرف شده و گروه را ترك نمودند كه حاصل كار، همين گروه كوچك چند نفره شد.

چه شد كه به گروه كودك و نوجوان شبكه 2 پيوستيد و با مجيد قناد همكارى نموديد؟

پيشنهاد اجراى برنامه در تلويزيون، نخستين بار حدود پنج سال پيش از سوى ما مطرح شد و مجيد قناد تصميم گرفت، اين پيشنهاد را با مسوولان شبكه در ميان بگذارد. پس از مطرح نمودن موضوع با مديران مربوطه و انجام مقدمات كار، در يك جمعه‌ى بهارى ما حدود 20 دقيقه به شكل آزمايشى به اجراى نمايش پرداختيم و چون نتايج كارمان مثبت ارزيابى شد، تصميم گرفتيم، همكارى با مجيد قناد را استمرار ببخشيم.

براى هر بار اجرا در روزهاى جمعه، چقدر تمرين و آمادگى قبلى نياز داريد؟

اجراهاى ما از اجزاى مختلفى همچون نمايش، شعر، موسيقى و... تشكيل شده و هماهنگ كردن تمامى اين بخش‌ها با يكديگر به ساعت‌ها كار و فعاليت نياز دارد. شايد اغراق نباشد اگر بگويم تقريباً يك هفته‌ى تمام وقت لازم است تا نمايش‌هاى روز جمعه به شكل مطلوبى به روى صحنه بروند. البته تعداد ساعات كار در روزهاى مختلف هفته متغير است، به طورى كه گاه تنها يك ساعت از روز را به تمرين اختصاص مى‌دهيم و گاهى نيز چهار ساعت تمام از اوقات روزمان صرف تمرين و كسب آمادگى مى‌شود.

اجراى نمايش براى كودك و نوجوان، چه تفاوتى با برنامه‌سازى براى مخاطب بزرگسال دارد؟

بچه‌ها دنياى آزاد و خلاقانه‌اى دارند كه عموماً با دنياى بزرگترها متفاوت است. مخاطب كودك و نوجوان با  صراحت تمام، ميزان رضايتمندى خود را از اجراى يك نمايش اعلام مى‌كند و اين امر، امكان تغيير و بهبود در كار را براى برنامه‌سازان با سهولت بيشترى فراهم مى‌نمايد. همچنين اجراى نمايش براى بچه‌ها به وضوح و روشنى ويژه‌اى نياز دارد؛ چرا كه آنها تمايل دارند، مفاهيم مختلف را به شكلى آشكار و به دور از استعاره‌ها و لفافه‌هاى گوناگون دريافت نمايند.

ذكر اين نكته نيز ضرورى است كه در كار كودك و نوجوان از نقدهاى پيچيده، تفكرات سرسختانه و زيرساخت‌هاى عجيب و غريب خبرى نيست و همه چيز، شكل و رنگى صميمانه دارد.

در طى اين سال‌ها چقدر تلاش كرده‌ايد، از ابزار نمايش براى انتقال دانش و اخلاق به مخاطب كودك و نوجوان استفاده نماييد؟

بدون ترديد، چيزى قريب به 90 تا 95 درصد از نمايش‌هايى كه ما به روى صحنه برده يا در تلويزيون اجرا نموده‌ايم، اساس‌ و زيرساخت اخلاقى داشته است. ما همواره تلاش كرده‌ايم مفاهيمى چون نظم، رعايت قوانين و مقررات، داشتن اخلاق نيكو و دين‌دارى را به بچه‌ها آموزش دهيم به شكلى كه در هر برنامه‌، دست كم، سه يا چهار مورد از اشعار ما محتواى مذهبى و مناسبتى دارد.

به ياد دارم كه چند سال پيش، در تلويزيون مجموعه‌اى به نام «شهر قشنگ»با بازى شما و ساير اعضاى گروه چهره‌نما پخش شد، پيش از آن نيز نمايش‌ها و سريال‌هاى ديگرى از شما به روى آنتن رفته بود، اما هيچ يك از اين كارها، قوت و زيبايى مجموعه «فتيله» را نداشت. علت توفيق برنامه‌ى اخير خود را چه مى‌دانيد؟

مجموعه‌ى «فتيله، جمعه‌ها تعطيله» يك معجون منحصر به فرد است كه از مخلوط شعر، نمايش، موسيقى، اجرا و... پديد آمده و دست كم در طى ده سال گذشته، هيچ معادل و مشابهى نداشته است. اين كار، ماحصل سال‌ها  استخوان خرد كردن اعضاى گروه و كسب تجربه در زمينه‌ى نمايش كودك و نوجوان است؛ به همين جهت نبايد پنداشت كه موفقيت امروز ما، به سادگى فراهم شده است.

