پرسش :
قرآن چگونه به مسأله وحدت در حوزه پيروان اديان توحيدي پرداخته است؟
پاسخ :
در اين باره به دو آيه از قرآن كريم اشاره مىكنيم و درباره آن دو مطالبى بيان مىنماييم.
آيه ايمان به همه پيامبران و كتب آنان
«امن الرَّسول بما أنزل إليه من ربّه والمؤمنون كلٌّ امن بالله و ملائكته وكتبه و رسله لانفرّق بين أحد من رسله» بقره/ 285 [پيامبر (ص) بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده، ايمان آورده است و مؤمنان، همگى به خدا وفرشتگان و كتاب معاد و فرستادگانش ايمان آورده اند [و گفتند] ميان هيج يك از فرستادگانش فرق نمىگذاريم.]
آيه مزبور، همه موحدان عالم را به اتحاد دعوت مىكند و ما بايد در دو جبهه اتحاد تلاش و كوشش كنيم يكى اتحاد در داخله مسلمين، كه بيش از يك ميليارد مسلمان به عنوان امت اسلام در صف واحد باشند و ديگر آن كه پس از تحصيل وحدت اسلامى، بايد پاى را فراتر نهاده، براى تأمين وحدت موحدان عالم اقدام كنيم تا همه مسلمانان با همه كسانى كه داراى كتاب أسمانى اند متحد شده، بتوانند بر ضد ملحدان جهان قيام كنند زيرا الحاد و انكار ماوراى طبيعت و حصر موجود، در ماده و انكار وحى و رسالت و قيامت و معاد و نبوت و معجزه و ساير معارف غيبى، پيامدهاى تلخ و سوانح سنگين غير قابل تحمل را به دنبال دارد. لذا، خداى سبحان گذشته از دعوت مسلمانان به اتحاد، موحدان عالم را هم دعوت به اتحاد مىكند.
اكنون در دنياى پيشرفته از نظر علوم و صنايع بسيارى از مردم به ذلّت بت پرستى تن داده اند بت پرستى مرامىنيست كه در شرايط كنونى بتواند باقى بماند اگر موحدان عالم، جبهه واحدى تشكيل دهند و از فرهنگ الاهى و توحيدى طرفى ببندند، مىتوانند بت پرستان عالم را از فرو مايگى رهايى بخشند وگرنه بت پرستان را خطر الحاد تهديد مىكند كه قابل جبران نيست گرچه الحادو بى دينى مورد قبول فطرت نيست و دوام نمىيابد و بت پرستان خود را بر ملحدان ترجيح مىدهند.
اتحاد دينى موحدان، سهم به سزايى در رهايى جوامع بشرى از ذلت به عزت دارد. لذا خداى سبحان هم به رسول اكرم (ص) دستور داد «قل يا أهل الكتاب تعالو إلى كلمة سواء بيننا وبينكم» آل عمران/ 64 و هم به مسلمين آموخت كه با همه موحدان عالم از راه جدال احسن مجادله كرده، بگويند خداى همه ما يكى است و به آنچه نازل كردهايمان داريم مگر گروهى كه در كسوت اهل كتاب، اهل شرك و الحاد ونفاقند و اميد به هدايت آنها نيست «وقولوا امنّا بالذى أنزل إلينا وأنزل إليكم وإلهنا وإلهكم واحد ونحن له مسلمون» عنكبوت/ 46 [خداى ما وشما يكى است و ما در برابر خداى يگانه و يكتا مسلم و متقاديم و شما نيز چنين باشيد.] اين مكتب مىتواند تمامىموحدان عالم را، كه اكثريت قاطع انسان هاى عصر حاضر را تشكيل مىدهند و در برابر ملحدان اقليتى بيش نيستند، در صف واحد قرار دهد.
