علاقه به مطالعه
نويسنده:دكتر مژده پورحسينى
66 نكته درباره مطالعه
از اين رهگذر گلگشت اين شماره قصد دارد از درياى بىانتهاى مطالعه نكاتى نغز و آموزنده به خوانندگان كتابخوان پرسمان هديه كند و چند نكته كليدى و مشكل گشا را ارمغان تعطيلات تابستانى جوانان سازد.
مطالعه و كتابخوانى كارى بسيار حساس و مهم است . جانسون در كتاب «هنر كتاب خواندن» مىگويد: «كتب مىتوانند در شمار دوستان ما در آيند . ما مىتوانيم به جست و جوى آنها برويم تا ما را به خودمان بشناسانند . اما اين توانايى را نيز دارند كه در ما تاثير كنند و درهاى زندگى را به روى ما بگشايند يا ببندند . مىتوانند ما را در پناه خود گيرند يا از ميان بردارند . از ما پشتيبانى كنند يا منكوبمان سازند . كتابها چون زبانند كه بهترين و در عين حال بدترين چيزها است» .
8 نكته در ارزش مطالعه:
2 . كارديل مىگويد: آنچه را مىتوان بعد از بيستسال تجربه آموخت، مطالعه صحيح در يك ساعتبه ما مىآموزد .
3 . دكتر مانفرد وسپل در كتاب «چگونه فرزندم را به مطالعه علاقهمند كنم؟» به نكته بسيار زيبايى در ارزش مطالعه اشاره مىكند . يادگيرى، آموزش، رشد و تكامل شخصيتحتى در جوامع مدرن، با خواندن و نوشتن مرتبط است . در سدههاى اخير كه وسائل صوتى - تصويرى پيشرفته و وسائل الكترونيكى مانند كامپيوتر و امكاناتى چون اينترنت و . . . يك حركت دسته جمعى را براى قبضه نمودن جهان آغاز كردند، برخى از متخصصان، خبر از پايان دوره كتاب و كتابخوانى دادند . اما چه در مورد بزرگسالان و چه در مورد كودكان، با وجود افزايش توجه به وسايل ارتباط جمعى مذكور، ميزان مطالعه عمومى كاهش نيافته است . اين نكته بسيار قابل تاملى است .
4 . بارباراكينگ مىگويد: نبايد مطالعه روزانه را ترك كنيم; زيرا بدين وسيله مىتوانيم از ميان ازدحام شتاب آلود زندگى روزمره، لحظهاى آرامش به دست آوريم .
5 . شكسپير: كتاب بزرگترين اختراع بشر است .
6 . ريچارد استيل: مطالعه همان اثرى را در وجود آدمى مىگذارد كه ورزش در بدن انسان ايجاد مىكند .
7 . مونتسكيو: مطالعه كتاب يعنى تبديل ساعات سلامتبار به ساعات لذتبخش .
8 . همو مىگويد: كتاب عمر دوباره است كه مىتوان با مقدارى پول تجربه تمام عمر بزرگترين عقلاى عالم را تصرف كرد .
9 نكته در مكان مطالعه:
1 . برخى افراد ترجيح مىدهند در سكوت مطالعه كنند و برخى در سروصدا . بعضى صندلى راحتى را مىپسندند و بعضى دراز كشيدن يا نشستن رسمى را . اصلا وسواس به خرج ندهيد و در هر حالتى كه راحتتر هستيد مطالعه خود را آغاز كنيد .
2 . اگر مكان مطالعه شما كمى آشفته و به هم ريخته است مرتب كردن آن را به نيم ساعت پس از مطالعه موكول كنيد; چرا كه در اين صورت در حين مرتب كردن اتاق به مطالبى كه مطالعه كردهايد فكر خواهيد كرد و زمان مفيدى را از دست نخواهيد داد .
3 . گاهى اوقات از مكانهاى استثنايى و هيجانانگيز استفاده كنيد تا مطلبى كه مطالعه مىكنيد همراه آن خاطره در ذهن شما ماندگار شود; مثلا در يك شب بارانى با يك چتر و يك چراغ قوه زير باران رويد و مطلب را مطالعه كنيد و يا در يك مكان تاريخى و قديمى به تفكر و مطالعه در مورد مطلب مورد علاقه خود بپردازيد .
4 . اگر امكان داشته باشد موضوع مورد مطالعه شما با مكانى كه انتخاب مىكنيد هماهنگى و سنخيت داشته باشد، به افزايش بهرهورى شما كمك بسيار مىكند . اين هماهنگى همچنين شامل وجود ابزار و لوازم مورد نياز نيز مىشود .
