پرسش :
آيا هر فرد عادي ميتواند با قرآن استخاره كند يا بايد شرائط خاصي از قبيل تقوا و ايمان داشته باشد؟ اگر بخواهد استخاره كند، چه آدابي دارد؟
پاسخ :
درباره استخاره با قرآن نظريات مختلفي وجود دارد كه برخي افراطي و برخي تفريطي و برخي معتدل است. ديدگاه معتدل اين است كه پس از تعقل و مشورت با صاحبان تجربه اگر ترديدي در كار بود و انسان بر سر دو راهي قرار گرفت و نميداند كدام راه را انتخاب كند، دست به استخاره ميزند.
علامه طباطبائي فيلسوف و مفسر بزرگ اسلامي نظريه خود را چنين بيان ميكند: حقيقت امر اين است كه انسان وقتي بخواهد دست به كاري بزند، ناچار است زير و روي آن را بررسي نمايد و تا آن جا كه ميتواند فكر خود را كه موهبتي خدادادي است، به كار اندازد و چنانچه از اين راه نتوانست صلاح خود را در آن كار تشخيص دهد، ناگزير بايد از ديگران كمك فكري بگيرد و تصميم خود را با كساني كه صلاحيت مشورت و قوه تشخيص صلاح و فساد دارند در ميان بگذارد، تا به كمك فكر آنها خير خود را در انجام و يا ترك آن كار، تشخيص دهد.
اگر از اين راه هم چيزي دستگيرش نشد، چارهاي ندارد جز اين كه به خدا متوسل شده، خير خود را از او مسألت نمايد كه اين استخاره است.
نبايد كار را دعوي علم غيب دانست و نيز نبايد آن را تعريض به شئون الوهيت پروردگار نام نهاد، بلكه به مفهوم خروج از بن بست تحيّر ناميد، هم چنان كه مشورت با افراد آگاه راهم نبايد شرك ناميد.
خلاصه اين كه: هيچ مانع و محذور ديني و عقلي در استخاره و مشورت نيست، چون استخاره كاري جز مشخص ساختن يكي از دو طرف ترديد نيست.
نه غير واجبي را واجب كرده و نه حلالي را حرام؛ نه حكمي از احكام خدا را تغيير ميدهد و نه آدمي را به آن چه در پس پرده غيب است، خبر دار ميكند، بلكه تنها ميگويد:
خوب است؛ يعني خير صاحب استخاره در انجام دادن است و يا بد است و خير در انجام ندادن است.
پس استخاره با قرآن جز حصول طيب نفس و رضايت خاطر و رفع ترديد و سرگرداني و اميد به نفع و سعادت اثر ديگري ندارد، (1) ولي اين نكته ظريف را هميشه بايد در نظر داشت كه: استخاره صرفا يك تضرع شديد دروني و توسل شخصي و يك نوع حالت عرفاني است كه در لحظه ترديد و دو دلي به فرد استخاره كننده دست ميدهد، به طوري كه باهمه وجود، خود را از درون با خدا پيوند ميزند و از او راه و چاره ميطلبد. از اين رو در احاديث وارد شده است: "هر كس خودش استخاره كند". چنان كه علامه مجلسي(ره) ميگويد: سيد ابن طاووس (ره) گفته: حديث صريحي نديدهام كه كسي براي ديگران استخاره كند واصل آن است كه هر كس براي خودش استخاره نمايد.(2)
بايد گفت: كساني كه با قرآن انس و الفتي ندارند و محكم و متشابه آن را نميشناسند و از علم تفسير بهرهاي ندارند، بايد از تفأل و استخاره با قرآن بپرهيزند و آيات خدا را به بازي نگيرند، تا جايي كه حضرت آيت اللَّه حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي، مؤسس حوزه علميه قم(ره) از استخاره با قرآن دوري ميكند.(3) ايشان به دو ركعت نماز استخاره بسنده ميكرد كه پس از سلام سر به سجده گذاشته و صدو يك مرتبه "استخير اللَّه برحمته خيره في عافة" ميگفت، پس از آن خدا يك طرف ميكند.
انواع استخاره:
1 - استخاره مطلق: اين نوع استخاره نه، با قرآن و نه با تسبيح و نه با وسيله ديگر صورت ميگيرد و در اخبار و روايات از آن بيشتر نام برده شده است. اين نوع استخاره نوعي دعا و طلب خير كردن است.