علاوه بر اين، مجموعه‌ى فتيله از ويژگى‌هاى خاصى برخوردار است كه موجب شده، جذاب و دلپذير جلوه نمايد؛ در اين برنامه، تمامى نمايش‌ها به طور زنده اجرا مى‌شود و وقايع كاملاً در لحظه اتفاق مى‌افتند كه اين امر، رضايت مخاطب را به همراه دارد. همچنين در اين مجموعه، ضرباهنگ كار، ضرباهنگى تند است كه با روحيات و سليقه‌ى بچه‌هاى امروز همخوانى بسيار دارد. بديهى است كه چنين ويژگى‌هايى در سريال‌هايى چون شهر قشنگ هرگز مهيا نمى‌شود و همين امر موجب گرديده، مجموعه زنده‌ى فتيله با استقبال افزون‌ترى مواجه شود 

                                                                                                                                                                           

              

من معتقدم 50 درصد از جذابيت‌هاى كار ما به خود نمايش اختصاصى دارد و 50 درصد بقيه به شعر و موسيقى وابسته است. لذا چنانچه اين دو بخش را حذف كنيم، ضربه‌اى اساسى به كار وارد خواهد شد. شعر و ريتم، حكم مكمل و چاشنى‌اى را دارد كه موجب خوش‌طعم‌تر شدن و دلپذيرتر گشتن نمايش مى‌شود. همه‌ى ما مى‌دانيم كه بسيارى از آنچه پيش از اين آموخته‌ايم، از طريق شعر و موسيقى در ذهنمان حك شده است و اگر اين اشعار و ريتم‌ها نبود، بخشى از معلوماتمان به سادگى از ميان مى‌رفت. بر اساس اين اصل، ما در برنامه‌هاى خود از ابزار موسيقى و شعر براى انتقال بهتر مفاهيم و آموزش مخاطبان استفاده مى‌كنيم اگر چه خود موسيقى نيز فى‌نفسه مفيد بوده و منجر به رفع ركود و ايجاد نشاط مى‌شود.

در اجراى برنامه فتيله با چه محدوديت‌ها و دشوارى‌هايى دست و پنجه نرم مى‌كنيد؟

اجراى برنامه‌هاى زنده همواره با استرس خاصى همراه است كه مقابله با آن به تجربه‌ى بسيار نياز دارد. مضاف بر اين، كسى كه براى كودكان و نوجوانان برنامه توليد مى‌كند، موظف است حدود و خطوط قرمز ويژه‌اى را رعايت كند، به همين جهت، مادام بايد هوشيار باشيم. لحاظ نمودن جنبه‌هاى آموزشى و پرورشى در نمايش‌ها نيز يكى ديگر از ضروريات كار ماست كه به تلاش بسيار نياز دارد.

آيا تمايل داريد علاوه بر كار كودك و نوجوان در ژانر بزرگسالان نيز به اجراى نمايش يا بازيگرى در سينما و تلويزيون بپردازيد؟

ما پيش از اين نيز براى مخاطبان بزرگسال، نمايش‌ها و سريال‌هايى را بازى كرده‌ايم كه مجموعه‌ى »عكاسخانه« يكى از آنها بوده است. متاسفانه در حال حاضر برخى گمان مى‌كنند كسانى كه در ژانر كودك و نوجوان فعاليت نموده‌اند، قادر به ايفاى نقش در مجموعه‌هاى متناسب با بزرگسالان نيستند، در حالى كه اين باور، باورى كاملاً نادرست است.

من 39 سال سن دارم و دنياى بزرگسالى را خوب مى‌شناسم. بديهى است كسى كه توانسته است، از دنياى بزرگسالان عبور نموده و براى مخاطب كودك و نوجوان برنامه اجرا كند، با سهولت بيشترى قادر خواهد بود براى هم سن و سال‌هاى خود كه بزرگسال هستند به اجراى برنامه بپردازد.

به گمان شما، هدف نهايى و نقطه‌ى اوجى كه گروه فتيله مى‌تواند به آن دست يابد، چيست؟
 
من هيچ گاه به اوج كار و سرانجام فعاليتمان نمى‌انديشم چرا كه معتقدم اگر روزى به اين نتيجه برسيم كه به مقصد و قله‌ى نهايى كار دست يافته‌ايم، از آن پس به ركود و رخوت دچار مى‌شويم. من همواره اين باور را در خود تقويت مى‌كنم كه راه‌هاى بسيارى در پيش داريم كه بايد با تلاش و جديت تمام آنها را سپرى كنيم. نبايد فراموش نمود كه لذت زندگى در پيمودن مستمر مسير است.

