سوالاتي در مورد روشهاي اصلي تربيت

• رفتار کودک را تحسين کنيد نه شخصيت او را
• از تحسين هاي ويژه استفاده کنيد .
• هر پيشرفتي را تحسين کنيد .
• به طور مناسب و مقتضي تحسين کنيد .
• بلافاصله تحسين کنيد .
• تحسين را با علاقه بي قيد و شرط بياميزيد .
• پاداشها تنوع ببخشيد .
• هميشه به قولتان عمل کنيد
• تنبيهي را انتخاب کنيد که رفتار ناخواسته را کاهش دهد .
• در تنبيه زياده روي نکنيد .
• تنبيه را به تعويق نيندازيد .
• هميشه پيامد ها را تشريح کنيد .
• براي اصلاح رفتار به کودک فرصت دهيد .
• تنبيه بدني بايد کنترل شده و مختصر باشد .
براي والدين آسان است که فقط به رفتارهاي نادرست کودکان خود توجه کنند و اعمال درست آنها را در نظر نگيرند براي مثال احمد و ليلا بدون سر و صدا در اتاق مشغول بازي کردن هستند و هيچ کس به خاطر آن که بسيار دوستانه اسباب بازيها را تقسيم کرده اند آنها را تحسين نمي کند . اما چند دقيقه بعد که بين بچه دعوا مي شود پدر عصباني شده سر آنها فرياد مي زد .
انتقاد همراه با کمي ستايش ٬ نتايج بهتري به باور مي آورد . کودک شما مي خواهد که به او توجه کنيد و مي خواهد اين توجه را از هر طريقي که مي تواند به دست اورد اگر ديدگاه شما منفي باشد او از راههاي منفي به هدف خود مي رسد اما اگر شما روي نکات مثبت تمرکز کنيد در مقابل رفتارهاي خوب بيشتري دريافت خواهيد کرد زيرا در اين حالت کودک با رفتارهاي مثبت خود سعي در جلب توجه شما خواهد داشت اگر در هنگام تحسين کردن راهنمايي هاي زير رابه کار ببنديد به زودي خواهيد ديد که اين کار به عنوان يک روش تربيتي و انضباطي بسيار موثر است .

• رفتار کودک را تحسين کنيد نه شخصيت او را

اغلب مادران و پدران شخصيت کودک خود را با کلماتي نظير : لجباز – خود خواه و تنبل توصيف مي کنند . اين يک حلقه معيوب است و راه به جايي نمي برد . تغييردادن شخصيت به مراتب از تغييردادن رفتار مشکل تر است . به بچه نگوييد ٬ «چه دختر خوبي » زيرا اين جمله بدين معناست که هدف عبارت است از خوب بودن در تمام اوقات مسلم است که اين انتظار غير ممکن است به جاي آن مي توانيد بگوييد «من از طرز حرف زدنت با ليلا خوشم آمد » گفتن عبارت «پسر خوب » يا «دختر خوب » نمي تواند احساس مشخصي را به کودک القاء کند مگر آن کودک بتوان آن را با رفتارهاي خويش ارتباط دهد زيرا تصور هر کس از خود برپايه تصوري که از اعمالش دارد استوار است .
مؤثرترين راه براي آموزش رفتار خوب شکل دادن رفتار با تحسين است اين روش تربيتي ٬ بايد به طور مداوم مورد استفاده قرار گيرد تا رضايت شما را از رفتارهاي جديد فرزندتان نشان دهد .

• از تحسين هاي ويژه استفاده کنيد .

هرچه تحسين شما اختصاصي تر باشد کودک درست بودن کارش را بهتر درک مي کند و احتمال اينکه آن عمل را تکرار کند نيز بيشتر است براي نمونه يک روز صبح متوجه مي شويد که فرزندتان رختخوابش را مرتب کرده است درهمان حال نيز مشغول شانه زدن موهايش است . اگر بسادگي بگوييد : «آفرين عزيزم »او نمي فهمد که منظور شما رختخوابش است يا موهايش . پي بگوييد : « از اينکه امروز صبح رختخوابت را جمع کردي خيلي خوشم اومد ممنونم »
وقتي والدين براي يافتن نکته مثبتي در رفتار کودکانشان دچار مشکل مي شوند ما از آنان مي خواهيم که از رفتارهاي پسنديده کودکان خود يادداشتي تهيه کنند .