امام باقر(ع) فرمود: "پدرم امام سجاد(ع) هرگاه ميخواست كاري انجام دهد وضو ميگرفت و دو ركعت نماز ميخواند، بعد از نماز، دويست بار از درگاه خدا طلب خير ميكرد و بعد از آن كار را انجام ميداد".
اين نوع استخاره براي رفع حيرت و نگراني نيست، بلكه در همه مراحل يك كار، خوب و پسنديده و راهگشا است.
2 - استخاره مشورتي به اين صورت است كه انسان ابتدا از خدا طلب نمايد و بعد با تعدادي از مؤمنان مشورت كند و نظر اكثر آنان را عمل نمايد.
3 - استخاره با قرآن به اين صورت است كه ابتدا سه مرتبه سوره توحيد خوانده ميشود و بعد سه بار صلوات فرستاده ميشود و دعا ميكند، سپس قرآن را با ميكند و به اولين آيه صفحه دست راست عمل مينمايد.
4 - استخاره با تسبيح به اين صورت است كه چند عدد صلوات ميفرستي، بعد چند دانه تسبيح را ميگيري؛ اگر جفت بود، بد و اگر طاق بود، خوب است.
5 - استخاره ذات الرقاع يعني استخاره با كاغذ. به اين صورت كه چند عدد كاغذ بر ميداري، روي تعدادي از آنها "افعل" (انجام بده) و روي تعدادي از آنها "لا تفعل" (انجام نده) مينويسي و بعد دو ركعت نماز ميخواني و از خدا طلب خير مينمايي، سپس يكي از كاغذها را بر ميداري. اگر روي آن نوشته بود "انجام بده" آن را انجام ميدهي و اگر روي آن نوشته بود "انجام نده" آن را انجام نميدهد. (4)
پي نوشتها:
1 - طريقه دار ،استخاره و تفأل، ص 19، به نقل از ترجمه تفسير الميزان، ج 6، ص 185، تا 188.
2 - همان، ص 20.
3 - همان، ص 21.
4 - همان، ص 121 به بعد، با تلخيص.
www.eporsesh.com
درباره استخاره با قرآن نظريات مختلفي وجود دارد كه برخي افراطي و برخي تفريطي و برخي معتدل است. ديدگاه معتدل اين است كه پس از تعقل و مشورت با صاحبان تجربه اگر ترديدي در كار بود و انسان بر سر دو راهي قرار گرفت و نميداند كدام راه را انتخاب كند، دست به استخاره ميزند.
علامه طباطبائي فيلسوف و مفسر بزرگ اسلامي نظريه خود را چنين بيان ميكند: حقيقت امر اين است كه انسان وقتي بخواهد دست به كاري بزند، ناچار است زير و روي آن را بررسي نمايد و تا آن جا كه ميتواند فكر خود را كه موهبتي خدادادي است، به كار اندازد و چنانچه از اين راه نتوانست صلاح خود را در آن كار تشخيص دهد، ناگزير بايد از ديگران كمك فكري بگيرد و تصميم خود را با كساني كه صلاحيت مشورت و قوه تشخيص صلاح و فساد دارند در ميان بگذارد، تا به كمك فكر آنها خير خود را در انجام و يا ترك آن كار، تشخيص دهد.
اگر از اين راه هم چيزي دستگيرش نشد، چارهاي ندارد جز اين كه به خدا متوسل شده، خير خود را از او مسألت نمايد كه اين استخاره است.
نبايد كار را دعوي علم غيب دانست و نيز نبايد آن را تعريض به شئون الوهيت پروردگار نام نهاد، بلكه به مفهوم خروج از بن بست تحيّر ناميد، هم چنان كه مشورت با افراد آگاه راهم نبايد شرك ناميد.
خلاصه اين كه: هيچ مانع و محذور ديني و عقلي در استخاره و مشورت نيست، چون استخاره كاري جز مشخص ساختن يكي از دو طرف ترديد نيست.
