سیزده جایگزین برای روش خواندن نوبتی در مدارس

شاید رایج‌ترین نوع خواندن متون در مدارس، خواندن به صورت نوبتی باشد، ولی هیچ دلیل علمی درستی برای انجام این کار وجود ندارد. تعداد زیادی از محققین هستند که این روش تعلیم و تعلم را روش مناسبی نمی‌دانند. بنابرین، افراد زیادی هستند که به دنبال جایگزین‌هایی برای این روش می‌گردند. در اینجا چند روش ساده به عنوان جایگزین این نوع خواندن ارائه می‌گردد.
شیوه‌های منظم و تکراری برای تمرین می‌تواند برای دانش آموزان یکنواخت و کسل کننده شود. بنابرین برای جلوگیری از کسالت، می‌توان گاه گاهی به جای خواندن نوبتی، این روش‌های جایگزین را به کار برد.
خواندن، در حالت ایده آل باید روشی برای فهمیدن باشد و نه صرفاً یک تمرین شفاهی. هدف کلی خواندن این است که به کودکان کمک کند تا مفهوم مطلب مطالعه شده را دریابند. گفته می‌شود خوب است این مطالعه توسط دانش آموز و پیش از تدریس آن توسط معلم انجام شود تا در کلاس، مفهوم درس برای دانش آموز آشنا باشد. ولی عملاً ما می‌بینیم که از دانش آموزان به خصوص در رده‌های پایین‌تر خواسته می‌شود که در کلاس، در حضور معلم و سایر دانش آموزان با صدای بلند از روی درس بخوانند.
محبوب‌ترین نوع خواندن شفاهی، روش خواندن نوبتی است. در این روش دانش آموزان مجبور می‌شوند که یکی یکی به نوبت بخش‌هایی از فصل را بدون تمرین قبلی بخوانند. این روش از یک نظر مفید است و آن هم اینکه به دانش آموزان روخوانی صحیح را می‌آموزد. ولی اگر دانش آموز آن فصل را نفهمیده باشد، این روش کمک چندانی به فهمیدنش نمی‌کند و حتی ممکن است دانش آموز را نسبت به این تمرین دچار ترس هم بکند. بنابرین ما امروز برآنیم که نگاهی داشته باشیم بر چند روشی که ممکن است بتوانند جایگزین روش خواندن نوبتی شوند.

جایگزین‌های روش خواندن نوبتی

ابتدا آرام در ذهن خود و سپس با صدای بلند خواندن
آرام در ذهن خواندن برای بسیاری از افراد، افزایش تمرکز را در پی دارد. این کار به دانش آموزان کمک می‌کند تا برای فهمیدن عبارات به کار رفته در آن درس تلاش کرده و کلمات دشواری که معمولا در هر متنی وجود دارد را به خوبی تمرین کنند. این موجب می‌شود که آن‌ها هر کلمه را چند بار بخوانند و تمرین کنند. در نتیجه وقتی از آن¬ها خواسته شود که از روی آن متن با صدای بلند بخوانند وحشت زده نخواهند شد. این باعث می‌شود که خواندن‌شان بهتر شده و مفاهیم برای شان آشناتر باشد.

همه با هم بخوانند

این روش در نگاه اول جالب به نظر می‌آید! راستش را بخواهید در حقیقت هم روش جالبی است. در این روش، یک دانش آموز مجبور نمی‌شود که به تنهایی با پدیده‌ی استرس زای خواندن جلوی جمع مواجه شود. بلکه برای سهولت کار، معلم، قسمت خاصی از فصل را به دانش آموزان می‌دهد تا بخوانند. در اینجا هدف خواندن هم برای آنها تعیین می‌شود، مثلاً به آن¬ها گفته می‌شود که باید از این مبحث به یک سری اطلاعات و استنتاجات تعیین شده دست یابید. در اینجا نیاز نیست که هر دانش آموز برای جمع آوری اطلاعات، به سختی تمرکز کند. برای اینکه کار، ساده‌تر و جالب‌تر شود می‌توان گاهی به آن‌ها توسط یک سری اشارات یا عبارات واضح کمک کرد تا بتوانند اطلاعات مورد نظر را راحت‌تر بیابند. وقتی این قسمت از کار موسوم به "نکته یابی" به انجام رسید حالا از دانش آموزان خواسته می‌شود تا نکاتی که استخراج کرده‌اند را با هم در میان بگذارند البته با بیان دقیق همان جملات و پاراگراف‌هایی از کتاب که جواب را در آن یافته‌اند. بنابرین از این طریق، دانش آموزان، خودشان به یکدیگر آموزش می‌دهند.

