پرسش :
دلایل بروز کم خونی چیست؟
پاسخ :
عارضه کم خونی زمانی بروز می‌کند که خون فاقد هموگلوبین کافی است. هموگلوبین به‌گلبول‌های قرمز خون در حمل اکسیژن از ریه‌ها به تمام اندام‌های بدن کمک می‌کند.
▪ کم خونی انواع مختلفی دارد که هر کدام به دلایل مختلف بروز می‌کنند و به اختصار درذیل معرفی شده‌اند:
۱) کم خونی ناشی از فقر آهن (IDA):
این نوع کم خونی از شایع‌ترین انواع این بیماری است. فقر آهن زمانی بروز می‌کند که بدن‌فاقد آهن کافی است.
بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. این حالت معمولاً در اثر از دست دادن‌خون به دلیل مشکلاتی همچون عادت ماهانه طولانی و سنگین، زخم‌های داخلی، پولیپ‌های‌روده یا سرطان روده بروز می‌کند.
همچنین، رژیم غذایی فاقد آهن کافی می‌تواند منجر به بروزو این حالت شود. در دورهٔ‌بارداری نیز عدم وجود آهن کافی برای مادر و جنین موجب کم خونی از نوع فقر آهن می‌شود.
بدن می‌تواند با مصرف مواد غذایی مانند گوشت گاو، صدف‌های خوراکی، اسفنجاج،عدس، سیب‌زمینی کباب شده با پوست و تخمه گل آفتابگردان، آهن مورد نیاز خود را به‌دست آورد.
۲) کم خوزنی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین
این نوع کم خونی معمولاً در اثر کمبود فولیک اسید یا ویتامین B۱۲ بروز می‌کند. این‌ویتامین‌ها به بدن در سالم نگهداشتن خون یا سیستم عصبی کمک می‌کنند. در این نوع کم‌خونی، بدن گلبول‌های قرمز خونی تولید می‌کند که نمی‌توانند اکسیژن را به خوبی تحویل‌دهند.
قرص‌های مکمل حاوی فولیک اسید می‌توانند این نوع کم خونی را درمان کنند. فولیک‌اسید را همچنین می‌توان از مصرف دانه‌ها و بنشن‌ها، مرکبات و آب میوه‌ها، سبوس گندم وسایر غلات، سبزیجات برگ پهن و سبز تیره، گوشت طیور، صدف و کبد به دست آورد.
گاهی اوقات ممکن است یک متخصص نتواند تشخیص دهد که علت این بیماری کمبودویتامین B۱۲ است. این حالت معمولاً در افراد مبتلا به کم خونی وخیم بروز می‌کند که درحقیقت نوعی بیماری خودایمنی است. عدم دریافت ویتامین B۱۲ کافی می‌تواند موجب‌کرخی و بی‌حسی دست‌ها و پاها، مشکلات در راه رفتن، از دست دادن حافظه و مشکلات‌بینایی شود. نوع درمان بستگی به عامل مولد بیماری دارد، اما به هر حال مصرف ویتامین B۱۲ضروری است.
۳) بیماری‌های نهفته
بیماری‌های خاصی وجود دارند که می‌توانند به توانایی بدن در تولید گلبول‌های قرمزخونی آسیب برسانند. برای مثال، افراد منبتلا به بیماری‌های کلیوی به ویژه بیمارانی که دیالیزمی‌شودن در معرض ابتلا به کم خونی قرار دارند. کلیه‌های این بیماران قادر به ترشح‌هورمونهای کافی برای تولید گلبول‌های خونی نبوده و در هنگام دیالیز نیز آهن از دست‌می‌دهند.