نه غير واجبي را واجب كرده و نه حلالي را حرام؛ نه حكمي از احكام خدا را تغيير ميدهد و نه آدمي را به آن چه در پس پرده غيب است، خبر دار ميكند، بلكه تنها ميگويد:
خوب است؛ يعني خير صاحب استخاره در انجام دادن است و يا بد است و خير در انجام ندادن است.
پس استخاره با قرآن جز حصول طيب نفس و رضايت خاطر و رفع ترديد و سرگرداني و اميد به نفع و سعادت اثر ديگري ندارد، (1) ولي اين نكته ظريف را هميشه بايد در نظر داشت كه: استخاره صرفا يك تضرع شديد دروني و توسل شخصي و يك نوع حالت عرفاني است كه در لحظه ترديد و دو دلي به فرد استخاره كننده دست ميدهد، به طوري كه باهمه وجود، خود را از درون با خدا پيوند ميزند و از او راه و چاره ميطلبد. از اين رو در احاديث وارد شده است: "هر كس خودش استخاره كند". چنان كه علامه مجلسي(ره) ميگويد: سيد ابن طاووس (ره) گفته: حديث صريحي نديدهام كه كسي براي ديگران استخاره كند واصل آن است كه هر كس براي خودش استخاره نمايد.(2)
بايد گفت: كساني كه با قرآن انس و الفتي ندارند و محكم و متشابه آن را نميشناسند و از علم تفسير بهرهاي ندارند، بايد از تفأل و استخاره با قرآن بپرهيزند و آيات خدا را به بازي نگيرند، تا جايي كه حضرت آيت اللَّه حاج شيخ عبدالكريم حائري يزدي، مؤسس حوزه علميه قم(ره) از استخاره با قرآن دوري ميكند.(3) ايشان به دو ركعت نماز استخاره بسنده ميكرد كه پس از سلام سر به سجده گذاشته و صدو يك مرتبه "استخير اللَّه برحمته خيره في عافة" ميگفت، پس از آن خدا يك طرف ميكند.
انواع استخاره:
1 - استخاره مطلق: اين نوع استخاره نه، با قرآن و نه با تسبيح و نه با وسيله ديگر صورت ميگيرد و در اخبار و روايات از آن بيشتر نام برده شده است. اين نوع استخاره نوعي دعا و طلب خير كردن است.
امام باقر(ع) فرمود: "پدرم امام سجاد(ع) هرگاه ميخواست كاري انجام دهد وضو ميگرفت و دو ركعت نماز ميخواند، بعد از نماز، دويست بار از درگاه خدا طلب خير ميكرد و بعد از آن كار را انجام ميداد".
اين نوع استخاره براي رفع حيرت و نگراني نيست، بلكه در همه مراحل يك كار، خوب و پسنديده و راهگشا است.
2 - استخاره مشورتي به اين صورت است كه انسان ابتدا از خدا طلب نمايد و بعد با تعدادي از مؤمنان مشورت كند و نظر اكثر آنان را عمل نمايد.
3 - استخاره با قرآن به اين صورت است كه ابتدا سه مرتبه سوره توحيد خوانده ميشود و بعد سه بار صلوات فرستاده ميشود و دعا ميكند، سپس قرآن را با ميكند و به اولين آيه صفحه دست راست عمل مينمايد.
4 - استخاره با تسبيح به اين صورت است كه چند عدد صلوات ميفرستي، بعد چند دانه تسبيح را ميگيري؛ اگر جفت بود، بد و اگر طاق بود، خوب است.
5 - استخاره ذات الرقاع يعني استخاره با كاغذ. به اين صورت كه چند عدد كاغذ بر ميداري، روي تعدادي از آنها "افعل" (انجام بده) و روي تعدادي از آنها "لا تفعل" (انجام نده) مينويسي و بعد دو ركعت نماز ميخواني و از خدا طلب خير مينمايي، سپس يكي از كاغذها را بر ميداري. اگر روي آن نوشته بود "انجام بده" آن را انجام ميدهي و اگر روي آن نوشته بود "انجام نده" آن را انجام نميدهد. (4)
پي نوشتها:
1 - طريقه دار ،استخاره و تفأل، ص 19، به نقل از ترجمه تفسير الميزان، ج 6، ص 185، تا 188.
2 - همان، ص 20.
3 - همان، ص 21.
4 - همان، ص 121 به بعد، با تلخيص.
www.eporsesh.com
