مساجد و مشارکت جوانان

نماز مهمترين راهکار جذب جوانان به مساجد

از جمله سوالها و ضرورت هاي مهمي که امروزه فراروي جامعه ديني ماست، اين مسئله مي باشد که راهکارهاي جذب جوانان پاک فطرت به مساجد چيست؟ اگر بپذيريم که نماز از معدود عباداتي است که سفارشهاي بسيار موکدي از طرف شريعت مقدس در پي دارد و قرآن و حديث بر اهميت فوق العاده آن گواهي مي دهد، بي گمان اولين راه جذب جوانان فريضه نماز و درست به جاي آوردن آن است... خداوند متعال صريحا به محافظت و مراقبت از آن توصيه فرموده، آن را باز دارنده گناهان و انحرافات ناميده ، خشوع و خضوع در آن را موجب فرح ، نجات و رستگاري دانسته ، ضايع کردن نماز و سستي در آن را مورد نکوهش شديد قرار داده و ترک نماز و بي اعتنايي به آن را نيز از عوامل دوزخي شدن انسان شمرده است . در روايات اسلامي از نماز با تعبيرات بخصوصي ياد شده که درباره ساير عبادات اينگونه تعابير ديده نمي شود . بعضي از آن تعبيرات عبارتند از: مايه رضاي خداوند ، حصن و قلعه اي در برابر مکايد شيطان ، موجب نزول رحمت پروردگار ، محبوب ترين اعمال نزد خداوند، روشني چشم رسول خدا و موجب تقرب به خداوند ، بهترين عمل ، ستون خيمه دين ، بازدارنده از گناه اولين عمل مورد محاسبه در قيامت ، کفاره گناهان و ... علاوه بر اين تعابير ، توصيه هاي خاصي نيز در روايات ديده مي شود که هر يک سرفصلي براي بحثي عميق و گسترده است ، همچون : اهتمام به نماز جماعت ، لزوم اداي کامل نماز ، پرهيز از سبک شمردن نماز، پايبندي به خضوع و خشوع در برابر نماز ، تهي از ترک با تضيع نماز ، سفارش به اقامه نماز در اول وقت ، رعايت آداب نماز و ... در اهميت نماز و مناجات با خداوند همين بس که حضرت ابراهيم (ع) منادي بزرگ توحيد در گيتي و بناکننده قبله اي براي موحدان عالي و کعبه اي براي خداجويان جهان ، فلسفه هجرت طاقت فرسا و سکونت دادن همسر و فرزند خردسالش را در بيابان خشک و بي آب و گياه و به دور ازآباداني مکه ، تنها اقامه نماز و همه گير و جهان شمول شدن آن ذکر کرد و گفت: ربنا اني اسکنت من ذريتي ... و اما سخن اين است که نماز با اين همه عظمت و اهيمتي که دارد ، چگونه بايد همه گير شود ؟ در پاسخ به اين سوال مي توان نکاتي را يادآور شد که بعضي از مهمترين آنها به اين شرح است (1)

اصول گسترش فرهنگ نماز معرفي الگو

با توجه به توصيه هاي مکرر شارع مقدس و عقلاي عالم درباره نقش الگو اسوه در زندگي بشر و کارآيي اين اصل مهم، ويژه در مسائل تربيتي به صورت عام و در مسئله همه شمول کردن نماز به صورت خاص پيدا مي کند . قرآن مجيد مي فرمايد: لقد کان لکم في رسول الله اسوه حسنه لمن کان يرجوالله و اليوم الاخر ...به تحقيق که رسول خدا بر اي شما الگو و اسوه نيکويي است براي هر کسي که به خدا و آخرت ايمان دارد و در آيه ديگر، حضرت ابراهيم (ع) را مقتداي خداپرستان ، حق جويان و هدايت طلبان معرفي کرده است . در بسياري ديگر از آيات ، به طور ضمني بر الگوپذيري مسلمانان تاکيد کرده و از آن به عنوان يکي از راههاي صحيح هدايت و رستگاري نام برده است، در روايات و احاديث نيز در اين باره سخن هايي به ميان آمده و مطالب متعدد مورد بيان قرار گرفته است. در حديث جالب و هشدار دهنده اي از امام سجاد آمده است : مبغوض ترين افراد نزد خداوند کسي است که به اعمال و رفتار امام ، پيشوا ، رهبر و اسوه خود اقتدا نکند. ما نيز مي توانيم به عنوان بهترين راه جذب مردم ، بويژه جوانان و نوجوانان به سوي نماز، از بيان لطافت هاي نمازهاي پيغمبر اکرم (ص) و ائمه اطهار (ع) و اصحابشان و علماي بزرگوار بهره زياد و موثري ببريم . (2)

رعايت اختصار

مختصر بودن نماز علاوه بر آنکه مطلوب است مورد توصيه پيشوايان ديني نيز قرار گرفته و در حديثي آمده است که : رسول خدا (ص) کامل ترين نمازها را اقامه مي کردند، در حاليکه کوتاه ترين و مختصرترين نمازها همان نماز رسول خدا (ص) بود .
همچنين امام صادق (ع) فرمودند: کوتاه به جاي آوردن نمازهاي واجب و مخصوصا نماز جماعت و طولاني کردن نوافل و نمازهاي مستحبي، عبادت و مورد توصيه است. (3)

