علاقه‏ به مطالعه

66 نكته درباره مطالعه

در فصل تابستان فرصت‏هاى تازه‏اى براى مطالعه و تفكر مهيا مى‏شود و همزمان با گشايش اوقات فراغت، در دستان پرنشاط و پرانرژى جوانان كتاب و نشريه جاى تازه‏اى باز مى‏كند . به قول آدريل جانسون، مطالعه خواه مفيد و خواه مضر يكى از موضوعات بسيار وسيع براى فعاليت است . درس‏هايى كه مى‏توان از آن آموخت هيچ گاه پايان نمى‏پذيرد و به عبارتى هميشه مى‏توان چيزى راجع به آن گفت .
از اين رهگذر گلگشت اين شماره قصد دارد از درياى بى‏انتهاى مطالعه نكاتى نغز و آموزنده به خوانندگان كتابخوان پرسمان هديه كند و چند نكته كليدى و مشكل گشا را ارمغان تعطيلات تابستانى جوانان سازد.
مطالعه و كتابخوانى كارى بسيار حساس و مهم است . جانسون در كتاب «هنر كتاب خواندن‏» مى‏گويد: «كتب مى‏توانند در شمار دوستان ما در آيند . ما مى‏توانيم به جست و جوى آن‏ها برويم تا ما را به خودمان بشناسانند . اما اين توانايى را نيز دارند كه در ما تاثير كنند و درهاى زندگى را به روى ما بگشايند يا ببندند . مى‏توانند ما را در پناه خود گيرند يا از ميان بردارند . از ما پشتيبانى كنند يا منكوبمان سازند . كتاب‏ها چون زبانند كه بهترين و در عين حال بدترين چيزها است‏» .

8 نكته در ارزش مطالعه:

1 . حضرت رسول اكرم (ص) مى‏فرمايد: يك ساعت تفكر از شصت‏سال عبادت برتر است .
2 . كارديل مى‏گويد: آنچه را مى‏توان بعد از بيست‏سال تجربه آموخت، مطالعه صحيح در يك ساعت‏به ما مى‏آموزد .
3 . دكتر مانفرد وسپل در كتاب «چگونه فرزندم را به مطالعه علاقه‏مند كنم؟» به نكته بسيار زيبايى در ارزش مطالعه اشاره مى‏كند . يادگيرى، آموزش، رشد و تكامل شخصيت‏حتى در جوامع مدرن، با خواندن و نوشتن مرتبط است . در سده‏هاى اخير كه وسائل صوتى - تصويرى پيشرفته و وسائل الكترونيكى مانند كامپيوتر و امكاناتى چون اينترنت و . . . يك حركت دسته جمعى را براى قبضه نمودن جهان آغاز كردند، برخى از متخصصان، خبر از پايان دوره كتاب و كتابخوانى دادند . اما چه در مورد بزرگسالان و چه در مورد كودكان، با وجود افزايش توجه به وسايل ارتباط جمعى مذكور، ميزان مطالعه عمومى كاهش نيافته است . اين نكته بسيار قابل تاملى است .
4 . بارباراكينگ مى‏گويد: نبايد مطالعه روزانه را ترك كنيم; زيرا بدين وسيله مى‏توانيم از ميان ازدحام شتاب آلود زندگى روزمره، لحظه‏اى آرامش به دست آوريم .
5 . شكسپير: كتاب بزرگ‏ترين اختراع بشر است .
6 . ريچارد استيل: مطالعه همان اثرى را در وجود آدمى مى‏گذارد كه ورزش در بدن انسان ايجاد مى‏كند .
7 . مونتسكيو: مطالعه كتاب يعنى تبديل ساعات سلامت‏بار به ساعات لذتبخش .
8 . همو مى‏گويد: كتاب عمر دوباره است كه مى‏توان با مقدارى پول تجربه تمام عمر بزرگ‏ترين عقلاى عالم را تصرف كرد .