۴) بیماری‌های خونی ارثی
اگر در خانواده سابقه بیماری خونی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آن در افراد دیگرنیز افزایش می‌یابد. یکی از امراض خونی ارثی کم خونی گلبول‌های داسی شکل است. به‌جای تولید گلبول‌های قرمز خونی طبیعی که به راحتی درون رگ‌های خونتی حرکت‌می‌کنند، گلبول‌های داسی شکل حرکت سختی داشته و دارای لبه‌های خمیده هستند. این‌گلبول‌ها نمی‌توانند در رگ‌های خونی ظریف به آسانی حرکت کنند و در نتیجه مسیر رسیدن‌خون به اعضای بدن را مسدود می‌کنند. بدن گلبول‌های قرمز داسی شکل را نابود می‌کند، امانمی‌توادن با سرعت کافی انواع طبیعی و سالم جدیدی را تولید کند. این امر موجب بروز کم‌خونی می‌شود. نوع دیگری از کم‌خونی ارثی تالاسمی است. تالاسمی زمانی بروز می‌کند که‌بدن ژن‌های ویژه‌ای را از دست می‌دهد و یا ژن‌های غیرطبیعی مختلف از والدین به کودک‌ارث می‌رسد که به نحوه تولید هموگلوبین تأثیر منفی می‌گذارند.
۵) کم‌خونی آپلاستیک
نوع نادری از کم خونی است و زمانی بروم می‌کند که بدن به اندازه کافی گلبول قرمزتلوید نمی‌کند. از آن جا که این امر بر گلبول‌های سفید نیز تأثیر می‌گذارد، از این خطر بالای‌بروز عفونت‌ها و خونریزی‌های غیرقابل توقف می‌شود. این حالت دلایل مختلفی دارد که‌عبارتند از:
الف) روش‌های درمانی سرطان‌ها (پرتودرمانی و شیمی‌درمانی.
ب) قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی. (مانند مواد مورد استفاده در برخی‌حشره‌کش‌ها، رنگ و پاک کننده‌ها و شوینده‌های خانگی.
پ) برخی داروها (مانند داروهای مخصوص درمان روماتیسم مفصلی.)
ث) عفونت‌های ویروسی که بر تراکم استخوانی تأثیر می‌گذارند.
نوع درمان بستگی به میزان حاد بودن کم خونی دارد. این بیماری را می‌توان با تعویض‌خون، مصرف دارو و یا پیوند مغز استخوان درمان کرد. کم‌خونی برای پیشرفت در بدن به گذرزمان احتیاج دارد. در آغاز ممکن است هیچ علایمی بروز نکند و یا علایم بیماری بسیارخفیف باشد، اماب ا پیشرفت بیماری می‌توان شاهد علایمی ون خستگی، ضعف، عدم‌توانایی در کار و تحصیل، کاهش دمای بدن، پریدگی رنگ پوست، ضربان قلب سریع، کوتاهی‌تنفس‌ها، درد سینه، سرگیجه، تحریک‌پذیری، کرخی و سردی دست‌ها و پاها و سردرد بود.تشخیص این بیماری با انجام یک آزمایش خون امکان‌پذیر است. در صورت مثبت بودن‌جواب آزمایش و ابتلا به کم‌خونی انجام آزمایشات دیگری نیز برای تشخیص نوع آن‌ضروری است. انتخاب نوع درمان آم خونی بستگی به علت بروز آن دارد. برای مثال، نحوهٔ‌درمان کم‌خونی گلبول‌های داسی شکل با نحوه درمان کم خونی ناشی از رژیم غذایی فاقدآهن یا فولیک اسید متفاوت است. از این رو برای کشف بهترین روش معالجه باید به متخصص‌مربوطه مراجعه کرد.
راه هاي پيشگيري و کنترل کم خوني فقر آهن:
در سال هاي اخير براي برطرف ساختن مشکل کم خوني آهن دو روش از جمله غني سازي مواد غذايي (افزودن آهن به برخي از مواد غذايي) و آهن ياري (که عبارتست از توزيع مکمل هاي آهن بين افراد مانند تجويز قرص و قطره آهن بين مادران و کودکان) توصيه شده است. بايد توجه داشت که جگر، گوشت و بويژه گوشت گاو، زرده تخم مرغ، سبزيجات، برگ سبز تره، ميوه هاي خشک شده (برگه ها و بخصوص برگه زردآلو)، لوبيا چشم بلبلي، نخود خشک شده و دانه هاي روغني مثل پسته، بادام، فندق و.. مهم ترين منابع غذايي حاوي آهن مي باشند که مي توان براي برطرف کردن فقر آهن آنها را مورد استفاده قرار داد.
