به گزارش آفتاب‌نیوز؛ تازه‌ترین تحول در این رابطه از زمانی آغاز شد که باکو در جاده‌ای در جنوب ارمنستان که اکنون توسط نیروهای آذربایجانی تحت تصرف درآمده از رانندگان ایرانی پولی تحت عنوان عوارض از مسافران خارجی را دریافت می‌کند.
در ابتدا، دولت ایران حتی پس از تایید این اقدام از سوی پلیس و گمرگ جمهوری آذربایجان سکوت کرد. رسانه‌های ارمنستان گزارش داده‌اند برخی از کامیون‌های حامل سیمان از ایران به ایروان و استپاناکرت (پایتخت جمهوری خودخوانده آرتساخ در قره باغ) هدف اصلی نیروهای آذربایجانی برای اخذ عوارض بوده‌اند.
این منطقه از نظر بین المللی به عنوان بخشی از جمهوری آذربایجان برسمیت شناخته شده است، اما از زمان اولین جنگ بین دو طرف ارمنستانی و آذربایجانی در دهه ۹۰ میلادی تحت کنترل نیروهای ارمنی درآمده بود.
سخنگوی وزارت کشور آذربایجان اخیرا تایید کرده که رانندگان ایرانی به دلیل ورود غیرقانونی به خاک جمهوری آذربایجان از طریق ارمنستان بازداشت شده‌اند. جمهوری آذربایجان مدتهاست این موضوع را مطرح می‌کند که ورود به قره باغ از طریق ارمنستان به معنای عبور غیرقانونی از مرز است.
هنوز سرنوشت رانندگان ایرانی مشخص نیست. "حسین امیرعبداللهیان" وزیر خارجه ایران در اظهاراتی معنادار از ورود "طرف ثالث" به رابطه ایران و جمهوری آذربایجان سخن گفته که اشاره‌اش به اسرائیل، دشمن ایران است که رابطه گرمی با باکو دارد.
تنش میان باکو و تهران با مانور نظامی دریایی که به طور مشترک توسط ترکیه و جمهوری آذربایجان در دریای خزر صورت گرفته، تشدید شده است. وزارت خارجه ایران این رزمایش را نقض کنوانسیون بین المللی ممنوعیت ورود نیروهای خارجی به دریا‌ها تعبیر کرده است.
تحلیلگران آذربایجانی اما می‌گویند که ایران تنها کشور ساحل دریای خزر است که این کنوانسیون را تصویب نکرده است. پس از آن، ایران مانور نظامی‌ای را در نزدیکی مرز خود با جمهوری آذربایجان برگزار کرد.
نمایندگان مجلس ایران با اشاره به حمایت ترکیه از جمهوری آذربایجان در جنگ اخیر آن کشور علیه ارمنستان گفته‌اند که جمهوری آذربایجان با "دوپینگ ترکیه" بر ارمنستان پیروز شد و با اظهاراتی، چون "حرف‌های مقام‌های جمهوری آذربایجان بزرگتر از اندازه و ظرفیت آنان است" و یا آنکه "سن کشور شما کم‌تر از جوان‌ترین نماینده مجلس ماست" سعی در کوچک نشان دادن ظرفیت‌ها و توان باکو داشته‌اند.
در باکو، دولت جمهوری آذربایجان تلاش دارد از موضوع ورود کامیون‌های ایرانی به قره باغ برای تحریک افکار عمومی استفاده کند. جنگ اخیر قره‌باغ و دست بالا پیدا کردن باکو سبب شد تا جمهوری آذربایجان به کریدور لاچین، راهی که ارمنستان را به قره باغ متصل می‌کند دسترسی پیدا کند و جاده‌ای را که از دید باکو باعث عبور غیرقانونی از مرز‌ها می‌شود را تحت کنترل داشته باشد. باکو مدعی است برخی از کامیون‌های ایرانی با استفاده از پلاک‌های ارمنی سعی در پنهان‌سازی هویت خود داشته‌اند.