9 نكته در مكان مطالعه:

دكتر فيل ريس در كتاب «500 نكته درباره مطالعه‏» و دكتر عين الله خادمى در كتاب «مطالعه روشمند» آورده‏اند:
1 . برخى افراد ترجيح مى‏دهند در سكوت مطالعه كنند و برخى در سروصدا . بعضى صندلى راحتى را مى‏پسندند و بعضى دراز كشيدن يا نشستن رسمى را . اصلا وسواس به خرج ندهيد و در هر حالتى كه راحت‏تر هستيد مطالعه خود را آغاز كنيد .
2 . اگر مكان مطالعه شما كمى آشفته و به هم ريخته است مرتب كردن آن را به نيم ساعت پس از مطالعه موكول كنيد; چرا كه در اين صورت در حين مرتب كردن اتاق به مطالبى كه مطالعه كرده‏ايد فكر خواهيد كرد و زمان مفيدى را از دست نخواهيد داد .
3 . گاهى اوقات از مكان‏هاى استثنايى و هيجان‏انگيز استفاده كنيد تا مطلبى كه مطالعه مى‏كنيد همراه آن خاطره در ذهن شما ماندگار شود; مثلا در يك شب بارانى با يك چتر و يك چراغ قوه زير باران رويد و مطلب را مطالعه كنيد و يا در يك مكان تاريخى و قديمى به تفكر و مطالعه در مورد مطلب مورد علاقه خود بپردازيد .
4 . اگر امكان داشته باشد موضوع مورد مطالعه شما با مكانى كه انتخاب مى‏كنيد هماهنگى و سنخيت داشته باشد، به افزايش بهره‏ورى شما كمك بسيار مى‏كند . اين هماهنگى همچنين شامل وجود ابزار و لوازم مورد نياز نيز مى‏شود .
5 . قبل از انتخاب محل مطالعه خود، چند خصوصيت عمده و ايده‏آل براى مكان مطالعه در ذهن خود ليست كنيد تا راحت‏تر بتوانيد آن را بيابيد .
6 . در مكان مطالعه شما راهى براى خيره شدن به دور دست وجود داشته باشد; چرا كه توقف در مطالعه و چشم دوختن به بى‏نهايت در افزايش كارآيى مطالعه بسيار سودمند است . حداقل گاه گاهى به سقف اتاق خيره شويد!
7 . هيچ‏گاه مطالعه خود را به حضور در مكان خاصى مشروط نكنيد; زيرا در اين صورت بهانه‏اى مى‏يابيد كه در ساير مكان‏ها از مطالعه بگريزيد . به ياد داشته باشيد كه در حقيقت «مكان مطالعه جايى است كه شما هستيد» .
8 . دقت كنيد ميزان نور، دماى محيط، فرم صندلى و ساير شرايط در مكان مطالعه شما به گونه‏اى نباشد كه شما را خواب آلوده كند .
9 . تهويه خوب و هواى پراكسيژن در مكان مطالعه شرطى حياتى است .

10 نكته در روش مطالعه:

