امير فخرالدين محمود (م769ق) فرزند امير يمين الدين طغرايي فريومدي، از شعراي نامدار ايران. پدرش از ترکستان به فريومد از توابع سبزوار کوچ کرد و با خريد املاکي در آنجا نشيمن گزيد. وي در دستگاه وزير خراسان مکانتي داشت و از استادان نظم و نثر زمان خويش بود. ابن يمين که پرورده‌ي چنين پدر فاضلي بود از سالهاي جواني به سرودن شعر پرداخت. مدتي مستوفي علاء الدين محمد فريومدي، وزير خراسان، بود اما پس از چندي به تبريز رفت و به خدمت غياث الدين محمد، وزير ابوسعيد آخرين امير ايلخاني، پيوست و او را مدح گفت. وي پس از بازگشت به خراسان بيشتر ايام را در زادگاهش به قناعت بسر مي‌برد و از طريق کشت و کار گذران مي‌کرد و در عين حال به سرودن اشعار حکمي و اخلاقي و نيز مدايح مي‌پرداخت. ابن يمين در قصايد خويش شصت و پنج کس از امراي خراسان و هرات، طغاتيموريه و سربداران و نيز ارکان دولت ايشان را ستوده است. اما بيشتر مدايح او به امراي سربداري اختصاص دارد که شاعر پس از برافتادن طغاتيمورخان (737-754ق) از نوادگان چنگيز که دعوي ايلخاني داشت به آنان پيوست. وي در جنگهاي سربداران با امرا و ملوک اطراف حضور داشت و در جنگي که ميان وجيه الدين مسعود سربداري و ملک حسين کرت در گرفت (743ق) ديوان او به غارت رفت و شاعر ناچار شد به مدد حافظه و يارانش که اشعاري از وي نزد آنان بود ديوان تازه‌اي فراهم آورد.
ابن يمين در سرودن انواع شعر از غزل و قصيده و رباعي و ترکيب بند و ترجيع بند استادي داشت، اما قطعات وي که همه در موضوعات اخلاقي سروده شده‌اند، در زمره‌ي شاهکارهاي ادب فارسي به شمار مي‌روند. سخن وي ساده و روان و خالي از تکلفات لفظي و تعقيدات معنوي است، از همين روي اشعار وي رواج فراوان يافت و کساني به تقليد از او به سرودن اشعار تعليمي پرداختند. ابن يمين شاعري شيعي مذهب بود، قصايدي در ستايش ائمه‌ي اطهار (عليه السلام)، بالاخص علي بن ابي طالب (عليه السلام) دارد و از نخستين شعرايي است که مرثيه‌هايي در سوگ شهداي کربلا سروده است. وي با آنکه ستايشگر پرشور ائمه‌ي معصومين (عليه السلام) است از تعصب به دور است و پيروان مذهب ديگر را به ديده‌ي دشمني نمي‌نگرد، چنانکه بسياري از ممدوحان وي کساني از اهل سنت بودند يا مانند امراي مغول اعتقادات ديني راسخي نداشتند. ديوان او 15.000 بيت دارد.
کتابنامه:
تاريخ ادبيات در ايران، 951/3-962؛ تاريخ ادبي ايران (از سعدي تا جامي) 291/3-301؛ تاريخ مغول، 471-549؛ ديوان اشعار ابن يمين فريومدي، باستاني راد، تهران، 1344ش.
منبع مقاله :
گروه نويسندگان، (1391) دائرةالمعارف تشيع، تهران: حکمت، چاپ اول