5 . قبل از انتخاب محل مطالعه خود، چند خصوصيت عمده و ايدهآل براى مكان مطالعه در ذهن خود ليست كنيد تا راحتتر بتوانيد آن را بيابيد .
6 . در مكان مطالعه شما راهى براى خيره شدن به دور دست وجود داشته باشد; چرا كه توقف در مطالعه و چشم دوختن به بىنهايت در افزايش كارآيى مطالعه بسيار سودمند است . حداقل گاه گاهى به سقف اتاق خيره شويد!
7 . هيچگاه مطالعه خود را به حضور در مكان خاصى مشروط نكنيد; زيرا در اين صورت بهانهاى مىيابيد كه در ساير مكانها از مطالعه بگريزيد . به ياد داشته باشيد كه در حقيقت «مكان مطالعه جايى است كه شما هستيد» .
8 . دقت كنيد ميزان نور، دماى محيط، فرم صندلى و ساير شرايط در مكان مطالعه شما به گونهاى نباشد كه شما را خواب آلوده كند .
9 . تهويه خوب و هواى پراكسيژن در مكان مطالعه شرطى حياتى است .
10 نكته در روش مطالعه:
2 . بهترين روش كتابخوانى در مجموع روشى است كه خواننده در اين كار بتواند زيبايىهاى چيزى را كه مىخواند دريابد و به هنگام لزوم معايب آنها را بفهمد و اين البته از راه پرورش و ممارستحاصل مىگردد .
3 . در معانى كلماتى كه براى نخستين بار به آنها بر مىخوريد دقت كنيد . بيهوده تصور نكنيد كه سياق مطلب آن معانى را براى ما كشف مىكند . همان زمان بهترين وقتبراى رفتن به سراغ فرهنگ لغت است .
4 . اميل فاگه، نويسنده فرانسوى، عقيده دارد كه بايد در خواندن كتاب استقامت داشته باشيم . استقامت لجاجت نيستبلكه نوعى بردبارى است كه ذوق ما را مىپرورد و درك ما را عميق مىكند .
5 . مون تنى، دانشمند شهير فرانسوى، در باره انتخاب كتاب و روش كتابخوانى نظرهايى بسيار بديع و زيبا دارد . يكى از اين عقايد آن است كه براى وصول به عمق معناى يك كتاب خوب بايد آن را دوبار بخوانيم و با آن تماس دائمى داشته باشيم . يك اثر پربها ما را مدتها سعادتمند مىسازد . نمىتوانيم با يك بار خواندن به اين درجه از خوشبختى برسيم; هر چند در اين يكبار دقت فوق العاده به كار بريم .
6 . همچنين وى معتقد است، اگر بخواهيم از كتابى كه خواندهايم نظر صائبى پيدا كنيم بايد راجع به آن گفت و گو كنيم . كتب خوب باب گفتوگوهاى پرثمر را به روى ما مىگشايند . اين همان چيزى است كه ما آن را مباحثه مىناميم .
7 . در كتاب «500 نكته درباره مطالعه» آمده است كه يكى از روشهاى خوب مطالعه استفاده از يادداشتبردارى است . فقط توجه كنيد كه به جاى يادداشت، رونويسى نكنيد! طرحهاى گوناگون بريزيد . نكات مهم يادداشت را برجستهتر بنويسيد . اگر مطلبى را درك نمىكنيد، به صورت سؤال يادداشتبرداريد .
8 . در كتاب «روشهاى تسريع در خواندن و درك» پيشنهاد شده است هنگام مطالعه ابتدا خلاصه مطلب را كه اغلب در ابتداى مقاله يا كتاب آمده است، بخوانيد . سپس عنوانها و فهرست اجمالى كتاب را مطالعه كنيد سپس چند سطر از ابتداى هر عنوان را مطالعه كنيد; زيرا مهمترين مطالب معمولا در همين خطوط اوليه هستند . در نهايتساير توضيحات و تفاسير كتاب را بر اطلاعات خود بيفزاييد .
9 . از همان زمان مطالعه، براى به كار بستن آنچه مىآموزيد برنامهريزى كنيد . به قول تولد: «مطالعه و عمل نكردن مانند شخم زدن و بذر نپاشيدن است» .