1 . به قول آدريل جانسون، خوب كتاب خواندن را نمى‏توان از خواص مادرزادى دانست . براى قرائت، بدون شك پرورش خاصى لازم است .
2 . بهترين روش كتابخوانى در مجموع روشى است كه خواننده در اين كار بتواند زيبايى‏هاى چيزى را كه مى‏خواند دريابد و به هنگام لزوم معايب آن‏ها را بفهمد و اين البته از راه پرورش و ممارست‏حاصل مى‏گردد .
3 . در معانى كلماتى كه براى نخستين بار به آن‏ها بر مى‏خوريد دقت كنيد . بيهوده تصور نكنيد كه سياق مطلب آن معانى را براى ما كشف مى‏كند . همان زمان بهترين وقت‏براى رفتن به سراغ فرهنگ لغت است .
4 . اميل فاگه، نويسنده فرانسوى، عقيده دارد كه بايد در خواندن كتاب استقامت داشته باشيم . استقامت لجاجت نيست‏بلكه نوعى بردبارى است كه ذوق ما را مى‏پرورد و درك ما را عميق مى‏كند .
5 . مون تنى، دانشمند شهير فرانسوى، در باره انتخاب كتاب و روش كتابخوانى نظرهايى بسيار بديع و زيبا دارد . يكى از اين عقايد آن است كه براى وصول به عمق معناى يك كتاب خوب بايد آن را دوبار بخوانيم و با آن تماس دائمى داشته باشيم . يك اثر پربها ما را مدت‏ها سعادتمند مى‏سازد . نمى‏توانيم با يك بار خواندن به اين درجه از خوشبختى برسيم; هر چند در اين يك‏بار دقت فوق العاده به كار بريم .
6 . همچنين وى معتقد است، اگر بخواهيم از كتابى كه خوانده‏ايم نظر صائبى پيدا كنيم بايد راجع به آن گفت و گو كنيم . كتب خوب باب گفت‏وگوهاى پرثمر را به روى ما مى‏گشايند . اين همان چيزى است كه ما آن را مباحثه مى‏ناميم .
7 . در كتاب «500 نكته درباره مطالعه‏» آمده است كه يكى از روش‏هاى خوب مطالعه استفاده از يادداشت‏بردارى است . فقط توجه كنيد كه به جاى يادداشت، رونويسى نكنيد! طرح‏هاى گوناگون بريزيد . نكات مهم يادداشت را برجسته‏تر بنويسيد . اگر مطلبى را درك نمى‏كنيد، به صورت سؤال يادداشت‏برداريد .
8 . در كتاب «روش‏هاى تسريع در خواندن و درك‏» پيشنهاد شده است هنگام مطالعه ابتدا خلاصه مطلب را كه اغلب در ابتداى مقاله يا كتاب آمده است، بخوانيد . سپس عنوان‏ها و فهرست اجمالى كتاب را مطالعه كنيد سپس چند سطر از ابتداى هر عنوان را مطالعه كنيد; زيرا مهم‏ترين مطالب معمولا در همين خطوط اوليه هستند . در نهايت‏ساير توضيحات و تفاسير كتاب را بر اطلاعات خود بيفزاييد .
9 . از همان زمان مطالعه، براى به كار بستن آنچه مى‏آموزيد برنامه‏ريزى كنيد . به قول تولد: «مطالعه و عمل نكردن مانند شخم زدن و بذر نپاشيدن است‏» .
10 . بيكن جمله زيبايى در اين باره دارد: «برخى كتب را بايد چشيد، بعضى ديگر را بايد بلعيد و قليلى را هم بايد جويد و هضم كرد! .

5 نكته در موضوع مطالعه:

1 . امام على (ع) جستن دانشى را نيكو مى‏شمارند كه موجب اصلاح وجود آدمى گردد . «دانشى كه تو را اصلاح نكند گمراهى است .»
2 . دكتر آدريل جانسون مى‏گويد: ما وقت نداريم و نمى‏توانيم هر چه را كه منتشر مى‏شود بخوانيم . بايد انتخاب كنيم; ولى اگر در اين انتخاب خود را به دست تصادف بسپاريم، ممكن است‏به راه‏هاى پيموده شده برسيم و اگر در انتخاب خود بينا نباشيم، ممكن است در راهى بيفتيم كه ديگران فرسنگ‏ها از آن را پيموده‏اند . بنابراين، بهتر است قبل از انتخاب موضوع مطالعه خود به چكيده مقالات و خلاصه آثار مهم در زمينه علمى كه به آن علاقه‏منديم سرى بزنيم تا جايگاه خود را در موضوع مطلوب خود دريابيم .
3 . همچنين او عقيده دارد، هنگام انتخاب يك كتاب ابتدا از خود بپرسيم خصوصيات فكرى ما و طبع كنجكاو و حساس ما كه منبع بسيارى از شعف‏ها و حزن‏هاى ما است طالب چيست؟ شعر؟ روان‏شناسى؟ حكمت؟ هنر؟ بدين ترتيب، زمينه‏اى براى كار در موضوعى كه بدان علاقه داريم فراهم مى‏آوريم و حدودى براى خود ترسيم مى‏كنيم; چه همان طور كه گفتيم دانستن همه چيز غير ممكن است .
4 . آندره مورو عقيده دارد، بعد از كتب آسمانى شريف‏ترين و مفيدترين كتاب‏ها بيوگرافى‏ها هستند . به قول رنه دكارت مطالعه يگانه راه آشنايى با بزرگان روزگار است كه قرن‏ها پيش از اين در دنيا به سر برده‏اند و اكنون زير خاك منزل دارند .
5 . ارل . اف - رسكامون مى‏گويد: چنان كه در انتخاب دوست‏براى خود دقت مى‏كنيد، در انتخاب نويسنده نيز براى خواندن خود دقت كنيد .