• هر پيشرفتي را تحسين کنيد .

اگر به فرزند خردسالتان گفته ايد که بايد اسباب بازي هايش را پس از بازي کردن با آنها مرتب کند ولي او قبلاً هيچ گاه اين کار را انجام نداده است . پيشرفت هاي کوچک او را نيز ستايش کنيد براي نمونه دفعه اول به خاطر برداشتن يکي از اسباب بازي ها از کف اتاق و گذاشتن آن در کمد (در حالي که سه يا چهار تاي ديگررا رها کرده است ) از کودکانتان تعريف کنيد و به او آفرين بگوييد : «چه کار خوبي کردي که کاميونت رو توي کمد اسباب بازي ها گذاشتي بگذار کمکت کنم تا بقيه رو هم جمع کني» دفعه بعد به خاطر جمع کردن دو قطعه از اسبابهايش از او تعريف کنيد و همين طور ادامه دهيد تا رفتار کودک اصلاح شود .

• به طور مناسب و مقتضي تحسين کنيد .

براي دريافت پاسخهاي بهتر ٬ نوع تحسين را با سن و اخلاق کودک متناسب کنيد براي نمونه در آغوش گرفتن ٬ بوسيدن و ديگر نشانه هاي عملي محبت همراه با کلمات مهرآميز براي کودکان خردسال موثرند . اما در مورد کودکان بزرگتر بهتر آن است که از پيامهاي سري استفاده کنيم . زيرا اين کودکان بيشتر دوست دارند به طور خصوصي تشويق شوند . براي نمونه مي توانيد با يک چشمک يا اشاره دست نشان دهيد که به عمل خوبش توجه کرده ايد . بعداً مي توانيد در مورد رفتار پسنديده اش با يکديگر صحبت کنيد .

• بلافاصله تحسين کنيد .

تحسين کردن بخصوص در مورد کودکان خردسال وقتي موثر است که بدون معطلي صورت گيرد . نگذاريد تابين رفتار پسنديده او و پاسخ شما فاصله زيادي بيفتد اگر چه کودکان بزرگتر قادرند اين فاصله زماني را درک کنند .

• تحسين را با علاقه بي قيد و شرط بياميزيد .