آيه دعوت اهل كتاب به وحدت
«قل يا أهل الكتاب تعالوا الى كلمة سواء بيننا وبينكم ألّا نعبد إلّا الله ولا نشرك به شيئاً ولا يتّخذ بعضنا بعضاً أرباباً من دون الله فإن تولّوا فقولوا اشهدوا بأنّا مسلمون» أل عمران/ 64 [بگو اى اهل كتاب بياييد از آن كلمة حق كه ميان ما و شما يكسان است، پيروى كنيم و آن كلمهاين است كه جز خداى يكتا هيچ كس را نپرستيم و چيزى را با او شريك قرار ندهيم و برخى، برخى را به جاى خدا به ربوبيت تعظيم نكنيم.] پس، اگر آن ها از حق روى گردانند، بگوئيد شما گواه باشيد كه ما تسليم فرمان خداونديم. گرچه دين، نزد خداى سبحان يكى است «إنّ الدّين عندالله الإسلام آل عمران/ 64 ليكن آنچه رايج است، اديانى مانند يهوديت، مسيحيت و اسلام است كه داراى اصول مشترك فراوانند كه اگر همه موحدان عالم حول آن اصول مشترك گرد آيند، بسيارى از عقايد شرك آلود مانند تثليث، و ثنيت و رفتارهاى ظالمانه اجتماعى رخت بر خواهد بست.
از اين رو، قران كريم، نه تنها همه مسلمانان را به اتحاد حول محور حبل الله دعوت مىكند «واعتصموا بحبل الله جميعاً ولا تفرقوا» آل عمران/ 103 بلكه همه موحدان عالم را به اتحاد دعوت مىكند چنان كه مىفرمايد «قل يا اهل الكتاب تعالوا إلى كلمة سواء بيننا و بينكم آلّا نعبد إلّا الله ولا نشرك به شيئاً ولايتخذ بعضنا بعضاً آرباباً من دون الله فإن تولّوا فقولوا اشهدوا بأنّا مسلمون» آل عمران/ 103
گفتنى است «كلمة» در آيه ياد شده، به معناى حقيقتى
است كه در قلب جاى مىگيرد و در عمل ظهور مىكند و در محاورهها نيز بيان مىشود و از آن به «حرف» و «قول» نيز تعبير شده است. بنابراين، «قول»، «حرف» و «كلمه» برآن معانى ومعارفى اطلاق مىشود كه هم در قلب ريشه دارد، هم در عمل ظهور مىكند و هم بر زبان جارى مىشود.
همچنين خطاب با كلمه «يا آهل الكتاب» همانند خطاب با كلمة «يا أهل القرآن» به مسلمانان، زيباترين خطاب به يهوديان و مسيحيان است كه جاذبهاى ويژه دارد.
آيت الله جوادى آملى، وحدت جوامع در نهجالبلاغه
در اين باره به دو آيه از قرآن كريم اشاره مىكنيم و درباره آن دو مطالبى بيان مىنماييم.
آيه ايمان به همه پيامبران و كتب آنان
«امن الرَّسول بما أنزل إليه من ربّه والمؤمنون كلٌّ امن بالله و ملائكته وكتبه و رسله لانفرّق بين أحد من رسله» بقره/ 285 [پيامبر (ص) بدانچه از جانب پروردگارش بر او نازل شده، ايمان آورده است و مؤمنان، همگى به خدا وفرشتگان و كتاب معاد و فرستادگانش ايمان آورده اند [و گفتند] ميان هيج يك از فرستادگانش فرق نمىگذاريم.]
آيه مزبور، همه موحدان عالم را به اتحاد دعوت مىكند و ما بايد در دو جبهه اتحاد تلاش و كوشش كنيم يكى اتحاد در داخله مسلمين، كه بيش از يك ميليارد مسلمان به عنوان امت اسلام در صف واحد باشند و ديگر آن كه پس از تحصيل وحدت اسلامى، بايد پاى را فراتر نهاده، براى تأمين وحدت موحدان عالم اقدام كنيم تا همه مسلمانان با همه كسانى كه داراى كتاب أسمانى اند متحد شده، بتوانند بر ضد ملحدان جهان قيام كنند زيرا الحاد و انكار ماوراى طبيعت و حصر موجود، در ماده و انكار وحى و رسالت و قيامت و معاد و نبوت و معجزه و ساير معارف غيبى، پيامدهاى تلخ و سوانح سنگين غير قابل تحمل را به دنبال دارد. لذا، خداى سبحان گذشته از دعوت مسلمانان به اتحاد، موحدان عالم را هم دعوت به اتحاد مىكند.
اكنون در دنياى پيشرفته از نظر علوم و صنايع بسيارى از مردم به ذلّت بت پرستى تن داده اند بت پرستى مرامىنيست كه در شرايط كنونى بتواند باقى بماند اگر موحدان عالم، جبهه واحدى تشكيل دهند و از فرهنگ الاهى و توحيدى طرفى ببندند، مىتوانند بت پرستان عالم را از فرو مايگى رهايى بخشند وگرنه بت پرستان را خطر الحاد تهديد مىكند كه قابل جبران نيست گرچه الحادو بى دينى مورد قبول فطرت نيست و دوام نمىيابد و بت پرستان خود را بر ملحدان ترجيح مىدهند.