"الدار ممدوف" تحلیلگر مسائل سیاسی می‌گوید علیرغم آنکه در پوشش رسانه‌های آذربایجانی اینگونه القا می‌شود که ایران در جنگ جانب طرف ارمنستانی را گرفته است، این موضوع واقعیت ندارد و یک سوء‌تفاهم است. ممدوف در مصاحبه با "اوراسیا ریویو" می‌گوید: ایران از تمامیت ارضی جمهوری آذربایجان در سطح رهبری سیاسی و مذهبی حمایت کرده است. زمانی که آذربایجانی‌ها ایران را متهم به طرفداری از ارمنستان می‌کنند باید این موضوع را در نظر داشته باشد که باکو با اسرائیل رابطه‌ای نزدیک دارد. در باکو ایده "آذربایجان جنوبی" تبلیغ می‌شود که خود تهدیدی برای امنیت و تمامیت ارضی ایران است. در جمهوری آذربایجان این ایده جدایی‌طلبانه تبلیغ می‌شود که آذری‌های ایران باید از دست ایران "آزاد" شوند".
"ممدوف" می‌افزاید: تنش‌های اخیر روی داده بین دو کشور، روابط آن دو کشور را به طور اساسی تغییر نخواهد داد. ایران در حوزه قفقاز با دقت و احتیاط گام بر می‌دارد. نیازی به بی‌ثبات‌سازی مرزهای شمالی نیست. علاوه بر تمام چالش‌هایی که در حال حاضر در خلیج فارس، عراق و افغانستان وجود دارند ایران علاقه‌ای به درگیر تنش شدن در حوزه قفقاز ندارد.
ماجرای رزمایش ایران در مرزهای آذربایجان چیست؟
به گزارش رویداد۲۴ ظاهرا رزمایشی در منطقه ارس برگزار شده که فقط حواشی آن منتشر شده است. اخبار ضد و نقیضی درباره یک رزمایش در منطقه ارس در شبکه‌های اجتماعی دست به دست شده که نشان می‌دهد برخی شهروندان از انتقال ادوات نظامی سپاه به نزدیکی رود ارس خبر دادند.در ابتدا وب سایت آذربایجانی حقین به نقل از سفیر ایران در باکو مصاحبه‌ای منتشر کرد که نوع خبر‌های منتشر شده درباره رزمایش را «به شکلی اشتباه» خوانده بود. بعد از این مصاحبه، حسن عاملی امام جمعه اردبیل در خطبه‌های نماز جمعه این شهر رزمایش ارس را پاسخی به حضور اسرائیل در جمهوری آذربایجان خواند.
دولت ایران ارتباط میان رزمایش سپاه و تهدید علیه آذربایجان را به کل رد می‌کند. عباس موسوی سفیر ایران در باکو گفته روابط ایران و جمهوری آذربایجان «ابدی و برپایه ارزش‌های مشترک بیشمار و برادری تهران و باکو» است.
سعید خطیب زاده روز سه شنبه به خبر‌های پیرامون این رزمایش واکنش نشان داده و تاکید کرده جمهوری اسلامی ایران همواره مخالفت خود با هرگونه اشغال سرزمینی را اعلام داشته و بر لزوم احترام به تمامیت ارضی کشور‌ها و مرزهای شناخته شده بین المللی تاکید کرده است. با این وجود خطیب زاده هم اشاره‌ای به حضور اسرائیل در آذربایجان کرده و گفته ایران این حضور را تحمل نمی‌کند.
به رغم ارتباطی که جمهوری اسلامی ایران میان رزمایش سپاه و حضور اسرائیل در آذربایجان برقرار کرده، علی اف مدعی است که رزمایش ایران در منطقه ارس واکنشی احساسی به اقدام علیه کامیون دار‌های ایرانی بوده است.