10 . بيكن جمله زيبايى در اين باره دارد: «برخى كتب را بايد چشيد، بعضى ديگر را بايد بلعيد و قليلى را هم بايد جويد و هضم كرد! .
5 نكته در موضوع مطالعه:
2 . دكتر آدريل جانسون مىگويد: ما وقت نداريم و نمىتوانيم هر چه را كه منتشر مىشود بخوانيم . بايد انتخاب كنيم; ولى اگر در اين انتخاب خود را به دست تصادف بسپاريم، ممكن استبه راههاى پيموده شده برسيم و اگر در انتخاب خود بينا نباشيم، ممكن است در راهى بيفتيم كه ديگران فرسنگها از آن را پيمودهاند . بنابراين، بهتر است قبل از انتخاب موضوع مطالعه خود به چكيده مقالات و خلاصه آثار مهم در زمينه علمى كه به آن علاقهمنديم سرى بزنيم تا جايگاه خود را در موضوع مطلوب خود دريابيم .
3 . همچنين او عقيده دارد، هنگام انتخاب يك كتاب ابتدا از خود بپرسيم خصوصيات فكرى ما و طبع كنجكاو و حساس ما كه منبع بسيارى از شعفها و حزنهاى ما است طالب چيست؟ شعر؟ روانشناسى؟ حكمت؟ هنر؟ بدين ترتيب، زمينهاى براى كار در موضوعى كه بدان علاقه داريم فراهم مىآوريم و حدودى براى خود ترسيم مىكنيم; چه همان طور كه گفتيم دانستن همه چيز غير ممكن است .
4 . آندره مورو عقيده دارد، بعد از كتب آسمانى شريفترين و مفيدترين كتابها بيوگرافىها هستند . به قول رنه دكارت مطالعه يگانه راه آشنايى با بزرگان روزگار است كه قرنها پيش از اين در دنيا به سر بردهاند و اكنون زير خاك منزل دارند .
5 . ارل . اف - رسكامون مىگويد: چنان كه در انتخاب دوستبراى خود دقت مىكنيد، در انتخاب نويسنده نيز براى خواندن خود دقت كنيد .
12 نكته در كارآيى مطالعه:
2 . حجم مطالعه حواس شما را پرت نكند . مطالعه بيشتر و سريعتر تنها بهانههايى براى بيشتر دانستن است . پس ابتدا آنچه را مىخواهيد بدانيد و بفهميد برداشت كنيد و آن گاه با كلمات «سرعت» و «بيشتر» وسوسه شويد .
3 . قبل از آن كه از موضوع اصلى كتاب منحرف شويد و به مطلب ديگرى بپردازيد، قسمتهايى را كه دوست داريد به خاطر بسپاريد، مشخص كنيد .
4 . حتما براى مطالعه خود برنامهريزى داشته باشيد . اين كه قصد يادداشتبردارى داريد يا خير، در مورد چه موضوعى بايد تمركز كنيد، چه سؤالاتى در ذهن داريد كه در اين كتاب جواب آنها را مىجوييد و . . . همه بايد از قبل برنامهريزى شده باشد .
5 . بايد كتابى كه مطالعه مىكنيد مختص به خود شما باشد تا به راحتى در آن علامتگذارى و نكته نويسى كنيد . استفاده از مداد يا ماژيك رنگى به شما امكان مىدهد تا در مراجعه مجدد به كتاب بهره بيشتر ببريد . هر چند نبايد اين خطوط رنگى استفاده شما از ساير خطوط كتاب را كاهش دهد .
6 . هنگام مطالعه همواره يك قلم در دست داشته باشيد; زيرا مطالعه آنگاه كارآيى مطلوب مىيابد كه همراه با مطالعه سؤالات ذهن خود را با آموزههاى كتاب تطبيق دهيد و در حاشيه آن يادداشت كنيد .
7 . ميان مطالعه و ساير كارهاى خود تعادلى به وجودآوريد كه هم از خواندن خسته و دلزده نشويد و هم تجربه و عمل را به بهرهورى مطالعه خود بيفزاييد .
8 . مطالعه پراكنده باموضوعات متنافر و متناقض موجب كاهش بهرهورى شما مىشود . حتى الامكان در نوع كتابى كه براى مطالعه انتخابى مىكنيد مطالعات قبلى خود را در نظر آوريد تا نظم فكرى شما به هم نخورد .
