صحبتي در باب پوسيدگي دندان

به راستي که پوسيدگي دندان يک اپيدمي همه گير و جهاني مي باشد که حاصل پيشرفت تمدن و توسعه و صنعتي شدن جوامع بشري است در اين ميان کارخانجات صنايع توليد کننده فرآورده هاي غذايي سهم به سزايي دارند . پوسيدگي دندان در رده دوم بيماري هاي همه گير بعد از سرماخوردگي قرار دارد از اين جهت حائز اهميت و در خور تعمق است گاهي اوقات از سوي عوام به نام هاي عاميانه اش که همانا کرم خوردگي و سرش خوردگي خطاب مي شود . پوسيدگي دندان در اصل يک بيماري عفوني است که در اثر تهاجم ، تجمع و همچنين تکثير باکتري هاي به خصوص منجر به حل شدن و از بين رفتن بافت هاي سخت دندان که همان عاج دندان است مي شود . نحوه ي عملکرد اين باکتريها بسيار ابتدايي و داراي مکانيسم بسيار ساده اي است و با کمي توجه ، دقت و خودآگاهي مي توان نه تنها از يورش اين باکتري هاي مهاجم جلوگيري کرد بلکه آنها را تحت سلطه ي خود قرار داد . مسئله اي که قابل تعمق است اين است که دهان تک تک ما در بدو تولد استريل و يا به عبارتي عاري از هر گونه باکتري مولد و پوسيدگي دندان مي باشد . به مرور زمان باکتري هاي گوناگون از طريق تماس با پدر و مادر و يا پرستار به نوزاد منتقل شده و ايجاد مشکلات عديده اي از قبيل همين پوسيدگي دندان را مي کند . در اين بين تغذيه نادرست کودک دليل فقدان آگاهي پدر و مادر مازاد بر علت است . و تنها راه پيشگيري اين بيماري اطلاع رساني صحيح به افراد است . قبل از آنکه به بررسي بيماري پوسيدگي بپردازيم . لازم است نگاهي به مکانيسم و عملکردهاي عفوني در بدن بيندازيم در واقع براي اينکه بيمار شويم نياز به بدني داريم که ميزبان موجودات ذره بيني بيماري زا باشد که در محيط بيماري پوسيدگي دندان اين ميزبان همان بدن و دندان هاي ما مي باشد براي توليد بيماري در درجه دوم نياز موجودات ذره بيني مضر و يا همان باکتري هاي توليد کننده ( Caries ) داري که مهمترين آنها استرپتوکوک هاي موتاسن مي باشد . دو بازيگر ديگر داستان ما سيستم ايمني و دفاعي بدن ما و به عبارت ديگر سپر بلاي بدن ما در قبال يورش اين موجودات ذره بيني با خاصيت توليد بيماري پوسيدگي دندان است . ديگر غذايي است که ما در دسترس اين موجودات ذره بيني مضر يا همان باکتري ها قرار مي دهيم . ترازويي را در ذهن خود مجسم کنيد که در يک کفه ي آن دندان هاي ما و در کفه ي ديگر باکتري هاي پوسيدگي زا قرار دارند .
عواملي که تعادل و بالانس بين اين دو کفه را حفظ مي کنند :
1 ـ قدرت بدن ما و مقابله با يورش باکتري هاي بيماري زا .
2 ـ قدرت بيماري زايي يا ( VIRULENS ) اين باکتري هاست .
3 ـ تغذيه ما که به دليل اينکه به مثال يک عامل فعال دو جانبه عمل مي کند مي تواند باعث تقويت سيستم دفاعي و مصونيت بدن شود و يا اينکه آن را تضعيف و در عوض به تقويت باکتري ها بپردازد . هر چه اين باکتري هاي قوي و سيستم دفاعي بدن ضعيف تر شود بدن ما بيمارتر و در اين خصوص دندان هاي ما پوسيده تر مي گردد . چرا که با از بين رفتن دندان ها به غير از آنکه دچار مشکلات زيادي در زمينه ي غذا خوردن ، هضم و گوارش غذا مي شويم و به علاوه در نحوه ي تکلم ما نيز اشکال پيش مي آيد ، چهره ي ما پير ، شکسته و در هم فرو ريخته به نظر مي آيد و قسمت هاي مختلف بدن در معرض خطر ابتلا به بيماري هاي فاسد کننده و عفوني عديده قرار مي گيرد . دندان هاي ما متشکل از دو قسمت تاج و ريشه مي باشد . تاج دندان قسمتي از دندان است که در دهان قابل رويت است و در خارج از استخوان فک در دهان قرار دارد . از دو لايه مينا و عاج تشکيل شده . ريشه دندان قسمتي را گويند که مانند چنگک در استخوان فک قرار گرفته و با کمک اليافي به استخوان فک و لثه متصل است .
