راسخون: 68 سال پيش در چنين روزي و در جريان جنگ جهاني دوم، در حالي که شوروي، انگليس و آمريکا، ايران را تحت اشغال خود درآورده بودند،دولت ايران متعهد شدکه هزينه هاي ريالي متفقين ( اشغالگران ) در ايران را تامين کند که اين اقدام بلادرنگ موجب تورم لجام گسيخته و قحطي شد.
متفقين (آمريکا،انگليس و شوروي) در اوت 1941 در حمله اي يک روزه توانستند، نيروي دريايي، زميني و حتي هوايي که رضاخان درباره توان بالاي آنها بسيار تبليغ مي کرد، شکست دهند و ارتش ايران را تسليم خود سازند.
امري که باعث شد، دوران تقريبا 4 ساله اشغال ايران جهت بهره بري از منابع مالي، غذايي و خط آهن سراسري که از يک سو به آب هاي آزاد و از ديگر سو به جبهه هاي جنگ عليه آلمان راه داشت ، آغاز شود.
اما به تاثيرات پيامدهاي سياسي ،نظامي جنگ جهاني دوم بر امور اقتصادي ،اجتماعي مردم ايران آنچنان که بايد پرداخته شود،کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به خصوص اينکه نفوذ انگليسي ها و شوروي ها در داخل کشور نيز خود عامل مخرب ديگري شد که نمي توان آنها را جداي از عوامل سياسي – نظامي در نظر داشت و مورد توجه قرار نداد.
زماني که جنگ دوم جهاني به پايان رسيد، ايران در اشغال قواي سه دولت متفق بود. شوروي و انگليس از ابتداي جنگ در ايران حضور داشتند و نيروهاي آمريکايي نيز به دعوت انگليس به ايران آمده و بدون هيچ قراردادي با دولت ايران، امور حمل ونقل اسلحه و مهمات از خليج فارس تا مرز شوروي را عهده دار شده بودند و اين مجب شده بود که ايران در اين زمان متحمل هزينه هاي سنگين مالي شود.
مردم نيز بر اثر چهارسال اقامت ناخوانده نيروهاي بيگانه و تحمل شرايط سخت زمان جنگ در نهايت عسرت و بدبختي به سر مي بردند.
دولت ايران که در آغاز جنگ، بيطرفي خود را اعلام کرده بود، به دنبال اشغال ايران توسط قواي متفقين ناگزير شد به موجب پيمان سه جانبه 9 بهمن 1320 از حالت بيطرفي خارج شده و ابزار اراده متفقين شود.
در حاليکه در سال 1321 شمسي ،نيروهاي شوروي و انگليس ايران را تحت اشغال خود درآورده بودند ،دولت ايران تعهد کرد که هزينه هاي ريالي متفقين ( اشغالگران ) را تامين کند و در ازاء هر 13 تومان ( 130 قران ) در پايان جنگ يک پوند انگليسي دريافت دارد. دولت ايران ناگزير با چاپ اسکناس اين هزينه ها را تامين کرد که اين مسئله باعث افزايش تورم در کشور شد و قيمتها را تا چند برابر بالا بردند.
از آغاز سال 1322 متفقين به دولت ايران فشار آوردند که به کلي از حالت بي طرفي خارج شده رسما به آلمان اعلان جنگ بدهد و اخطار کردند که در غير اين صورت ايران نخواهد توانست در کنفرانس هاي آينده صلح شرکت نمايد.
بدين جهت دولت ايران ناچار شد به بهانه فعاليت هاي خرابکارانه ماموران و جاسوسان آلماني در هفدهم شهريور 1322 به آلمان اعلان جنگ بدهد. در عوض متفقين موافقت کردند که دولت ايران به اعلاميه ملل متحد مورخ 11 دي 1320 که از جانب 26کشوري که با آلمان در حال جنگ بودند، امضا شده بود، ملحق شود و پس از جنگ در کنفرانس هاي صلح با حقوق متساوي با ديگر دولت ها شرکت نمايد.
دولت ايران که تجربه تلخي از مخالفت دولت هاي فاتح جنگ جهاني اول با شرکت آن در کنفرانس صلح ورساي داشت، بلافاصله در 23 شهريور 1322 الحاق خود را به اعلاميه ملل متحد اعلام کرد. آخرين اقدام ايران به نفع متفقين در زمان جنگ دوم جهاني، اعلان جنگ به ژاپن بود که در 9اسفند 1323 صورت گرفت.