9 . اگر بتوانيد از هر كتابى كه مىخوانيد نكات مهم و كليدى آن را خلاصهبردارى كنيد، بر كارآيى مطالعه شما مىافزايد . اين راهكار آنگاه ارزشمندتر مىشود كه خواننده به زبان و عبارات خودش مطالب را يادداشت كند .
10 . به ياد داشته باشيد علاقه و انگيزه در مورد مطلبى كه براى مطالعه انتخاب كردهايد به بهرهورى شما از آنچه مىخوانيد بسيار مىافزايد .
11 . گاه مقرر ساختن يك پاداش مشروط براى مطالعه حجم خاصى از كتاب به هيجان و لذت مطالعه مىافزايد و نوعى اثر تشويقى بر فرد مىگذارد . اين پاداشها مىتواند ديدن يك برنامه تلويزيونى، رفتن به مكانى خاص، انجام يك فعاليت مورد علاقه يا حتى خوردن يك خوراكى محبوب باشد; مشروط بر آن كه ميزان تعيين شده مطالعه شده باشد!
12 . رنگ كاغذ، رنگ قلم، نحوه نشستن، فاصله چشم با كتاب، نور محيط و ساير شرايط مكانى نيز - همان گونه كه مىدانيد - در كارآيى مطالعه شما كاملا مؤثر است .
8 نكته در تمركز مطالعه:
1 . علاقه به موضوع مورد مطالعه يكى از علل مهم ايجاد تمركز و دقت در حين مطالعه است .
2 . هماهنگى اراده و تخيل نيز در اين رابطه كارساز است; به عبارت ديگر، چشمان فرد بر صفحه كتاب و افكار ش در حال پرواز به دور دستها نباشد!
3 . برخى مسائل جسمى و روحى نيز مىتواند تمركز فرد را بر هم زند; مانند گرسنگى، تشنگى، سردرد يا ساير دردها، نگرانى و اضطراب .
4 . برخى مسائل محيطى نيز از عوامل برهم زننده تمركزند: سروصداى زياد، نور زياد يا كم، لباس نامناسب و . . . .
آقاى حقجو در كتاب «روشهاى تسريع در خواندن و درك» چند نكته مهم ديگر را نيز بر اين ليست مىافزايد:
5 . يكى از مهمترين عوامل بر هم خوردن تمركز عجله و شتاب است . اين حالتسطح مطالعه را نازل مىكند و تمركز را بر هم مىزند .
6 . يكى از مسائل قابل توجه ديگر سنگينى معده و سيرى بيش از حد است . به قول حضرت رسول اكرم (ص) «پرى معده و سيرى زياد به وجود آورنده حماقت است!» اين همان خواندن و نفهميدن و به عبارتى عدم تمركز و ارتباط با مفهوم كتاب است .
7 . انتخاب زمان مناسب از عوامل ايجاد تمركز است; مثلا پس از استراحتخصوصا در صبحگاهان بهترين تمركز و در ساعات خستگى و كسالت نامناسبترين تمركز وجود دارد . البته در صبحگاهان لازم است قدرى ورزش كرد تابدن آمادگى لازم را به دست آورد .
8 . نظم و انضباط در نوع مطالعه و ساعت مطالعه و مكان مطالعه همگى از عوامل ايجاد كننده تمركز مطلوبترند .
9 نكته در سرعت مطالعه:
2 . تند خوانى هميشه مناسب نيست . در مطالبى كه به تعمق و تامل نياز دارد اصلا نبايد به كار گرفته شود .
3 . مغز ما هميشه تندتر از بيان ما كلمات را دريافت مىكند . براى افزايش سرعتسعى كنيد عادت بلند خوانى كتاب راترك كنيد .
4 . تمرين كنيد، به جاى درك لغتبه لغتيك جمله، به درك گروهى لغات عادت كنيد .
5 . به نظر نويسنده كتاب «تسريع در خواندن و درك» يكى از عوامل كندخوانى برگشت است; يعنى آن كه فرد مرتب نگاه خود را به خطوط پيشين بر گرداند . اين كار تمركز فرد را از ميان مىبرد و وقت زيادى را تلف مىكند . هنگام مطالعه چشم بايد به طور مستقيم و به موازات صفحه حركت كند و از پريدن به سطور بالا و پايين دورى جويد .
6 . كسانى كه با انگشتخط مورد مطالعه را دنبال مىكنند، بايد اين عادت را ترك گويند; زيرا در تند خوانى فقط چشم كار مىكند نه دست و نه زبان .