بخشی از صحبت‌های علی اف در مصاحبه با آناتولی خبر از یک پشت پرده مهمتر در ماجرای کامیون‌های ایرانی به سمت منطقه قره باغ می‌دهد. رئیس جمهور آذربایجان به جمعیت ۲۵ هزار نفری منطقه قره باغ اشاره کرده و پرسیده «آیا این بازار آنقدر مهم است که شما آشکارا به کشوری که دوست و برادر می‌بینید بی احترامی کنید؟»
این بخش از اظهار نظر علی اف نشان می‌دهد مساله کامیون‌های ایرانی به مقصد قره باغ تنها یک مساله تجاری نیست و دست کم جمهوری آذربایجان نگرانی‌های امنیتی دارد.
این نگرانی امنیتی هم سابقه در همکاری‌های ایران و ارمنستان در جریان جنگ قره باغ دارد. هر چند ایران به طور رسمی در جریان مناقضه قره باغ در چهار دهه گذشته جانب آدربایجان را نگه داشته، اما در جریان درگیری‌های سال گذشته کامیون‌هایی از مبدا روسیه به مقصد ارمنستان از خاک ایران ترانزیت شدند. عبور این کامیون‌ها خشم جمهوری آذربایجان را به دنبال داشت و ایران مجبور شد علی رغم ناراضایتی روسیه همه کامیون‌های عبوری این کشور به سمت ارمنستان را متوقف کند. آذربایجان مدعی بود که بار این کامیون‌ها کمک‌های تسلیحانی روسیه به ارمنستان بوده است. کمک‌هایی که شاید در صورت رسیدن به ارمنستان نتیجه مناقشه را تغییر می‌داد.
ماجرای رزمایش مشترک جمهوری آذربایجان، ترکیه و پاکستان
ماجرای تهدید ترکیه علیه ایران با میانجی گری جمهوری آذربایجان، به خواندن ترانه «آراز آراز» در جشن پیروزی جمهوری آذربایجان و آزاد سازی مناطق مورد مناقشه با ارمنستان برمی‌گردد. رجب طیب اردوغان رئیس جمهور ترکیه سال گذشته در جشن پیروزی باکو با خواندن ترانه‌ای تمامیت ارضی ایران در استان‌های آذری شمال کشور را زیر سوال برد.
در هفته‌های اخیر ترکیه، آذربایجان و پاکستان رزمایشی در باکو برگزار کردند که جای خالی ایران در این رزمایش مورد سوال بسیاری از کارشناسان منطقه بود. رئیس حزب دموکراتیک آذربایجان در مصاحبه‌ای رزمایش اخیر را تهدیدی علیه ایران خواند و گفت: به محض اقدام ایران علیه ما، نیروهای پاکستانی به احتمال زیاد در تهران خواهند بود. ایران باید از چنین اقداماتی خودداری کند.
رزمایش ایران بعد از رزمایش مشترک سه کشور ترکیه آذربایجان و پاکستان انجام شد و می‌تواند پاسخی به آن رزمایش به شمار برود اما پاک آیین سفیر اسبق کشورمان در باکو چنین رابطه را رد کرده است.
او می‌گوید: هر سه کشوری که در آذربایجان رزمایش برگزار کرده‌اند، دوست ما هستند و این رزمایش تهدیدی علیه ایران نبوده بلکه هر سه کشور با ارمنستان رابطه ندارند اگر کسی بخواهد تلقی تهدید داشته باشد آن ارمنستان است.
پاک آیین تاکید کرده این رزمایش علیه ما نبوده است. اساسا ما نباید انتظار داشته باشیم از ایران برای حضور در چنین رزمایشی دعوت به عمل بیاورند. به نظر من اگر از ما هم تقاضا هم می‌شد ما رد می‌کردیم، چون با ارمنستان رابطه دوستانه داریم.