خواندن با آواز

برای آن دسته از معلمانی که برای افزایش توانایی روخوانی و روان خوانی بچه‌ها، خواندن نوبتی را لازم می‌بینند، در اینجا یک جایگزین دیگر را معرفی می‌کنیم. در این روش به دانش آموزان یک متن مشخص برای خواندن داده می‌شود. ولی نه قرار است آن را تنهایی بخوانند و نه قرار است برای یافتن نکات آن را بخوانند، بلکه در اینجا این کار تنها برای لذت بردن از بلند خواندن انجام می‌شود! مثلا در صورت داشتن یک شعر یا یک ریتم می‌توان از این روش استفاده کرد. دانش آموزان آن شعر را هم آوایی کرده و در عین حال از خواندن آن لذت هم می‌برند. این تمرین برای آن دسته از دانش آموزانی که به نسبت سایرین، توانایی کمتری در خواندن دارند هم مؤثر است.

خواندن با راهنمایی

همانطور که از اسمش پیداست، این نوع خواندن به یک مقدار راهنمایی از طرف معلم نیاز دارد. در این روش، معلم کلاس را به گروه‌های کوچک تقسیم می‌کند. گروه بندی باید با در نظر گرفتن توانایی دانش آموزان انجام شود. دانش آموزان هر گروه باید از نظر توانایی در خواندن مشابه هم باشند، و نباید در یک گروه بعضی تند خوان و برخی کند خوان باشند. همین مسئله حس رقابت جویی را در بچه ها تقویت می‌کند و باعث می‌شود که دانش آموزان به واسطه‌ی توانایی بیشتر هم گروهی‌شان در خواندن، دستپاچه و یا نگران نشوند. آن‌ها متن را خوانده و سعی می‌کنند تا معنی آن را دریابند. پس از آنکه خواندن¬شان به اتمام رسید، معلم از آنها سؤالاتی می‌پرسد تا مطمئن شود که آ¬ن‌ها متن را خوانده و فهمیده‌اند. زمانی که دانش آموزان در حین خواندن دچار اشتباهی شوند معلم باید مداخله نموده و آنها را راهنمایی کند.

خواندن با تئاتر

این روش در کلاس‌های ادبیات، خیلی ایده‌آل است. معمولاً از یک نوشته‌ی ادبی، متنی برای خواندن به دانش آموزان داده می‌شود. سپس انتظار می‌رود دانش آموز طوری آن متن را بخواند که داستان در ذهن شنونده، به تصویر درآید. این به معنی تئاتر بازی کردن بر روی صحنه نیست. بلکه تنها لازم است خواننده‌ی متن، با استفاده از لحن گفتار خود، کاری کند که داستان آنگونه که در اصل نوشته شده بود به شنونده منتقل شود. بنابرین این روش به نفع دانش آموزان است. چرا که می‌توانند با این روش، نحوه‌ی تلفظ، بیان، روان خوانی، داستان گویی به نحوی مؤثر، و البته درک مطلب را بیاموزند.

خواندن با تقلید

در این روش، معلم متن را می‌خواند و پس از او دانش آموزان باید همان جملات را بلند تکرار کنند. یکی از ویژگی‌های این نوع خواندن این است که دانش آموز پیش از خواندن متن، روش درست خواندن آن را آموخته است. بنابرین طبیعتاً اشتباهات به حداقل می‌رسند. این روش در گام اول برای آن دسته از دانش آموزانی که در هنر روخوانی پیشرفتی ندارند بسیار مفید است چرا که درست خواندن را یاد می‌گیرند. به این روش "خواندن با تقلید" گویند.

خواندن زیر لب

در این روش، هر یک از دانش آموزان باید به صورت جداگانه و زیر لب بخواند. در همین حین معلم در کلاس بگردد و خواندن تک تک بچه ها را بررسی کرده و در صورت نیاز ایراداتشان را اصلاح کند. این روش، روش مناسبی است چرا که طبق آن، هر کس به شیوه‌ی خودش می‌خواند و دیگر نیازی نیست که فرد نگران دید سایرین باشد.

خواندن از طریق پر کردن جای خالی

در این روش معلم از روی درس با صدای بلند می‌خواند و دانش آموزان باید همراه با او آرام در ذهنشان درس را بخوانند. سپس در حین خواندن معلم یک کلمه را نمی‌خواند و توقف می‌کند. در اینجا دانش آموزان باید آن کلمه را بگویند. این یکی از بهترین روش‌های خواندن است، چرا که به دانش آموزان کمک می‌کند همزمان با حفظ تمرکزشان بر روی درس، روان خوانی را تمرین کرده و درس را به درستی بیاموزند.