                                                                                                                

برخورد بچه‌ها با شما در خيابان و ساير محافل عمومى چگونه است؟

در طى اين سال‌ها بدون اغراق ما به هر كجا پا گذاشته‌ايم، بچه‌ها با صميميت و اخلاص تمام، محبت‌هايشان را تقديم‌مان نموده‌اند، به همين جهت ما خود را به شدت مديون محبت‌هاى پاك بچه‌هاى ايران مى‌دانيم و اميدواريم بتوانيم الطاف آنها را جبران كنيم.

هر كسى در درون خويش، يك كودك نهفته دارد، كودك درون شما چند ساله است؟
 
به گمانم 7 يا 8 ساله باشد و البته خيال هم ندارد، بيش از اين بزرگ شود.
  
على فروتن، متولد 1346 و فارغ‌التحصيل دوره‌‌ى كارگردانى بازيگرى از مجتمع آموزشى سينما، ديگر عضو گروه نمايشى چهره‌نما است كه گفت‌وگو را با او پى مى‌گيريم.

آقاى فروتن، وضعيت برنامه‌سازى براى كودك و نوجوان را در كشور چگونه ارزيابى مى‌كنيد؟

به عقيده‌ى من، در حال حاضر، برنامه‌سازى براى كودك و نوجوان به معناى واقعى آن، در كشور اتفاق نمى‌افتد چرا كه به دشوارى مى‌توانيم برنامه‌هايى را نام ببريم كه توليدكنندگان آنها تلاش كرده باشند، اثرى كاملاً متناسب با فرهنگ، مذهب و روحيات بچه‌هاى ايرانى تهيه كنند.

يكى از بزرگترين مشكلات برنامه‌‌سازى براى كودك و نوجوان در كشور ما اين است كه متاسفانه اغلب تهيه‌كنندگان مجموعه‌ها، به سمت برنامه‌هاى غربى گرايش يافته و تلاش مى‌كنند، اثرى مشابه با آثار اروپايى توليد كنند. اين در حالى است كه كشور ايران، سرزمينى با اقليم‌ها و فرهنگ‌هاى متفاوت است و آنچه در غرب تهيه مى‌شود با روحيات فرزندان ما سازگارى ندارد. البته الگوگيرى بد نيست به شرط آن كه از تقليد صرف چشم پوشيده و معيارهاى ملى و بومى را در كار لحاظ كنيم.

به عنوان مثال، ما عروسكى را مى‌شناسيم كه مدت 17 سال است با نام »بارنى« در شبكه‌هاى خارجى ظاهر مى‌شود و به آموزش حروف و اعداد انگليسى مى‌پردازد. ما به سادگى مى‌توانيم از اين كار تقليد نموده و عروسكى را متناسب با سلايق فرزندانمان براى آموزش حروف الفبا تهيه كنيم به شرط آن كه اين عروسك ايرانى مانند عروسك‌هاى غربى از نوع سگ يا دايناسور نباشد.

حساسيت‌هاى اجراى نمايش براى كودك و نوجوان در چيست؟

بچه‌ها به هيجان، رنگ، موسيقى و جذابيت نياز مبرم دارند و كسى كه براى آنها برنامه توليد مى‌كند، موظف است اين ملاك‌ها را در كار خويش منظور نمايد. علاوه بر اين، داستانى كه براى اجراى نمايش كودك و نوجوان تهيه مى‌شود بايد در اغلب موارد، شاد و فرح‌انگيز باشد چرا كه بر اساس منشور حقوق كودكان يونيسف، شادى حق مسلم تمام بچه‌هاى جهان است و اين حق بايد پاس داشته شود اگر چه در حال حاضر بسيارى از كودكان سرزمين‌هاى مختلف از جمله فلسطين، عراق، افغانستان و... مجبورند از همان لحظه نخست زندگى با غم و رنج دست و پنجه نرم كنند.

به هر حال، توليد نمايش براى كودك و نوجوان به معناى تربيت نسل آتى كشور و انتقال ارزش‌ها و فرهنگ‌هاى ملى به آنهاست به همين جهت بايد در اين كار، كاملاً مراقب و محتاط بود و با تخصص و كارشناسى كامل به پيش رفت، به ويژه آنكه كودكان و نوجوانان در مقايسه با بزرگسالان، الگوپذيرى بيشترى داشته و به شدت از آنچه مى‌نگرند، تقليد مى‌كنند.