در مواردي که کودک فقط هنگام تحسين شدن مورد توجه والدينش قرار مي گيرد ٬ به تدريج نسبت به آن احساس نياز مي کند . برخي از والدين نگران آنند که مبادا کودکانشان فقط هنگامي که مورد توجه قرار مي گيرند و تشويق مي شوند خوب رفتار کنند . براي رفع اين مشکل بهترين کار اين است که پس از جا افتادن يک رفتار جديد رفته رفته از ميزان تعريف و تمجيد بکاهيم و آن را به طور موردي انجام دهيم .
ناديده گرفتن سنجيده ٬‌هنر ناديده گرفتن رفتارهايي است که دوستشان نداريد و تعريف کردن از آنهايي است که دوستشان داريد . به ياد داشته باشيد که هيچ کدام نبايد بدون ديگري انجام داده شوند . بايد رفتارها را طبقه بندي کنيد و سپس ببينيد کدام يک را مي توانيد ناديده بگيريد . روشن است نمي توانيد اعمال خطرناکي مثل دويدن به سمت خيابان يا بالا رفتن از يخچال را ناديده بگيريد .
اگر فکر مي کنيد که قادر به ناديده گرفتن يک رفتار براي مدت طولاني نيستيد ٬ پس هيچ گاه شروع نکنيد .
ناديده گرفتن رفتارهايي که قبلاً به سبب توجه شما تقويت شده اند موثرتر است تا آنهايي که در برخي سنين و يا مراحل رشد طبيعي محسوب مي شوند براي مثال : بداخلاقي در مورد اغلب کودکان دو يا سه ساله طبيعي است و اين در نتيجه مهم نيست . چقدر و چطور آنها را ناديده مي گيريد با اين حال ناديده گرفتن بدخلقي هاي اوليه مي تواند از ميزان آنها در مراحل بعدي بکاهد .
وقتي از روش ناديده گرفتن استفاده مي کنيد به هيچ وجه به آن رفتار واکنش نشان ندهيد چه زباني چه غيرزباني وانمود کنيد مشغول انجام کاري هستيد و اتاق را ترک کنيد و يا رويتان را به سمت ديگري برگردانيد و تا وقتي کودک به عملش ادامه مي دهد شما نيز اين روش را ادامه دهيد.
يک پسر کوچک هنگامي که مقدار بيشتري از غذاي مورد علاقه اش را مي خواهد عادت دارد که سرش را داخل بشقابش فروکند و جيغ بکشد . والدينش آموخته اند که با يکديگر حرف بزنند و مثلاً در مورد گرد و خاک روي شمعدانها يا روميزي صحبت کنند و به اين ترتيب گريه کردنش را ناديده بگيرند . در نهايت وقتي کودک مي فهمد که ممکن نيست بتواند از آن غذاي بخصوص بيشتر بخورد ٬ قاشقش را بر مي دارد و به خوردن چيز ديگري مشغول مي شود .
وقتي براي اولين بار اقدام به ناديده گرفتن يک رفتار ناشايست مي کنيد کودک شما تمام سعي اش را مي کند تا توجهي را که قبلاً جلب مي کرد ٬ دوباره به دست آورد او از هر نظر بر شدت رفتارش مي افزايد تا آنجا که مطمئن شود از شما پاسخ دريافت خواهد کرد ولي شما نبايد تسليم شويد . به محض آنکه کودک گريه اش را قطع کرد و مشغول برداشتن اسباب بازي هايش شد بدون معطلي به خاطر اين رفتارش او را تحسين کنيد (رفتارهاي مطلوب را تقويت کنيد) اگر گريه و بهانه گيري دوباره شروع شد به آن توجهي نکنيد تا دوباره قطع شود . پاداش براي رفتار مطلوب ٬ يک تقويت کننده محسوب مي شود کودک نسبت به کاري که انجام داده احساس خوبي پيدا مي کند و در نتيجه اين ميل در او ايجاد مي شود که آن را تکرار کند . يک تقويت کننده مي تواند هر چيزي باشد و خاصيت آن اين است که درپي يک رفتار به کودک عرضه مي شود و او را بر مي انگيزد تا آن رفتار را تکرار کند در واقع پاداش يک تحريک کننده است .
اولين باري که بچه کوچکتان مي گويد : مامان يا بابا ٬ شما با لبخندزدن يا در آغوش گرفتن او ٬‌حرف زدنش را تقويت مي کنيد و کودک شما اين را به خوبي حس مي کند . انتخاب يک پاداش مناسب براي رفتار شايسته کودک هميشه آسان نيست براي کمک کردن به تصميم گيري در مورد پاداش ٬ خواسته هاي کودکتان را بررسي کنيد . از آنجايي که تمايلات کودکان دائماً تغيير مي کند ٬ بررسي را هر چند وقت يکبار تکرار کنيد از فرزندان خود بپرسيد :
