نویسنده: عباس خامدا

درنظراول چنین به نظر می رسد که ابلیس از فرشتگان باشد زیرا خداوند متعال او را از ملائکه استثنا می کند و می فرماید« به یاد آرید زمانی را که به فرشتگان گفتیم برای آدم سجده کنید آنها همگی سجده کردند جز ابلیس ، اما او جن بود ، از فرمان پروردگارش سرپیچی کرد»(1)
استثنا ابلیس از جمع ملائکه این تصور را به وجود می آورد که ابلیس از فرشتگان بوده و با توجه به عصیان و سرشکی او، این اشکال به نظر می‌رسد که چگونه از فرشته‌ای گناه کبیره ممکن است سر بزند؟
بخصوص اینکه در بعضی از خطبه های نهج الباغه نیز آمده است که « هرگز ممکن نیست خداوند انسانی را به بهشت بفرستد در برابر کاری که به خاطر آن فرشته ای را از بهشت رانده است »(اشاره به غرور ابلیس )(2). آیات قرآن پاسخ این مشکل را ارائه داده است آنجا که می فرماید :ابلیس از طایفه جن است از آن گذشته آیات فوق برای ابلیس ذریه فرزندانی قائل شده است و فرموده : آیا او و فرزندانش را به جای من ، اولیای خود انتخاب می کنید درحالی که آنها دشمن شما هستند.(3) ضمیمه خصوصیاتی که برای فرشتگان ذکر شد مشخص می شود که ابلیس هرگز فرشته نبوده ولی از آنجا که در صف آنها قرار گرفته و پرستش خدا کرده بود به مقام فرشتگان مقرب خدا تکیه زد و مشمول خطاب آنها در مساله سجده به آدم شده بود .براین اساس سرپیچی او به صورت یک استثنا در جمع ملائکه درآیات قران بیان گردیده است و در خطبه تاسعه هم نام ملک مجازاً بر او نهاده شده است.(4)
بیاد آر وقتی که جمع ملک بدادیم فرمان کنون یک به یک
نمایید سجده براین آدمی که از خود دمیدم به خاکش دمی
همه سجده کردند جزاهرمن که پیچیده ناگه سراز حکم من
فراموش کردید من را کنون بخواهید یاری زشیطان دون
زشیطان وفرزندهایش چرا گرفتید یاور به راه خطا
که ابلیس باشد شمارا عدو چگونه بخواهید یاری از او

فلسفه خلقت جن و شیطان

فلسفه و راز آفرینش جن بنابر آنچه درقرآن کریم آمده همان است که درباره انسان وارده شده است یعنی عبادت و پرستش خداوند سبحان ، چنان که فرموده است : جن وانسان را نیافریدیم مگر برای عبادت و پرستش نمودن خدا انس و جن را نبخشید جان جز آنکه پرستند رب جهان (5)
اما راجع به فلسفه آفرینش شیطان باید گفت که از نظر نظام کلی این خلقت ضرورت دارد ، زیرا شیطان سگ تربیت شده نظام آفرینش است به هر کسی متعرض نمی شود در کار این نظام وجود شیطان ، رحمت است ، اگر کسی سگ تربیت شده داشته باشد می فهمد درعین حال که این سگ است و نجس العین لکن خدماتی نیز دارد .
بنابراین وجود شیطانی که انسان را به شر و معصیت دعوت کند از ارکان نظام عالم بشری است والقائات او مصلحتی دارد و آن این است که عموما مردم به وسیله آن آزمایش می شوند و در کوره امتحان خالص ها از ناخالص ها جدا می شود. این مطلب هم روشن است که خود شیطان هم مسخر خداست که او را در آزمایش بندگان آلت دست قرار می دهد.پس کاملاً معلوم است که هرچیزی متعلق خلق و ایجاد قرار گرفته است ، بشود خیر محض است مثلا مار و عقرب که می بینیم از نظر اضافه ای که به ما دارد مضر به حال ماست به طور مسلم منافعی هم دارد که از این ضررش بیشتر است .اگر چنین نبود حکمت الهی اقتضای وجودش را نمی کرد با این توضیح وجود شیطان به طور حتم خیر خواهد بود و این همان معنایی است که درآیه شریفه فرموده است ( آن کسی که هر چه آفرید نیکو آفریدنش)(6)

شیطان مبغوض خلق نشده

مطالب مهمی که باید در خصوص فلسفه وجودی شیطان به آن توجه کرد آن است که خداوند در اول خلقت او را به عنوان شیطان نیافرید بلکه موجودی از موجودات خداوند بود و بعد ملقب به شیطان شده از درگاه رحمت الهی رانده شد زیرا او مدت شش هزار سال همنشین بلکه بزرگ ایشان بود و به مقام والایی رسیده بود لکن از آزادی خود سوء استفاده کرد و وقتی که درمقابل پروردگار قرار گرفت که باید بر حضرت آدم سجده کند بنای تمرد و طغیان را نهاد و از امر خداوند سرپیچی کرد درحالی که خلقت او مانند مخلوقات دیگر پاک بود در نتیجه خود را بدنام کرده ، مشهور به شیطان گردید.
پیامبر اکرم درمورد انواع جن فرمودند :
جن سه نوع دارد :
یک نوع دارای پروبال هستند که همواره مانند ابر و باد در هوا پرواز می کنند و انقباض و انبساط دارند.
نوع دوم بصورت حیوانات در می آیند مانند مار ، عقرب ، سگ ، گربه و....
نوع سوم دارای تکلیفند یا رستگارند یا گناهکار
برای اینها از طرف خداوند وعده وعید آمده مثل انسانها، این نوع جن ها بیشتر در مکان های خلوت زندگی می کنند و از محلی به محل دیگر منتقل می شوند ودر مجالس شرکت می کنند شیطان توانایی هر سه این گروه را دارا می باشد.
 

پی‌نوشت‌ها:

1. سوره کهف آیه 50
2. نهج البلاغه خطبه 129
3. سوره کهف 50
4. تفسیر نمونه .جلد12/ص465
5. سوره ذاریات آیه 56
6. سوره سجده 7

منبع: نشریه صبا