دولت هاي متفق، هم در پيمان سه جانبه و هم در اعلاميه کنفرانس تهران که متعاقب نشست سران سه کشور بزرگ در پايتخت کشور ما در 10 آذر 1322 منتشر شد، استقلال و حاکميت و تماميت ارضي ايران را تضمين کردند.
در اعلاميه کنفرانس تهران روزولت رييس جمهور آمريکا، استالين نخست وزير شوروي و چرچيل نخست وزير بريتانيا کمک هايي را که ايران متعاقب جنگ عليه متحدين و به خصوص در تسهيل وسايل حمل و نقل مهمات به جبهه هاي اتحاد جماهير شوروي به عمل آورده تصديق نموده و موافقت کردند کمک هاي اقتصادي خود را تا حد امکان به دولت ايران ارائه دهند.
درباره دوران بعد از جنگ نيز موافقت کردند که هر نوع مسائل اقتصادي را که در پايان مخاصمات ايران با آن مواجه باشد، از طرف کنفرانس ها يا مجامع بين المللي که براي مطالعه امور اقتصادي بين المللي تشکيل يا ايجاد شود، با مسائل اقتصادي ساير ملل متحد مورد توجه کامل قرار گيرد.
دولتمردان سرسپرده ايران گمان مي کردند با در دست داشتن اين همه سند و گواهينامه و دريافت لقب پل پيروزي خواهند توانست حال که جنگ در اروپا به پايان رسيده است، تخليه خاک خود را از نيروهاي بيگانه خواستار شوند، اما در عمل معلوم شد کار به اين آساني نيست و تازه اول مشکلات است.
دولت ايران پس از درخواست هشتم ارديبهشت مبني بر خروج اين نيروها در تاريخ 29 ارديبهشت 1324 نيز طي يادداشت هايي پيروزي در جنگ را به سه دولت بزرگ متفق تبريک گفت و ضمنا از فرصت استفاده کرد و خاطرنشان ساخت که به موجب ماده 5 پيمان سه جانبه و قولي که در کنفرانس تهران داده شده بود، پس از پايان مخاصمات در اروپا ديگر لزومي به ماندن نيروهاي متفقين در ايران نيست و بهتر است هر چه زودتر خاک ايران را تخليه کنند تا اوضاع کشور به حال عادي برگردد و بتوان چاره اي براي بهبود وضع فلاکت بار مردم يافت. اما اين درخواست ها و يادداشت ها بي جواب ماند و متفقين اعتنايي به آن نکردند.
در کنفرانس پوتسدام که از 26 تير تا 11 مرداد 1324 بين سران سه کشور بزرگ ـ استالين نخست وزير شوروي، ترومن رييس جمهور جديد آمريکا، چرچيل (و سپس کلمنت اتلي نخست وزير جديد انگلستان) ـ در حومه پايتخت سابق آلمان تشکيل شد، مساله تخليه ايران از نيروهاي بيگانه مطرح گرديد، اما شوروي ها به بهانه اينکه هنوز جنگ با ژاپن خاتمه نيافته است با آن موافقت نکردند؛ لذا در اعلاميه نهايي کنفرانس پوتسدام چنين قيد شد: موافقت شد که سربازان متفقين فورا از تهران عقب کشيده شوند و مراحل بعدي عقب نشيني سربازان از ايران در گردهمايي وزيران خارجه سه کشور که در اول سپتامبر 1945 / 10 شهريور 1324 در لندن برپا خواهد شد، مورد رسيدگي قرار گيرد.
هر چند اين رسيدگي به خروج ظاهري نيروهاي آمريکا و انگليس انجاميد ،اما در طول اين مدت نيروهايي را جهت خودمختاري طلبي در ايران تربيت کرده بودند و هم چنين شوروي نيز به طور واضح از خروج نيروهاي اش از "آذربايجان" امتناع مي ورزيد.
سرانجام پس از دو سال، در سال 1326 با روي کار آمدن دولت قوام و دادن وعده هاي اعطاي امتيازهايي ، که منوط به تصويب مجلس بود و در آينده هيچ گاه عملي نشد، حرکت هاي به ظاهر خودمختار طلبانه از بين رفت و حضور فيزيکي متفقين در ايران تمام شد.