۱- اگر بتوانيد سه آرزو بکنيد آنها چه هستند ؟
۲-
۳-
۴- اگر به اندازه مقادير زير پول داشته باشيد با آنها چه کار مي کنيد؟
۱- ۵۰ تومان
۲- ۱۰۰ تومان
۳- ۲۵۰ تومان
۴- ..........
۵- اگر بنا باشد که فقط يک چيز از بابا بخواهيد آن چيست ؟
۶- چه حق تازه اي را ميخواهي بدست بياوري (بيشتر تلويزيون تماشاکني ٬ ديرتر براي خواب
به اتاقت بروي٬ و يا .....)
۷- چه برنامه اي را مي خواهي با دوستانت انجام دهي (به سينما بروي ٬ بازي کني ٬ بستني
بخوري؟
اين بررسيها يک فهرست کلي از پاداشهاي ممکن را در اختيار شما مي گذارد
پاداشهاي روزانه آدامس بستني
پاداشهاي هفتگي کتاب فيلم سينمايي
پاداشهاي ماهيانه عروسک اسباب بازي
• به
• پاداشها تنوع ببخشيد .
مثلاً براي کودکي که صبح براي رفتن به مدرسه سرموقع حاضر مي شود و با خوشحالي از خانه به مدرسه مي رود ٬ يک پاداش خوب آن است که اجازه دهيد شب نيم ساعت ديرتر بخوابد .
• هميشه به قولتان عمل کنيد
هميشه به سرعت به قولتان عمل کنيد يک کودک بخصوص اگر خيلي کوچک باشد به تکميل نشدن يابه تاخير افتادن يک پاداش وعده داده شده بسيار حساس است کاري که از عهده انجامش برنمي آييد تعهد نکنيد و در عين حال چيزي را جايگزين پاداشي که قولش را داده ايد نکنيد وقتي قول چيزي را داديد پاي آن بيايستيد .
پس از آن که رفتار جديد تثبيت شده به تدريج دفعات پاداش روزانه را کاهش دهيد اين موضوع را با چنين عبارت مثبتي توضيح دهيد : «رفتار تو خيلي خوبه و تو نيازي به جايزه هاي کوچک نداري . حالا مي توني يک جايزه بزرگتر در آخر هفته بگيري » براي کاستن دفعات بدين صورت عمل کنيد .
ابتدا يک روز در ميان پاداش دهيد ٬ سپس هر سه روز يکبار و رفته رفته فقط به طور تصادفي و اتفاقي
کم کم فاصله بين پاداش هاي بزرگ را نيز طولاني تر کنيد . يک رفتار تثبيت شده براي برقرار ماندن به تقويت کمتري نياز دارد .
وقتي مطمئن شديد که رفتار جديد به صورت يک عادت مثبت در آمده است ٬ پاداشها را قطع کنيد و پيامدهاي طبيعي آن عادت را جايگزين کنيد . پي آمد طبيعي اينکه کودکي مودبانه پشت ميز شام بنشيند آن است که به او اجازه دهيم رستوران مورد علاقه اش را انتخاب کند و به او بگوييم علت اين حق انتخاب آن است که رفتارش پشت ميز غذا خوب بوده است . درباره رفتار خوب او نظر بدهيد و ديگران را نيز به انجام اين کار تشويق کنيد .
وقتي که کودکتان را به اتاقش مي فرستيد زمان تماشا کردن تلويزيون را محدود کنيد و به او اجازه بازي کردن با اسباب بازي مورد علاقه اش را نمي دهيد ٬ يا وقتي که به دنبال نزديک شدن کودک به اجاق گاز ٬ فرياد مي کشيد : «نکن»
در واقع براي اصلاح رفتارها از اصول تنبيه استفاده کرده ايد .
تنبيه به تنهايي نمي تواند نتايج دلخواه را فراهم کند . زيرا به طور کلي روشي منفي است . اين روش به کودک مي آموزد که چه کاري را نبايد انجام دهد . اما نمي آموزد که چگونه بايد رفتار کند . وقتي تنبيه را بدون تقويت رفتار شايسته به کار مي بريم ٬ کودک نمي داند رفتار ناپسندش را با چه رفتاري جايگزين کند . به علاوه تنبيه وقتي موثر است که موقتي باشد چون وقتي از يک تنبيه به دفعات زياد استفاده شود تاثيرش را از دست دهد . والدين مکرراً چيزهايي شبيه اين را به ما مي گويند . اولين باري که فرهاد را تنبيه بدني کردم خيلي گريه کرد و پس از آن براي مدت طولاني رفتارش تصحيح شد اما حالا که مرتبا به خاطر رفتارهاي نادرستش تنبيه بدني مي شود ٬ هيچ تاثيري ندارد و به نظر هم نمي رسد که به هيچ وجه اهميتي بدهد .