عارضه کم خونی زمانی بروز می‌کند که خون فاقد هموگلوبین کافی است. هموگلوبین به‌گلبول‌های قرمز خون در حمل اکسیژن از ریه‌ها به تمام اندام‌های بدن کمک می‌کند.
▪ کم خونی انواع مختلفی دارد که هر کدام به دلایل مختلف بروز می‌کنند و به اختصار درذیل معرفی شده‌اند:
۱) کم خونی ناشی از فقر آهن (IDA):
این نوع کم خونی از شایع‌ترین انواع این بیماری است. فقر آهن زمانی بروز می‌کند که بدن‌فاقد آهن کافی است.
بدن برای ساختن هموگلوبین به آهن نیاز دارد. این حالت معمولاً در اثر از دست دادن‌خون به دلیل مشکلاتی همچون عادت ماهانه طولانی و سنگین، زخم‌های داخلی، پولیپ‌های‌روده یا سرطان روده بروز می‌کند.
همچنین، رژیم غذایی فاقد آهن کافی می‌تواند منجر به بروزو این حالت شود. در دورهٔ‌بارداری نیز عدم وجود آهن کافی برای مادر و جنین موجب کم خونی از نوع فقر آهن می‌شود.
بدن می‌تواند با مصرف مواد غذایی مانند گوشت گاو، صدف‌های خوراکی، اسفنجاج،عدس، سیب‌زمینی کباب شده با پوست و تخمه گل آفتابگردان، آهن مورد نیاز خود را به‌دست آورد.
۲) کم خوزنی مگالوبلاستیک یا فقر ویتامین
این نوع کم خونی معمولاً در اثر کمبود فولیک اسید یا ویتامین B۱۲ بروز می‌کند. این‌ویتامین‌ها به بدن در سالم نگهداشتن خون یا سیستم عصبی کمک می‌کنند. در این نوع کم‌خونی، بدن گلبول‌های قرمز خونی تولید می‌کند که نمی‌توانند اکسیژن را به خوبی تحویل‌دهند.
قرص‌های مکمل حاوی فولیک اسید می‌توانند این نوع کم خونی را درمان کنند. فولیک‌اسید را همچنین می‌توان از مصرف دانه‌ها و بنشن‌ها، مرکبات و آب میوه‌ها، سبوس گندم وسایر غلات، سبزیجات برگ پهن و سبز تیره، گوشت طیور، صدف و کبد به دست آورد.
گاهی اوقات ممکن است یک متخصص نتواند تشخیص دهد که علت این بیماری کمبودویتامین B۱۲ است. این حالت معمولاً در افراد مبتلا به کم خونی وخیم بروز می‌کند که درحقیقت نوعی بیماری خودایمنی است. عدم دریافت ویتامین B۱۲ کافی می‌تواند موجب‌کرخی و بی‌حسی دست‌ها و پاها، مشکلات در راه رفتن، از دست دادن حافظه و مشکلات‌بینایی شود. نوع درمان بستگی به عامل مولد بیماری دارد، اما به هر حال مصرف ویتامین B۱۲ضروری است.
۳) بیماری‌های نهفته
بیماری‌های خاصی وجود دارند که می‌توانند به توانایی بدن در تولید گلبول‌های قرمزخونی آسیب برسانند. برای مثال، افراد منبتلا به بیماری‌های کلیوی به ویژه بیمارانی که دیالیزمی‌شودن در معرض ابتلا به کم خونی قرار دارند. کلیه‌های این بیماران قادر به ترشح‌هورمونهای کافی برای تولید گلبول‌های خونی نبوده و در هنگام دیالیز نیز آهن از دست‌می‌دهند.