و اما ميناي دندان متشکل از مواد معدني ( آهکي و مواد غير مغذي ) يا آلي کلاژن و آب مي باشد ) مواد معدني ميناي دندان به صورت کريستال ها و منثورها به همراه مواد غير معدني که بيشتر آن از کلاژن تشکيل شده و شکل دهنده ي تاج دندان مي باشد . مواد معدني که در ميناي دندان وجود دارد به صورت کريستال هاي آپاتيت و متشکل از فسفات کلسيم مي باشد . دندان تازه شکل گرفته داراي مقادير زيادي کربنات و مقادير کمي فلورايد است که اين خود باعث مي شود که دندان دوباره از سختي نسبتاً کمي نسبت به دندان هاي نوجوان ، جوان و بزرگسال برخوردار باشد . به مرور زمان و در اثر جا به جايي يون هاي کربنات با فلورايد موجود در بزاق دندان ها از سختي بيشتري برخوردار خواهند بود . ريشه ي دندان پوششي از ماده ي آهکي دارد که توسط لثه ها از آن حفاظت مي شود . مشهورترين سارق مواد معدني ميناي دندان ما همان باکتري ها و عوامل بيماري زا هستند که مانند صخره نوردي ماهر به سطح ميناي دندان که بسيار لغزنده است چنگک ويژه ي خود را مي اندازند و با ايجاد اسيد و حمله هاي اسيدي پي درپي به ربودن مواد معدني ميناي دندان مي پردازند . استرپتوکوک موتانس در اين سرقت مواد معدني ميناي دندان شريک جرم و هم دستان ديگري هم دارد که به ترتيب اجرا و ايفاي نقش لاکتوباسيل ها و التينوهايس مي باشند که بعدها به تفصيل آن خواهيم پرداخت .
به درستي که مثل معروف از ماست که بر ماست در جريان پوسيدگي دندان صدق مي کند . اين خود ما هستيم که با دستان ما غذاي مورد علاقه باکتري هاي مضر را در اختيارشان قرار مي دهيم و باعث از بين رفتن دندان هاي خود مي شويم .
داستان از اين قرار است :
هر بار که مقداري شکر و هيدرات هاي کربن ساده تصفيه شده نوش جان که چه عرض کنم ! اين مواد بيشتر زهر جان هستند تا نوش جان . هر بار که مقداري شکر وارد دهان خود مي کنيم جشني توسط اين باکتري ها در دهان ما برپا مي شود . دسته هاي باکتري هاي استرپتوکوک موتانس که از شوق رسيدن به غذاي مورد علاقه شان سر از پا نمي شناسند به هياهو ، رقص و پايکوبي پرداخته و در اين بزم بزرگ ، شکر مورد علاقه شان را روي طبق هاي زرين به هم تعارف و نوش جان مي کنند . همان طور که ما براي رفع نيازهاي بدن خود احتياج به اغذيه و سوخت مناسب داريم . اين باکتري ها هم که از اين قاعده مستثني نيستند از شکري که به دهانمان رفته در رقتق و فتق امور زندگي و سوخت و ساز بدن خود استفاده کرده و حاصل اين فعاليت هاي متابوليسمي است که از بدن اين باکتري ها به محيط دهان ما دفع مي شود . باقي داستان را هم که مي دانيم حاصلش ربوده شدن مواد معدني و حل شدن آنها در اسيد ـ توليد باکتري هاست .
منبع:مجله راه کمال ،شماره 24
/خ