خواندن متقابل

این یکی از روش‌هایی است که در پروسه‌ی آموزش متقابل مورد استفاده قرار می‌گیرد. در این روش به دانش آموزان یاد داده می‌شود که پیش بینی کنند، سؤال طرح کنند، نکات را توضیح دهند، و درس‌ها را خلاصه کنند. این روش نه تنها در افزایش توانایی‌های خواندن دانش آموزان مؤثر است بلکه برای تقویت توانایی استدلال و تحلیل آن‌ها نیز بسیار مفید است. این روش به دانش آموزان کمک می‌کند تا سؤالات بیشتری بپرسند، و همچنین بحث‌های کلاسی را نیز افزایش می‌دهد. در نهایت هم نقاط کلیدی درس خلاصه سازی می‌گردد.

خواندن در گروه‌های دو نفره

در این روش افراد برای خواندن به گروه‌های دو نفره تقسیم می‌شوند. می‌توان افرادی را که دارای توانمندی‌های مشابهی در امر خواندن هستند را در یک گروه قرار داد و همچنین می‌توان دو نفر که از سطح توانمندی‌های متفاوتی برخوردارند را در یک گروه دسته بندی کرد تا فرد قوی‌تر اشکالات فرد ضعیف‌تر را رفع کند تا موجب ارتقای توانمندی‌های وی شود. هر دوی این گروه بندی ها مزایای خاص خودشان را دارند. مطلب مورد مطالعه می‌تواند هر موضوعی باشد. دو دانش آموزی که در یک گروه قرار دارند اصطلاحا " رفیق" نامیده می‌شوند و متن را برای یکدیگر بلند می‌خوانند. وقتی یک نفر کامل از روی متن خواند، نفر بعدی شروع می‌کند و او هم به طور کامل از روی متن می‌خواند تا این تکرار هم موجب فهم بهتر مطلب گشته و هم هنر روان خوانی را در افراد تقویت کند.

خواندن با رادیو

در این روش، یک نفر به نحوی که برای همه خوشایند باشد از روی متن می‌خواند و سعی می‌کند که صدایش را همچون صدای مجریان رادیو کند. مابقی دانش آموزان، فقط از طریق گوشی به صدای او گوش می‌دهند و سعی می‌کنند که اطلاعات مورد نیاز را کشف کنند. انتظار می‌رود که فرد خواننده، مفهوم پیام را به درستی برساند. این روش هم به روان خوانی دانش آموزان و هم به تلفظ و بیانشان کمک می‌کند. فردی که قرار است از روی متن بخواند باید برای اجتناب از اشتباه چندین و چند بار متن را پیش خوانی کرده باشد، در نتیجه این روش تلفظ و تکیه را بهبود می‌بخشد.

خواندن همچون یک پازل

همانطور که قطعات یک پازل یکدیگر را تکمیل می‌کنند در این روش خواندن هم افراد همچون قطعات پازل دانایی یکدیگر را کامل می‌کنند. روش کار در اینجا به این صورت است که کلاس به دو گروه تقسیم می‌شود. هر گروهی بخش خودش را خوانده و می‌فهمد. آنگاه یک نفر از هر گروه به سراغ گروه دیگر رفته و آن قسمت از درس که مربوط به گروه خودش بوده است را برای گروه مقابل توضیح می¬دهد. سپس هر دانش آموزی به گروه خودش برگشته و آنچه از گروه مقابل آموخته است را به گروه خودش منتقل می‌کند. بنابرین با کمتربن تلاش در یک زمان مشخص، کل فصل توسط تمام دانش آموزان آموخته می‌شود.

خواندن با تکرار

این یک مدل خواندن بر مبنای زمان است. در این روش، به خواننده یک متن داده می‌شود تا آن را در زمان مشخصی بخواند. تکرار بیشتر موجب افزایش تسلط و صحت یادگیری دانش آموز می‌شود. تحقیقات نشان می‌دهند که این روش، یکی از بهترین روش‌هایی است که می‌توان توسط آن روش‌های صحیح سادگیری را به مبتدی‌ها آموخت.
روش‌هایی که در بالا ذکر شد، می‌توانند جایگزین روش نه چندان مؤثر و یا حتی نامؤثر خواندن نوبتی شوند که علیرغم ناکارآمدی‌اش همچنان مورد استفاده قرار می‌گیرد. البته شاید این موضوع به دلیل سابقه‌ی تاریخی طولانی این روش باشد. محققان زیادی معتقدند دلایل علمی‌ای که کارایی روش روخوانی نوبتی را نشان دهد وجود ندارد. چه خوب است پیش از آنکه معلمی بخواهد این روش منسوخ را مورد استفاده قرار دهد ابتدا کاملا در مورد این روش و همچنین موافقان و مخالفانش تحقیق کند.