12 نكته در كارآيى مطالعه:

1 . كيفيت مطالعه را بالا ببريد . به روخوانى سطحى در حالت پراكندگى فكر قناعت نكنيد . با مفهوم ومعناى مطلب ارتباط برقرار سازيد تا آنچه را كه مورد نياز است‏به خوبى درك كنيد .
2 . حجم مطالعه حواس شما را پرت نكند . مطالعه بيش‏تر و سريع‏تر تنها بهانه‏هايى براى بيش‏تر دانستن است . پس ابتدا آنچه را مى‏خواهيد بدانيد و بفهميد برداشت كنيد و آن گاه با كلمات «سرعت‏» و «بيش‏تر» وسوسه شويد .
3 . قبل از آن كه از موضوع اصلى كتاب منحرف شويد و به مطلب ديگرى بپردازيد، قسمت‏هايى را كه دوست داريد به خاطر بسپاريد، مشخص كنيد .
4 . حتما براى مطالعه خود برنامه‏ريزى داشته باشيد . اين كه قصد يادداشت‏بردارى داريد يا خير، در مورد چه موضوعى بايد تمركز كنيد، چه سؤالاتى در ذهن داريد كه در اين كتاب جواب آن‏ها را مى‏جوييد و . . . همه بايد از قبل برنامه‏ريزى شده باشد .
5 . بايد كتابى كه مطالعه مى‏كنيد مختص به خود شما باشد تا به راحتى در آن علامت‏گذارى و نكته نويسى كنيد . استفاده از مداد يا ماژيك رنگى به شما امكان مى‏دهد تا در مراجعه مجدد به كتاب بهره بيش‏تر ببريد . هر چند نبايد اين خطوط رنگى استفاده شما از ساير خطوط كتاب را كاهش دهد .
6 . هنگام مطالعه همواره يك قلم در دست داشته باشيد; زيرا مطالعه آنگاه كارآيى مطلوب مى‏يابد كه همراه با مطالعه سؤالات ذهن خود را با آموزه‏هاى كتاب تطبيق دهيد و در حاشيه آن يادداشت كنيد .
7 . ميان مطالعه و ساير كارهاى خود تعادلى به وجودآوريد كه هم از خواندن خسته و دلزده نشويد و هم تجربه و عمل را به بهره‏ورى مطالعه خود بيفزاييد .
8 . مطالعه پراكنده باموضوعات متنافر و متناقض موجب كاهش بهره‏ورى شما مى‏شود . حتى الامكان در نوع كتابى كه براى مطالعه انتخابى مى‏كنيد مطالعات قبلى خود را در نظر آوريد تا نظم فكرى شما به هم نخورد .
9 . اگر بتوانيد از هر كتابى كه مى‏خوانيد نكات مهم و كليدى آن را خلاصه‏بردارى كنيد، بر كارآيى مطالعه شما مى‏افزايد . اين راهكار آنگاه ارزشمندتر مى‏شود كه خواننده به زبان و عبارات خودش مطالب را يادداشت كند .
10 . به ياد داشته باشيد علاقه و انگيزه در مورد مطلبى كه براى مطالعه انتخاب كرده‏ايد به بهره‏ورى شما از آنچه مى‏خوانيد بسيار مى‏افزايد .
11 . گاه مقرر ساختن يك پاداش مشروط براى مطالعه حجم خاصى از كتاب به هيجان و لذت مطالعه مى‏افزايد و نوعى اثر تشويقى بر فرد مى‏گذارد . اين پاداش‏ها مى‏تواند ديدن يك برنامه تلويزيونى، رفتن به مكانى خاص، انجام يك فعاليت مورد علاقه يا حتى خوردن يك خوراكى محبوب باشد; مشروط بر آن كه ميزان تعيين شده مطالعه شده باشد!
12 . رنگ كاغذ، رنگ قلم، نحوه نشستن، فاصله چشم با كتاب، نور محيط و ساير شرايط مكانى نيز - همان گونه كه مى‏دانيد - در كارآيى مطالعه شما كاملا مؤثر است .