1002
جذب خبرنگار افتخاري
متفقين (آمريکا،انگليس و شوروي) در اوت 1941 در حمله اي يک روزه توانستند، نيروي دريايي، زميني و حتي هوايي که رضاخان درباره توان بالاي آنها بسيار تبليغ مي کرد، شکست دهند و ارتش ايران را تسليم خود سازند.
امري که باعث شد، دوران تقريبا 4 ساله اشغال ايران جهت بهره بري از منابع مالي، غذايي و خط آهن سراسري که از يک سو به آب هاي آزاد و از ديگر سو به جبهه هاي جنگ عليه آلمان راه داشت ، آغاز شود.
اما به تاثيرات پيامدهاي سياسي ،نظامي جنگ جهاني دوم بر امور اقتصادي ،اجتماعي مردم ايران آنچنان که بايد پرداخته شود،کمتر مورد توجه قرار گرفته است. به خصوص اينکه نفوذ انگليسي ها و شوروي ها در داخل کشور نيز خود عامل مخرب ديگري شد که نمي توان آنها را جداي از عوامل سياسي – نظامي در نظر داشت و مورد توجه قرار نداد.
زماني که جنگ دوم جهاني به پايان رسيد، ايران در اشغال قواي سه دولت متفق بود. شوروي و انگليس از ابتداي جنگ در ايران حضور داشتند و نيروهاي آمريکايي نيز به دعوت انگليس به ايران آمده و بدون هيچ قراردادي با دولت ايران، امور حمل ونقل اسلحه و مهمات از خليج فارس تا مرز شوروي را عهده دار شده بودند و اين مجب شده بود که ايران در اين زمان متحمل هزينه هاي سنگين مالي شود.
مردم نيز بر اثر چهارسال اقامت ناخوانده نيروهاي بيگانه و تحمل شرايط سخت زمان جنگ در نهايت عسرت و بدبختي به سر مي بردند.
دولت ايران که در آغاز جنگ، بيطرفي خود را اعلام کرده بود، به دنبال اشغال ايران توسط قواي متفقين ناگزير شد به موجب پيمان سه جانبه 9 بهمن 1320 از حالت بيطرفي خارج شده و ابزار اراده متفقين شود.
در حاليکه در سال 1321 شمسي ،نيروهاي شوروي و انگليس ايران را تحت اشغال خود درآورده بودند ،دولت ايران تعهد کرد که هزينه هاي ريالي متفقين ( اشغالگران ) را تامين کند و در ازاء هر 13 تومان ( 130 قران ) در پايان جنگ يک پوند انگليسي دريافت دارد. دولت ايران ناگزير با چاپ اسکناس اين هزينه ها را تامين کرد که اين مسئله باعث افزايش تورم در کشور شد و قيمتها را تا چند برابر بالا بردند.
از آغاز سال 1322 متفقين به دولت ايران فشار آوردند که به کلي از حالت بي طرفي خارج شده رسما به آلمان اعلان جنگ بدهد و اخطار کردند که در غير اين صورت ايران نخواهد توانست در کنفرانس هاي آينده صلح شرکت نمايد.
بدين جهت دولت ايران ناچار شد به بهانه فعاليت هاي خرابکارانه ماموران و جاسوسان آلماني در هفدهم شهريور 1322 به آلمان اعلان جنگ بدهد. در عوض متفقين موافقت کردند که دولت ايران به اعلاميه ملل متحد مورخ 11 دي 1320 که از جانب 26کشوري که با آلمان در حال جنگ بودند، امضا شده بود، ملحق شود و پس از جنگ در کنفرانس هاي صلح با حقوق متساوي با ديگر دولت ها شرکت نمايد.
دولت ايران که تجربه تلخي از مخالفت دولت هاي فاتح جنگ جهاني اول با شرکت آن در کنفرانس صلح ورساي داشت، بلافاصله در 23 شهريور 1322 الحاق خود را به اعلاميه ملل متحد اعلام کرد. آخرين اقدام ايران به نفع متفقين در زمان جنگ دوم جهاني، اعلان جنگ به ژاپن بود که در 9اسفند 1323 صورت گرفت.