7 . نويسنده كتاب «مطالعه روشمند» بر اين باور است كه حتى تكان دادن سر هنگام مطالعه از سرعت مطالعه مىكاهد . پس بهتر است اين گونه بگوييم: در تند خوانى فقط چشم كار مىكند نه دست، نه زبان و نه سر . براى ديدن همه صفحه كتاب اصلا به ركتسر نيازى نيست . صفحه، خود در دامنه بينايى قرار دارد .
8 . ايشان از مشكل ديگرى به نام «خالى خوانى» نام مىبرد كه عبارتست از سرگردانى چشم در حاشيه سفيد كتاب يا لابهلاى خطوط و يا هر قسمت غير مفيد صفحه . اين حالت را ديدن غير مفيد نيز مىگويند و موجب كاهش سرعت مطالعه مىشود .
9 . حتى نوع ورق زدن نيز به صرفهجويى در وقت كمك مىكند . ورق زدن درست آن است كه با دست چپ واز گوشه بالايى صفحه صورت گيرد و چند لحظه قبل از پايان صفحه براى تورق آماده باشد . كسانى كه با دست راست و از گوشه پايينى صفحه ورق مىزنند، از سرعت و تمركز خود مىكاهند .
5 نكته در محافظت از كتاب:
1 . كتابى كه جلد شده باشد، از كتاب بدون جلد بهتر و سالمتر باقى مىماند . اين احتياط را فورى و به محض خريد كتاب انجام دهيد .
2 . كتابهاى خودرا در قفسههاى شيشهدار نگهدارى كنيد تا گرد و غبار هوا كمتر به كتابها آسيب برسانند .
3 . اگر چارهاى جز استفاده از يك كتابخانه روباز نداريد، حداقل گاه كتابها را از گرد و غبار پاك كنيد و براى كاهش آسيب رسانى حشره بيد كتابها را ورق بزنيد و هوا دهيد .
4 . استفاده از هواكش و تهويه مناسب در محل كتابخانه به عمر مفيد كتابهاى شما مىافزايد .
5 . هنريش هين مىگويد: هر كجا كتاب را بسوزانند، روزى انسانها را خواهند سوزاند .
در اين دنياى شتاب زده كه با «بحران قرائت» روبهرو شده است، دردى از اين عمومىتر نمىتوان يافت كه مردم كم مىخوانند، سريع و شتاب زده مىخوانند، بد مىخوانند و . . . . اين عبارت را دكتر جانسون در كتاب خويش به كار برده و بسيار ابراز نگرانى كرده است . واقعا سرنوشت كتاب و كتابخوانى به كجا خواهد كشيد؟ او مىگويد: «مردم گويى امروز از كتاب مىترسند . اين بيمارى متاسفانه عمومى و همه گير شده و شايد بهتر باشد آن را بيمارى ترس از كوشش نام نهاد .»
اين آرزويى كهن و ديرينه بوده است كه روزى بشر با تفكر و مطالعه انس گيرد و ساعات عمر خويش را با مطالعه پربركتسازد; شايد حتى پيشتر از آن كه سقراط بگويد: «جامعه وقتى به سعادت و فرزانگى مىرسد كه مطالعه كار روزانهاش باشد» .
ما نيز اين گلگشت را با همان آرزو به پايان مىبريم و به عنوان حسن ختام سخن دو تن از بزرگترين نويسندگان جهان و جملهاى زيبا از مولاى متقيان على (ع) را زينتبخش نوشتار مىسازيم .
امام على (ع) : هر كس اهل مطالعه باشد در سايه مطالعه كتب، به آرامشى بسيار والا دست مىيابد كه هرگز از او سلب نمىشود .
ويكتور هوگو: خوشبخت كسى است كه به يكى از دو چيز دسترسى دارد: يا كتابهاى خوب و يا دوستانى كه اهل مطالعه كتاب باشند .
تولستوى: در دنيا لذتى نيست كه با لذت مطالعه برابر باشد .
منابع:
هنر كتاب خواندن، آدريل جانسون .
500 نكته درباره مطالعه، فيل ريس .
مطالعه روشمند، عين الله خادمى .
روشهاى تسريع در خواندن و درك، محمد حسين حقجو .
چگونه فرزندم را به مطالعه علاقهمند كنم؟ ، مانفرد وسپل .
سلسله مقالات (دانش، مطالعه، كتاب)، حسين خنيفر .
4500 سخن از بزرگان، مجيد اصلان پرويز .
انديشه بزرگان، حسين رحمتنژاد .
www.hawzah.net
/خ