موضع ایران در قبال تحولات منطقه قفقاز
موضع جمهوری اسلامی ایران در قبال مناطق مورد مناقشه آدربایجان و ارمنستان همواره روشن بوده است. ایران به صراحت از حق حاکمیت سرزمینی آذربایجان بر مناطق مورد مناقشه حمایت می‌کند.پاک آیین سفیر سابق ایران در آذربایجان درباره موضع ایران در قبال آذربایجان به رویداد۲۴ گفته در جنگ اول قره باغ آنطور که مقامات نظامی می‌گویند، ایران به لحاظ تسلیحاتی و نظامی به آذربایجان کمک کرده، آوارگان آذربایجان را سکنی داده و هرچه از دستش بر می‌آمده برای حمایت از این کشور انجام داده است به گونه‌ای که حیدر علی اف پدر رئیس جمهور کنونی آذربایجان در خاطراتش به این حمایت‌ها اشاره کرده است.
او می‌گوید: در جنگ دوم هم ما مواضع قاطعی داشتیم و علی رغم اینکه با ارمنستان رابطه رسمی داشتیم، اما در حمایت از تمامیت ارضی آذربایجان جدیت به خرج دادیم به طوری که رهبری هم تصریح کرد که مناطق اشغالی باید آزاد شود. این موضع همیشگی ما بوده است.
پاک آیین مساله اخیر به وجود آمده برای کامیون داران ایرانی را تشریخ کرده و گفته: رانندگان ایرانی که به طور سنتی ار مرز نوردوز به ایروان می‌رفتند و از تغییرات بعد از آزادسازی مناطق و توافقات مسکو بی اطلاع بودند. ۲۱ کیلومتر از این مسیر در حوزه آذربایجان است، اما کامیون دار‌ها بدون اطلاع از این مباحث سیاسی به قره باغ رفته بودند و دو تن از آنها هم دستگر شدند.
به گزارش رویداد۲۴ او گفت: انتظار می‌رفت این دو نفر آزاد شود و موضوع پیچیده نشود. اما برخلاف نظر برخی مقامات آذربایجان که می‌گویند ایران نسبت به تمامیت ارضی این کشور حساسیت ندارد، ما همواره از حاکمیت ارضی آذربایحان حمایت می‌کینم و به همین دلیل هم به اتحادیه کامیون اعلام کردیم تا اطلاع ثانوی از این منطقه که تحت حاکمیت آذربایجان است برای رفتن به ارمنستان عبور نکنند و اگر هم می‌روند باید عوارض بدهند و به مقصد قره باغ هم باری را ارسال نکنند. با وجود سابقه روابط دوستانه میان ایران و آذربایجان به نظر می‌ر‌سد مسئله به وجود آمده اخیر جدی است.
جانشین فرمانده سپاه ایران، علی فدوی در واکنش به اظهارات علی اف گفته: آدم عاقل و بزرگ که نباید به یاوه پاسخ بدهد. آدم بزرگ وقتی یک بچه فحشی به او می‌دهد فقط باید دست سر او بکشد.
آیا ایران وارد درگیری با آذربایجان خواهد شد؟
علیرغم حمایت قشر گسترده ای از ایرانی ها از آذربایجان در استرداد قره باغ ، حال به دلایل قومی یا مذهبی، اما امروزه مشاهده می کنیم تحرکات فراتر از بحث استرداد قره باغ در حال رخ دادن است که موجبات نارضایتی شدید در میان مردم ایران گشته و بسیاری امروزه متقاضی ورود نظامی ایران به جریان هستند ودشمنی بر علیه ترکیه و آذربایجان در ایران بسیار شدید شده.
توجه داشته باشید، همان هایی که چند ماه پیش از آذربایجان و ترکیه حمایت می کردند، امروزه شدیدا نسبت به این دو کشور موضع منفی گرفته اند.
حتی شاید بتوان گفت بیش از اینکه ایرانی ها از تحرکات آذربایجان ناراحت باشند از تحرکات اسرائیل و ترکیه ناراحت هستند.
آنها از اسرائیل توقع دارند که با استفاده از عوامل خود در منطقه رفتارهای ایذایی نسبت به ایران داشته باشد اما از ترکیه چنین توقعی ندارند و باروشان نمی شود آذربایجان در چنین دامی بیفتد.
به هر حال همه می دانند که درگیری با ایران مانند درگیری با ارمنستان نیست و نباید آذربایجانی ها نعشه پیروزی در قره باغ شوند.