اتحاد دينى موحدان، سهم به سزايى در رهايى جوامع بشرى از ذلت به عزت دارد. لذا خداى سبحان هم به رسول اكرم (ص) دستور داد «قل يا أهل الكتاب تعالو إلى كلمة سواء بيننا وبينكم» آل عمران/ 64 و هم به مسلمين آموخت كه با همه موحدان عالم از راه جدال احسن مجادله كرده، بگويند خداى همه ما يكى است و به آنچه نازل كردهايمان داريم مگر گروهى كه در كسوت اهل كتاب، اهل شرك و الحاد ونفاقند و اميد به هدايت آنها نيست «وقولوا امنّا بالذى أنزل إلينا وأنزل إليكم وإلهنا وإلهكم واحد ونحن له مسلمون» عنكبوت/ 46 [خداى ما وشما يكى است و ما در برابر خداى يگانه و يكتا مسلم و متقاديم و شما نيز چنين باشيد.] اين مكتب مىتواند تمامىموحدان عالم را، كه اكثريت قاطع انسان هاى عصر حاضر را تشكيل مىدهند و در برابر ملحدان اقليتى بيش نيستند، در صف واحد قرار دهد.
آيه دعوت اهل كتاب به وحدت
«قل يا أهل الكتاب تعالوا الى كلمة سواء بيننا وبينكم ألّا نعبد إلّا الله ولا نشرك به شيئاً ولا يتّخذ بعضنا بعضاً أرباباً من دون الله فإن تولّوا فقولوا اشهدوا بأنّا مسلمون» أل عمران/ 64 [بگو اى اهل كتاب بياييد از آن كلمة حق كه ميان ما و شما يكسان است، پيروى كنيم و آن كلمهاين است كه جز خداى يكتا هيچ كس را نپرستيم و چيزى را با او شريك قرار ندهيم و برخى، برخى را به جاى خدا به ربوبيت تعظيم نكنيم.] پس، اگر آن ها از حق روى گردانند، بگوئيد شما گواه باشيد كه ما تسليم فرمان خداونديم. گرچه دين، نزد خداى سبحان يكى است «إنّ الدّين عندالله الإسلام آل عمران/ 64 ليكن آنچه رايج است، اديانى مانند يهوديت، مسيحيت و اسلام است كه داراى اصول مشترك فراوانند كه اگر همه موحدان عالم حول آن اصول مشترك گرد آيند، بسيارى از عقايد شرك آلود مانند تثليث، و ثنيت و رفتارهاى ظالمانه اجتماعى رخت بر خواهد بست.
از اين رو، قران كريم، نه تنها همه مسلمانان را به اتحاد حول محور حبل الله دعوت مىكند «واعتصموا بحبل الله جميعاً ولا تفرقوا» آل عمران/ 103 بلكه همه موحدان عالم را به اتحاد دعوت مىكند چنان كه مىفرمايد «قل يا اهل الكتاب تعالوا إلى كلمة سواء بيننا و بينكم آلّا نعبد إلّا الله ولا نشرك به شيئاً ولايتخذ بعضنا بعضاً آرباباً من دون الله فإن تولّوا فقولوا اشهدوا بأنّا مسلمون» آل عمران/ 103
گفتنى است «كلمة» در آيه ياد شده، به معناى حقيقتى
است كه در قلب جاى مىگيرد و در عمل ظهور مىكند و در محاورهها نيز بيان مىشود و از آن به «حرف» و «قول» نيز تعبير شده است. بنابراين، «قول»، «حرف» و «كلمه» برآن معانى ومعارفى اطلاق مىشود كه هم در قلب ريشه دارد، هم در عمل ظهور مىكند و هم بر زبان جارى مىشود.
همچنين خطاب با كلمه «يا آهل الكتاب» همانند خطاب با كلمة «يا أهل القرآن» به مسلمانان، زيباترين خطاب به يهوديان و مسيحيان است كه جاذبهاى ويژه دارد.
آيت الله جوادى آملى، وحدت جوامع در نهجالبلاغه