به نظر شما نيازهاى فرهنگى كودكان و نوجوانان در كشور ما به چه ميزان تامين شده است؟

اعتقاد من اين است كه در كشور ما نسل كم سن و سال آن گونه كه شايسته است، مورد توجه و لطف بزرگسالان قرار نمى‌گيرند و نيازهاى فرهنگى‌شان كاملاً تامين نمى‌شود. كافى است از خود بپرسيم در طول سال چند كتاب براى فرزندان خود مى‌خريم، چند داستان آموزنده براى آنها تعريف مى‌كنيم يا اصلاً در سينماى ما سالانه چند فيلم اختصاصى براى كودك و نوجوان تهيه مى‌شود؟ در حال حاضر تعداد گروه‌هايى كه به طور تخصصى براى كودك و نوجوان ايرانى به اجراى نمايش مى‌پردازند، به تعداد انگشتان يك دست نمى‌رسد و همين عده‌ى معدود نيز عمدتاً مورد بى‌مهرى واقع شده و كارشان جدى گرفته نمى‌شود. اين در حالى است كه در بسيارى از كشورهاى جهان، محصولات و كالاهاى فرهنگى همچون نمايش و فيلم همراه با نكته‌سنجى بسيار براى كودكان و نوجوانان تهيه شده و خانواده‌ه»ا نيز از مدت‌ها قبل، آنها را براى فرزندانشان، رزرو مى‌كنند.
 


                                                                                                                 

اگر قرار باشد در بعد محتوا به نمايش‌هاى خود نمره بدهيد، نمره‌ى كار شما چند است؟

انتخاب يك نمره‌ى صحيح و منصفانه كار دشوارى است اما به جرات مى‌توانم بگويم كه بيش از 98 درصد از نمايش‌هاى ما، محتواى مناسب و رويكرد آموزشى داشته است.

ما حتى زمانى كه موسيقى را وارد كارهايمان كرديم، تلاش نموديم از موسيقى صرف پرهيز نموده و اشعارى را با آن همراه كنيم كه داراى محتواى غنى باشد.

در كار كودك و نوجوان همواره بايد از آموزش مستقيم و بيان سطحى مطالب پرهيز نمود و محتواى آموزشى را به شكلى غيرمستقيم در لايه‌هاى درونى فرد رسوخ داد. ما در نمايش‌هاى خود تلاش مى‌كنيم از اين اصل پيروى كنيم و همين كه 19 سال دوام آورده‌ايم، گواه بر آن است كه نمايش‌هايمان محتوايى مناسب داشته است.

گروه چهره‌نما نزديك به دو دهه فعاليت نمايشى داشته است، دوران طلايى كار اين گروه را چه زمانى مى‌دانيد؟

به گمان برخى، دوران طلايى‌كار ما، اجراى برنامه »فتيله« بوده است چرا كه در حين اجراى اين برنامه به اصطلاح »چهره« شديم و همه مردم ما را شناختند اما اعتقاد شخصى من اين است كه اوج كار ما زمانى بود كه تصميم گرفتيم به طور حرفه‌اى براى بچه‌ها كار كنيم؛ همان روزى كه براى نخستين بار نمايش »ن مثل نظم« را به روى صحنه برديم و چندين جايزه دريافت كرديم. ما در طى اين سال‌ها قريب به 7 تا 8 هزار نمايش در داخل و خارج از كشور اجرا كرده‌ايم كه استقبال مردم از آنها بى‌نظير بوده و همين براى ما، رضايت‌بخش است.

قصد داريد صرفاً در كار كودك و نوجوان باقى بمانيد يا آن كه مايليد به بازى براى بزرگسالان نيز بپردازيد؟

حرفه‌ى ما بازيگرى است و بازى براى كودك تنها يك شاخه‌ى فرعى از هنر بازيگرى محسوب مى‌شود. مهدى هاشمى، اكبر عبدى، حميد جبلى، ايرج طهماسب و... همه هنرمندانى هستند كه كار خود را از بازى براى كودك و نوجوان آغاز نموده و پس از آن، به سينماى بزرگسال راه يافتند. ما نيز به مانند سايرين در وارد شدن به ژانر بزرگسالان محدوديتى احساس نمى‌كنيم.

از كودك درون شما چه خبر؟ حالا چند ساله است؟

كودك درون من، خيلى خيلى كوچك است، شايد 2 يا 3 ساله باشد و من مطلقاً به او اجازه نمى‌دهم كه بزرگ‌تر شود چرا كه اگر روزى بزرگ شود ديگر قادر نخواهم بود بچه‌ها را لمس كرده و در حال و هواى آنها به سر ببرم.