همه می دانند این تصمیم ها و تحرکات ماجراجویی هایی است که ترکیه و اسرائیل هستند که پشت پرده به وسیله آذربایجان انجام می دهند و اگر اشتباهی رخ دهد ممکن است شرایط آذربایجان از شرایط لیبی و سوریه هم بد تر شود، فراموش نکنید که همین ترکیه و اسرائیل بودند که سوریه را به این روز انداختند.
ترکیه به دنبال گسترش نفوذ خود و بالطبع ناتو و رسیدن به دریای خزر است و طبیعتا این تحرک ترکیه موجبات خرسندی آمریکا را نیز فراهم می کند، چون عملا با استفاده از ابزار مسلمان بودن ترکیه (می نویسیم ترکیه ولی باید بخوانیم ناتو) توانسته به دریای خزر که رویای دیرینه آمریکایی ها بوده برسد.
مانوری که اخیرا توسط آذربایجان و ترکیه و پاکستان در دریای خزر انجام شد بیش از اینکه پیغامی برای ایران باشد پیغامی برای روسیه به حساب می آید، چرا که ترکیه یعنی ناتو و پاکستان هم متحد آمریکا.
ترکیه همچنین هدف دیگری را دنبال می کند و آن این است که به شاهرگ مسیر تجارت شرق به غرب تبدیل شود و در این راستا از هیچ اقدامی در ممانعت از گذر این مسیر از طریق ایران کوتاهی نمی کند.
علیرغم روابط اقتصادی خوب میان ایران وترکیه و روابط سیاسی به ظاهر خوب میان ایران و ترکیه ولی بر کسی پوشیده نیست که ایران و ترکیه در عراق و سوریه به صورت واسطه ای درگیر جنگ با هم هستند و مهم ترین دلیل سرمایه گذاری ایران برای حضور در عراق و سوریه و لبنان هم این است که مسیر موسوم به جاده ابریشم از طریق ایران و عراق و سوریه عبور کند و از آنجا به اروپا برود و برگردد.
بر عکس تصور برخی ترکیه هم خیلی دلسوز قوم آذری و یا ترک زبانان مناطق دیگر نیست، گو اینکه خوب بدشان نمی آید امپراتوری عثمانی دوباره برپا شود، مهم امروزه برای ترکیه این است که این مسیر در اختیار آن قرار گیرد.
به صورت تاریخی عمده جنگ های جهان برای کنترل همین مسیر بوده و اقتدار امپراتوری پارسی هم همیشه به دلیل کنترل این مسیر و تامین امنیت آن از افغانستان تا دریای مدیترانه بوده.
به صورت تاریخی هم مناطقی که از شوروی سابق در شرق و غرب دریای خزر استقلال یافتند مربوط به ایران بودند و پس از جدایی از شوروی باید به ایران بر می گشتند اما چرا در آن زمان ایران آنها را در آغوش نگرفت بحث دیگری است، که خوب امروزه می بینیم تاوانش را هم ایرانیان ومردمان این مناطق می دهد.
اگر همه به آغوش ایران زمین برگشته بودند نه آذری ها دیگر مشکلی داشتند نه ارمنی ها و نه گرجی ها، همه مانند سابق در یک وطن بودند.
به هر صورت اشتباه بزرگی که برخی درباره ایران مرتکب می شوند این است که متوجه نفوذ معنوی و استراتژیک خاموش ایران در کشورهای خود نمی باشند.
از سویی دیگر نباید فراموش کرد در همین ترکیه که امروزه برای ایران مزاحمت ایجاد می کند این ایران است که چند سال پیش آقای اردوغان را از کودتا نجات داد و برخی منابع خبری در آن زمان تاکید می کردند تنها جای امنی که آقای اردوغان برای پناه دادن به خانواده اش در کل جهان پیدا کرده بود ایران بود.
آیا به یاد دارند؟
به هر حال نباید فراموش کرد که حتی در ترکیه هم شرایط بازگشت کودتا هم ممکن است پیش آید مخصوصا که امروزه مخالفان حاکمیت در ترکیه بسیار بیش از پیش شده اند.