• تنبيهي را انتخاب کنيد که رفتار ناخواسته را کاهش دهد .

تنبيه بدني ٬ ايجاد محدوديت و گرفتن اسباب بازي ها يا امتيازات خاص (مانند تماشاي کارتون) در صورتي تنبيه تلقي مي شوند که موثر واقع شوند .
براي نمونه علي نه ساله را به خاطر کتک زدن خواهرش به اتاقش فرستاند .
او در آنجا با کامپيوتر و اسباب بازيهايش مشغول بازي شد . وقتي مادرش به او گفت که مي تواند از اتاق بيرون بيايد ٬ در حال تماشاي کارتون مورد علاقه اش بود او حتي فراموش کرده بود که تنبيه شده است . به علاوه وقتي از اتاق خارج شد خواهرش را دوباره کتک زد تا باز به اتاقش فرستاده شود . پس نصيحت ما اين است که نخست نتايج تنبيه را بررسي کنيد . اگر رفتار هدف کاهش يافته بود ٬ مي توانيد دوباره از آن نوع تنبيه استفاده کنيد . در غير اين صورت تکرار آن تنبيه سودي ندارد و بايد روش ديگري را بيازماييد .

• در تنبيه زياده روي نکنيد .

اگر بيش از حد از تنبيه استفاده کنيد کودک شما به آن عادت خواهد کرد و تنبيه تاثير خود را به تدريج از دست خواهد داد .

• تنبيه را به تعويق نيندازيد .

اگرقصد تنبيه کودکتان را داريد ٬ درست پس از رفتار ناپسندش اين کار را انجام دهيد . هر تنبيهي اثرش را با گذشت زمان از دست مي دهد و ممکن است کودک نتواند ارتباط تنبيه را با عمل ناپسندش درک کند .

• هميشه پيامد ها را تشريح کنيد .

کودک بايد بداند چه رفتاري شما را ناراحت مي کند و در صورت پافشاري در انجام آن واکنش شما چه خواهد بود . تصميم خود و پيامدهاي ناديده گرفتن آن عمل را به او بگوييد .
کودک را به تنبيهي که آن را انجام نمي دهيد تهديد نکنيد . پيش از واکنش نشان دادن ٬ دومين ٬ سومين يا دوازدهمين فرصت را به او ندهيد . تجديدهاي پوچ و ناپايدار به رفتارهاي نادرستي مي انجامند که تثبيت شده در برابر تغيير مقاومتر مي شوند .

• براي اصلاح رفتار به کودک فرصت دهيد .

هدف از تنبيه ٬ اصلاح رفتار کودک است پس بايد به او فرصت بدهيد تا آموخته هايش را نشان دهد . اگر تنبيه طول بکشد ممکن است کودک فرصت پيدا نکندکه رفتار خود را اصلاح کند .

• تنبيه بدني بايد کنترل شده و مختصر باشد .

ما به عنوان يک اصل ٬ تنبيه بدني را توصيه نمي کنيم . اما موارد استثنايي نيز وجود دارد . براي نمونه اگر کودک دو ساله شما مي خواهد يک سوزن را داخل پريز برق فرو کند٬ ممکن است فرياد بزنيد «نکن» و بعد بلافاصله سوزن را از او بگيريد و با دست ضربه کوچکي به پشت دستش بزنيد . براي يک بچه کوچک اين روش بسيار مناسب تر از نطق بي سروته درباره خطرات الکتريسيته است !
هرگز براي تنبيه از ترکه ٬ کمربند ٬ خط کش يا امثال آن استفاده نکنيد .
سعي کنيد به جاي تنبيه بدني از روشهاي ديگر نظير محروم کرن موقتي ٬ تصحيح بيش از حد و اشکال ديگر تنبيه نظير محدود کردن و گرفتن برخي امتيازات استفاده کنيد