جنوب ایران به دلیل قرار گرفتن مدخل دریاهای آزاد، همواره با استعمارگرانی که از سرزمین‌های دور و نزدیک به آن جا می‌آمدند، درگیر بوده است؛ قیام و جنبش تنگستان از جمله وقایع مهم در این منطقه است، که بین مردم جنوب ایران و استعمارگران روی داد. در آغاز جنگ جهانی اول براساس قرارداد 1907 ایران بین روس و انگلیس تقسیم شد. محمدعلی شاه شمال را به روس‌ها و جنوب را به انگلیسی‌ها بخشید. چند ماه پیش از اشغال بوشهر توسط انگلیسی‌ها «ژنرال کاکس» نامه‌ای به «شیخ محمد حسین برازجانی» نوشت و از او خواست از نفوذ خود استفاده کرده و مانع هرگونه قیام و آشوبی علیه انگلیسی ها شود. ژنرال دلیل آورد که از این آشوب و قیام سودی به دست نمی‌آید، جز آن که ایران یک سوم خاکش را از دست خواهد داد. شیخ که از علمای معروف و مجتهدان آن دوره بود، پاسخ داد اگر عملیاتی انتقام جویانه انجام شود، مسئولیت آن برعهده انگلیسی‌هاست، کشتی‌های جنگی انگلیسی در بوشهر لنگر انداختند. رییس علی دلواری که نماد غیرت اسلامی مردم جنوب ایران و انسانی با صدق و صفایی بود بود، به همراه چند تن دیگر از دلیران تنگستان که اعتماد و ایمانشان به خدا و دفاع از دین و وطن دوستی مثال زدنی بود، تصمیم گرفتند تن به ذلت ندهند و زیر بیرق اجنبی زندگی نکنند. رییس علی نامه‌هایی به شیخ محمد حسین برازجانی نوشت و از او برای قیام و جهاد کسب تکلیف کرد. شیخ نامه‌هایی به نجف فرستاد. وقتی جواب نامه‌ها آمد، صورتی از حکم مراجع نجف را به همراه حکم خود برای رییس علی فرستاد. در این حکم‌ها نوشته شده بود که جهاد علیه کفار انگلیسی و جلوگیری از ورود آن ها به بندرهای جنوب، دشستان و تنگستان واجب است و خان‌های این مناطق در این کار و در بسیج کردن مردم برای رفتن به جهاد با انگلیسی‌ها با رئیس علی همکاری کنند1.
رییس علی با پرچمی که شعار: «نصرمن الله و فتح قریب» بر آن نقش بسته بود، قیام خود را آغاز کرد. رییس علی با شجاعت تمام و حماسه آفرینی‌های پی در پی جنگید و سرانجام خون خود را در راه دین و میهن نثار کرد. وی استعمارگران انگلیسی را حقیر می پنداشت و در برابر آن ها هرگز احساس ضعف نمی‌کرد.
هنگامی که خبر شهادت رییس علی دلواری منتشر شد، مردم در بسیاری از مناطق جنوبی ایران عزادار شدند و در دشتی و تنگستان، زنان و کودکان به شیون و زاری پرداختند2.
با شهادت این مجاهد بزرگ، غیرت ایرانی نمرد و همچنان باقی است و بر علیه تمامی زورگویان خوروشان خواهد بود.
سید احمد سجادی
پی‌نوشت‌ها:
1) نظرپور، مهدی، تاریخ سیاسی معاصر ایران، جلد 1.
2) روزنامه جمهوری اسلامی، 1386/6/13