۴) بیماری‌های خونی ارثی
اگر در خانواده سابقه بیماری خونی وجود داشته باشد، احتمال ابتلا به آن در افراد دیگرنیز افزایش می‌یابد. یکی از امراض خونی ارثی کم خونی گلبول‌های داسی شکل است. به‌جای تولید گلبول‌های قرمز خونی طبیعی که به راحتی درون رگ‌های خونتی حرکت‌می‌کنند، گلبول‌های داسی شکل حرکت سختی داشته و دارای لبه‌های خمیده هستند. این‌گلبول‌ها نمی‌توانند در رگ‌های خونی ظریف به آسانی حرکت کنند و در نتیجه مسیر رسیدن‌خون به اعضای بدن را مسدود می‌کنند. بدن گلبول‌های قرمز داسی شکل را نابود می‌کند، امانمی‌توادن با سرعت کافی انواع طبیعی و سالم جدیدی را تولید کند. این امر موجب بروز کم‌خونی می‌شود. نوع دیگری از کم‌خونی ارثی تالاسمی است. تالاسمی زمانی بروز می‌کند که‌بدن ژن‌های ویژه‌ای را از دست می‌دهد و یا ژن‌های غیرطبیعی مختلف از والدین به کودک‌ارث می‌رسد که به نحوه تولید هموگلوبین تأثیر منفی می‌گذارند.
۵) کم‌خونی آپلاستیک
نوع نادری از کم خونی است و زمانی بروم می‌کند که بدن به اندازه کافی گلبول قرمزتلوید نمی‌کند. از آن جا که این امر بر گلبول‌های سفید نیز تأثیر می‌گذارد، از این خطر بالای‌بروز عفونت‌ها و خونریزی‌های غیرقابل توقف می‌شود. این حالت دلایل مختلفی دارد که‌عبارتند از:
الف) روش‌های درمانی سرطان‌ها (پرتودرمانی و شیمی‌درمانی.
ب) قرار گرفتن در معرض مواد شیمیایی سمی. (مانند مواد مورد استفاده در برخی‌حشره‌کش‌ها، رنگ و پاک کننده‌ها و شوینده‌های خانگی.
پ) برخی داروها (مانند داروهای مخصوص درمان روماتیسم مفصلی.)
ث) عفونت‌های ویروسی که بر تراکم استخوانی تأثیر می‌گذارند.
نوع درمان بستگی به میزان حاد بودن کم خونی دارد. این بیماری را می‌توان با تعویض‌خون، مصرف دارو و یا پیوند مغز استخوان درمان کرد. کم‌خونی برای پیشرفت در بدن به گذرزمان احتیاج دارد. در آغاز ممکن است هیچ علایمی بروز نکند و یا علایم بیماری بسیارخفیف باشد، اماب ا پیشرفت بیماری می‌توان شاهد علایمی ون خستگی، ضعف، عدم‌توانایی در کار و تحصیل، کاهش دمای بدن، پریدگی رنگ پوست، ضربان قلب سریع، کوتاهی‌تنفس‌ها، درد سینه، سرگیجه، تحریک‌پذیری، کرخی و سردی دست‌ها و پاها و سردرد بود.تشخیص این بیماری با انجام یک آزمایش خون امکان‌پذیر است. در صورت مثبت بودن‌جواب آزمایش و ابتلا به کم‌خونی انجام آزمایشات دیگری نیز برای تشخیص نوع آن‌ضروری است. انتخاب نوع درمان آم خونی بستگی به علت بروز آن دارد. برای مثال، نحوهٔ‌درمان کم‌خونی گلبول‌های داسی شکل با نحوه درمان کم خونی ناشی از رژیم غذایی فاقدآهن یا فولیک اسید متفاوت است. از این رو برای کشف بهترین روش معالجه باید به متخصص‌مربوطه مراجعه کرد.
راه هاي پيشگيري و کنترل کم خوني فقر آهن:
در سال هاي اخير براي برطرف ساختن مشکل کم خوني آهن دو روش از جمله غني سازي مواد غذايي (افزودن آهن به برخي از مواد غذايي) و آهن ياري (که عبارتست از توزيع مکمل هاي آهن بين افراد مانند تجويز قرص و قطره آهن بين مادران و کودکان) توصيه شده است. بايد توجه داشت که جگر، گوشت و بويژه گوشت گاو، زرده تخم مرغ، سبزيجات، برگ سبز تره، ميوه هاي خشک شده (برگه ها و بخصوص برگه زردآلو)، لوبيا چشم بلبلي، نخود خشک شده و دانه هاي روغني مثل پسته، بادام، فندق و.. مهم ترين منابع غذايي حاوي آهن مي باشند که مي توان براي برطرف کردن فقر آهن آنها را مورد استفاده قرار داد.