وشاید اینبار دیگر ایران صلاح نبیند از آقای اردوغان حمایت کند.
از سوی دیگر نباید حضور نیروهای ترکیه در تیررس نیروهای کرد مخالف با آنها در منطقه را نادیده گرفت و نباید فراموش کرد که از نظر قومیتی کرد ها علیرغم اینکه اکثریتشان اهل تسنن هستند ولی احساس نزدیکی بیشتری به ایران دارند و کافی است ایران حمایت خود را از آنها بیشتر کند.
حال حتی در باره برخی بحث ها که مربوط به پاکستان می شود و برخی باور دارند که پاکستانی ها به دنبال جدا کردن سیستان و بلوچستان از ایران هستند باید گفت تصور بر این است، یا حد اقل بود، که پاکستانی ها بسیار باهوشتر از دیگر شرکت کنندگان در مانور خزر هستند.
به هر حال امروزه پاکستان با چالش های بسیار خطرناکی مواجه است که موجودیت خود پاکستان را به خطر انداخته.
منطقه بلوچستان به همان قدر که برای ایران می تواند چالش و خطر ایجاد کند برای پاکستان هم می تواند خطر ایجاد کند.
همچنین تنها کشوری که از روز تولد پاکستان با این کشور برادری داشت، نه دوستی، ایران بود و هست و به نظر نمی آید پاکستانی ها به دنبال ورود به چالشی با ایران باشند.
درباره اسرائیل که سردمدار همه مشکلات بین تهران و باکو است باید گفت به نظر می آید ایرانی ها برای آنها قطعا برنامه جداگانه ای دارند که وقتی پخته شود همه مشاهده خواهند کرد.
همه تحلیلگران متفق القول هستند که استراتژی اسرائیل برای تلافی حضور ایران در مرزهایش با حضور در آذربایجان هیچوقت نمی تواند محقق شود چون ایران یک زمینه اجتماعی پذیرنده در لبنان و سوریه و فلسطین و اردن دارد در حالی که اسرائیل به هیچ وجه توسط مردم منطقه مخصوصا آذربایجان مورد پذیرش نیست و اینکه بروند چند نفر استخدام کنند پرچم اسرائیل را در باکو تکان دهند به معنای این نیست که مردم آذربایجان حامی اسرائیل هستند.
همانقدر که اسرائیلی ها توانستند در اردن و مصر و دیگر کشورهای عربی که معاهده صلح با آنها امضا کرده اند جایگاه داشته باشند در باکو هم می توانند جایگاه داشته باشند.
فراموش نکنید وقتی در مصر انقلاب شد مردم مصر بلا فاصله به سفارت اسرائیل در قاهره یورش بردند و آن را آتش زدند.
حدود سی و پنج سال پس از امضای معاهده کمپ دیوید.
قطعا مردم آذربایجان هم به وقت اش نسبت به دخالت های اسرائیل در کشورشان واکنش نشان خواهند داد.
با توجه به این شرایط به نظر نمی آید ایران نیازی به ورود به درگیری یا در تله آذربایجان افتادن داشته باشد، اگر شرایط خصومت وار بر علیه ایران ادامه یابد شاید به یکباره ایران از ابزارهای دیگری که در اختیار دارد و موثر تر از درگیری نظامی مستقیم هم هستند استفاده کند یا اینکه حتی کار به جایی برسد که به ارمنستان تسلیحات مورد نیاز را بدهد تا دوباره قره باغ را از آذربایجان بگیرد و اینبار دیگر هیچ کس در ایران از آذربایجان حمایت نخواهد کرد.
منبع:
1. آفتاب نیوز/ چشم‌انداز روابط ایران و آذربایجان پس از تنش اخیر| پشت پرده ماجرا چیست؟
2. اسپوتنیک/ آیا ایران وارد درگیری با آذربایجان خواهد شد؟
3. رویداد 24/ ماجرای درگیری ایران و جمهوری آذربایجان چیست؟