8 نكته در تمركز مطالعه:

دكتر خادمى در كتاب «مطالعه روشمند» به نكاتى چند را براى ايجاد تمركز حواس لازم مى‏داند:
1 . علاقه به موضوع مورد مطالعه يكى از علل مهم ايجاد تمركز و دقت در حين مطالعه است .
2 . هماهنگى اراده و تخيل نيز در اين رابطه كارساز است; به عبارت ديگر، چشمان فرد بر صفحه كتاب و افكار ش در حال پرواز به دور دست‏ها نباشد!
3 . برخى مسائل جسمى و روحى نيز مى‏تواند تمركز فرد را بر هم زند; مانند گرسنگى، تشنگى، سردرد يا ساير دردها، نگرانى و اضطراب .
4 . برخى مسائل محيطى نيز از عوامل برهم زننده تمركزند: سروصداى زياد، نور زياد يا كم، لباس نامناسب و . . . .
آقاى حقجو در كتاب «روش‏هاى تسريع در خواندن و درك‏» چند نكته مهم ديگر را نيز بر اين ليست مى‏افزايد:
5 . يكى از مهم‏ترين عوامل بر هم خوردن تمركز عجله و شتاب است . اين حالت‏سطح مطالعه را نازل مى‏كند و تمركز را بر هم مى‏زند .
6 . يكى از مسائل قابل توجه ديگر سنگينى معده و سيرى بيش از حد است . به قول حضرت رسول اكرم (ص) «پرى معده و سيرى زياد به وجود آورنده حماقت است!» اين همان خواندن و نفهميدن و به عبارتى عدم تمركز و ارتباط با مفهوم كتاب است .
7 . انتخاب زمان مناسب از عوامل ايجاد تمركز است; مثلا پس از استراحت‏خصوصا در صبحگاهان بهترين تمركز و در ساعات خستگى و كسالت نامناسب‏ترين تمركز وجود دارد . البته در صبحگاهان لازم است قدرى ورزش كرد تابدن آمادگى لازم را به دست آورد .
8 . نظم و انضباط در نوع مطالعه و ساعت مطالعه و مكان مطالعه همگى از عوامل ايجاد كننده تمركز مطلوب‏ترند .

9 نكته در سرعت مطالعه:

1 . دكتر فيل ريس پيشنهاد مى‏كند، اگر قصد داريد سرعت مطالعه را افزايش دهيد، حتما ابتدا به فهرست مندرجات كتاب نظرى دقيق بيندازيد تا كليت كتاب را به دست آوريد .
2 . تند خوانى هميشه مناسب نيست . در مطالبى كه به تعمق و تامل نياز دارد اصلا نبايد به كار گرفته شود .
3 . مغز ما هميشه تندتر از بيان ما كلمات را دريافت مى‏كند . براى افزايش سرعت‏سعى كنيد عادت بلند خوانى كتاب راترك كنيد .
4 . تمرين كنيد، به جاى درك لغت‏به لغت‏يك جمله، به درك گروهى لغات عادت كنيد .
5 . به نظر نويسنده كتاب «تسريع در خواندن و درك‏» يكى از عوامل كندخوانى برگشت است; يعنى آن كه فرد مرتب نگاه خود را به خطوط پيشين بر گرداند . اين كار تمركز فرد را از ميان مى‏برد و وقت زيادى را تلف مى‏كند . هنگام مطالعه چشم بايد به طور مستقيم و به موازات صفحه حركت كند و از پريدن به سطور بالا و پايين دورى جويد .
6 . كسانى كه با انگشت‏خط مورد مطالعه را دنبال مى‏كنند، بايد اين عادت را ترك گويند; زيرا در تند خوانى فقط چشم كار مى‏كند نه دست و نه زبان .
7 . نويسنده كتاب «مطالعه روشمند» بر اين باور است كه حتى تكان دادن سر هنگام مطالعه از سرعت مطالعه مى‏كاهد . پس بهتر است اين گونه بگوييم: در تند خوانى فقط چشم كار مى‏كند نه دست، نه زبان و نه سر . براى ديدن همه صفحه كتاب اصلا به ركت‏سر نيازى نيست . صفحه، خود در دامنه بينايى قرار دارد .
8 . ايشان از مشكل ديگرى به نام «خالى خوانى‏» نام مى‏برد كه عبارتست از سرگردانى چشم در حاشيه سفيد كتاب يا لابه‏لاى خطوط و يا هر قسمت غير مفيد صفحه . اين حالت را ديدن غير مفيد نيز مى‏گويند و موجب كاهش سرعت مطالعه مى‏شود .
9 . حتى نوع ورق زدن نيز به صرفه‏جويى در وقت كمك مى‏كند . ورق زدن درست آن است كه با دست چپ واز گوشه بالايى صفحه صورت گيرد و چند لحظه قبل از پايان صفحه براى تورق آماده باشد . كسانى كه با دست راست و از گوشه پايينى صفحه ورق مى‏زنند، از سرعت و تمركز خود مى‏كاهند .