دولت هاي متفق، هم در پيمان سه جانبه و هم در اعلاميه کنفرانس تهران که متعاقب نشست سران سه کشور بزرگ در پايتخت کشور ما در 10 آذر 1322 منتشر شد، استقلال و حاکميت و تماميت ارضي ايران را تضمين کردند.
در اعلاميه کنفرانس تهران روزولت رييس جمهور آمريکا، استالين نخست وزير شوروي و چرچيل نخست وزير بريتانيا کمک هايي را که ايران متعاقب جنگ عليه متحدين و به خصوص در تسهيل وسايل حمل و نقل مهمات به جبهه هاي اتحاد جماهير شوروي به عمل آورده تصديق نموده و موافقت کردند کمک هاي اقتصادي خود را تا حد امکان به دولت ايران ارائه دهند.
درباره دوران بعد از جنگ نيز موافقت کردند که هر نوع مسائل اقتصادي را که در پايان مخاصمات ايران با آن مواجه باشد، از طرف کنفرانس ها يا مجامع بين المللي که براي مطالعه امور اقتصادي بين المللي تشکيل يا ايجاد شود، با مسائل اقتصادي ساير ملل متحد مورد توجه کامل قرار گيرد.
دولتمردان سرسپرده ايران گمان مي کردند با در دست داشتن اين همه سند و گواهينامه و دريافت لقب پل پيروزي خواهند توانست حال که جنگ در اروپا به پايان رسيده است، تخليه خاک خود را از نيروهاي بيگانه خواستار شوند، اما در عمل معلوم شد کار به اين آساني نيست و تازه اول مشکلات است.
دولت ايران پس از درخواست هشتم ارديبهشت مبني بر خروج اين نيروها در تاريخ 29 ارديبهشت 1324 نيز طي يادداشت هايي پيروزي در جنگ را به سه دولت بزرگ متفق تبريک گفت و ضمنا از فرصت استفاده کرد و خاطرنشان ساخت که به موجب ماده 5 پيمان سه جانبه و قولي که در کنفرانس تهران داده شده بود، پس از پايان مخاصمات در اروپا ديگر لزومي به ماندن نيروهاي متفقين در ايران نيست و بهتر است هر چه زودتر خاک ايران را تخليه کنند تا اوضاع کشور به حال عادي برگردد و بتوان چاره اي براي بهبود وضع فلاکت بار مردم يافت. اما اين درخواست ها و يادداشت ها بي جواب ماند و متفقين اعتنايي به آن نکردند.
در کنفرانس پوتسدام که از 26 تير تا 11 مرداد 1324 بين سران سه کشور بزرگ ـ استالين نخست وزير شوروي، ترومن رييس جمهور جديد آمريکا، چرچيل (و سپس کلمنت اتلي نخست وزير جديد انگلستان) ـ در حومه پايتخت سابق آلمان تشکيل شد، مساله تخليه ايران از نيروهاي بيگانه مطرح گرديد، اما شوروي ها به بهانه اينکه هنوز جنگ با ژاپن خاتمه نيافته است با آن موافقت نکردند؛ لذا در اعلاميه نهايي کنفرانس پوتسدام چنين قيد شد: موافقت شد که سربازان متفقين فورا از تهران عقب کشيده شوند و مراحل بعدي عقب نشيني سربازان از ايران در گردهمايي وزيران خارجه سه کشور که در اول سپتامبر 1945 / 10 شهريور 1324 در لندن برپا خواهد شد، مورد رسيدگي قرار گيرد.
هر چند اين رسيدگي به خروج ظاهري نيروهاي آمريکا و انگليس انجاميد ،اما در طول اين مدت نيروهايي را جهت خودمختاري طلبي در ايران تربيت کرده بودند و هم چنين شوروي نيز به طور واضح از خروج نيروهاي اش از "آذربايجان" امتناع مي ورزيد.
سرانجام پس از دو سال، در سال 1326 با روي کار آمدن دولت قوام و دادن وعده هاي اعطاي امتيازهايي ، که منوط به تصويب مجلس بود و در آينده هيچ گاه عملي نشد، حرکت هاي به ظاهر خودمختار طلبانه از بين رفت و حضور فيزيکي متفقين در ايران تمام شد.
1002
جذب خبرنگار افتخاري