5 نكته در محافظت از كتاب:

در كتاب «هنر كتاب خواندن‏» به چند نكته جالب توجه اشاره شده است:
1 . كتابى كه جلد شده باشد، از كتاب بدون جلد بهتر و سالم‏تر باقى مى‏ماند . اين احتياط را فورى و به محض خريد كتاب انجام دهيد .
2 . كتاب‏هاى خودرا در قفسه‏هاى شيشه‏دار نگه‏دارى كنيد تا گرد و غبار هوا كم‏تر به كتاب‏ها آسيب برسانند .
3 . اگر چاره‏اى جز استفاده از يك كتابخانه روباز نداريد، حداقل گاه كتاب‏ها را از گرد و غبار پاك كنيد و براى كاهش آسيب رسانى حشره بيد كتاب‏ها را ورق بزنيد و هوا دهيد .
4 . استفاده از هواكش و تهويه مناسب در محل كتابخانه به عمر مفيد كتاب‏هاى شما مى‏افزايد .
5 . هنريش هين مى‏گويد: هر كجا كتاب را بسوزانند، روزى انسان‏ها را خواهند سوزاند .
در اين دنياى شتاب زده كه با «بحران قرائت‏» روبه‏رو شده است، دردى از اين عمومى‏تر نمى‏توان يافت كه مردم كم مى‏خوانند، سريع و شتاب زده مى‏خوانند، بد مى‏خوانند و . . . . اين عبارت را دكتر جانسون در كتاب خويش به كار برده و بسيار ابراز نگرانى كرده است . واقعا سرنوشت كتاب و كتابخوانى به كجا خواهد كشيد؟ او مى‏گويد: «مردم گويى امروز از كتاب مى‏ترسند . اين بيمارى متاسفانه عمومى و همه گير شده و شايد بهتر باشد آن را بيمارى ترس از كوشش نام نهاد .»
اين آرزويى كهن و ديرينه بوده است كه روزى بشر با تفكر و مطالعه انس گيرد و ساعات عمر خويش را با مطالعه پربركت‏سازد; شايد حتى پيش‏تر از آن كه سقراط بگويد: «جامعه وقتى به سعادت و فرزانگى مى‏رسد كه مطالعه كار روزانه‏اش باشد» .
ما نيز اين گلگشت را با همان آرزو به پايان مى‏بريم و به عنوان حسن ختام سخن دو تن از بزرگ‏ترين نويسندگان جهان و جمله‏اى زيبا از مولاى متقيان على (ع) را زينت‏بخش نوشتار مى‏سازيم .
امام على (ع) : هر كس اهل مطالعه باشد در سايه مطالعه كتب، به آرامشى بسيار والا دست مى‏يابد كه هرگز از او سلب نمى‏شود .
ويكتور هوگو: خوشبخت كسى است كه به يكى از دو چيز دسترسى دارد: يا كتاب‏هاى خوب و يا دوستانى كه اهل مطالعه كتاب باشند .
تولستوى: در دنيا لذتى نيست كه با لذت مطالعه برابر باشد .
هنر كتاب خواندن، آدريل جانسون .
500 نكته درباره مطالعه، فيل ريس .
مطالعه روشمند، عين الله خادمى .
روش‏هاى تسريع در خواندن و درك، محمد حسين حقجو .
چگونه فرزندم را به مطالعه علاقه‏مند كنم؟ ، مانفرد وسپل .
سلسله مقالات (دانش، مطالعه، كتاب)، حسين خنيفر .
4500 سخن از بزرگان، مجيد اصلان پرويز .
انديشه بزرگان، حسين رحمت‏نژاد .
www.hawzah.net
/خ