معرفي آثار مادي

تبيين نعمتهاي پروردگار متعال فوايد تربيتي بسياري دارد که ترديد ناپذير است. لذا خداي منان در جاي جاي قرآن کريم به مواهب و نعمتهايي که بر بشر ارزاني داشته اشاره فرموده است . گاه از نعمت روز ، روشنايي و خورشيد ياد مي کند ، گاه نعمت آب گوارا و شراب طهور را متذکر مي شود، گاهي از محصولات زراعي به عنوان نعمتي الهي نام مي برد و گاه نيز از مجموعه نعمتهاي الهي ياد مي کند . در نهايت يک جمله رسا و گويا و پرمعنا از شمارش ناپذير بودن نعمتهاي الهي سخن گفته و مي فرمايد: ان تعدوا نعمه الله لا تحصوها و براي تمامي مواهب و نعمتهاي ظاهر و باطن و مادي و معنوي را فقط از ذات باري بدانيم و ديگر عوامل را در دستيابي به آنها دخيل و سهيم ندانيم مي فرمايد: و ما بکم من نعمه فمن الله هر نعمتي که براي شماست از طرف خداوند است. از سوي ديگر، علاوه بر آنکه خداوند متعال در قرآن مجيد، يکي از عوامل ازدياد نعمتها را شکرگذاري و سپاي از آنها دانسته، کفران و ناسپاسي نعمتها را موجب سلب يا کم اثر و بي برکت شدن آنها معرفي کرده است و مي فرمايد: لئن شکرتم لازيدنکم و لئن کفرتم ان عذابي لشديد. بنابراين شکرگزاري از خداوند بخشنده نعمتها، از اوجب واجبات براي انسان، بويژه معتقدان به مکاتب آسماني است و نماز عالي ترين ، زيباترين و رساترين سپاس ها از پروردگار متعال است. (4)

تبيين لذائذ معنوي

بي شک فطرت آدمي پاک و خداجوي است و گرايش ناخودآگاهي به معنويات و امور ماوراي طبيعي دارد و اين غبار ماديات است که چون بر آن مي نشيند آن را به ظاهر از مسير اصلي خود منحرف مي سازد، از اين رو با زدودن آن غبار مي توان انحراف ايجاد شده را نيز از بين برد و فطرت را به مسير اصلي معنوي خود باز گرداند. از سوي ديگراگر انسان به سوي معنويات سوق داده شود و توجه به مظاهر مادي در او ضعيف و کمرنگ گردد قطعا از جلوه هاي معنوي اعمال لذت بسيار مي برد و کم کم به جايي مي رسد که تمام خوشي ها و لذات را در توجه به معنويات مي يابد و جز آن را لذت واقعي نمي انگارد . از آنجا که سرچشمه انساني از مناجات، راز و نياز، تقرب به ذات لايزال او لذت ها را مي برد و با حضرت حق انس فراوان مي گيرد، پس بايد به هر وسيله ممکن سعي شود، تا مومنان بويژه جوانان ابتدا به سوي معنويات سوق داده شوند و اشتياق به معنويات در آنها زنده شود، آنگاه با ذکر آثار و فوايد معنوي نماز آنان را به سوي اين عبادت بي نظير معنوي مشتاق و علاقه مند کرد . راههاي سوق به معنويات عبارت است از بيان حقايق و باطن عالم وجود، تبيين و ذکر داستانهايي از عباديات و معنويات سلف صالح و نيز ذکر و توضيح اين مطلب که تمام زندگي بشر در ماديت خلاصه نمي شود ، زيرا اگر چنان بود و معنويات جايگاهي در زندگي آدمي نداشتند بايد زندگي افراد بشر و حيوانات متفاوت باشد ، در حالي که چنين نيست و امتياز انسان به معنويات و تعلق اوست .
سرانجام اينکه آثار معنوي نماز مانند اينکه : نماز، موجب روشني چشم رسول خدا(ص) بود، نماز ، ستون استواري ايمان است، نماز باعث دوري انسان از فحشا و منکر و گناه و نافرماني خداوند است، نماز کفاره گناهان گذشته است و خشوع در نماز، داراي آثار با ارزش است، از بهترين راههاي جذب انگيزه هاي معنوي جوانان در ارتباط با خداوند متعال است.(5)

پايگاه ارزشمند براي تربيت نيروهاي کارآمد

رئيس مرکز رسيدگي به امور مساجد گفت: مسجد مکاني بسيار مقدس است و براي آشنايي و شناخت هر چه بهتر و بيشتر آن، لازم است اين مکان را از ابعاد مختلف بررسي و مطالعه قرار داد . حجت الاسلام و المسلمين حسين ابراهيمي، رئيس مرکز رسيدگي به امور مساجد با اشاره به پايه گذاري اولين مسجد، توسط نبي اکرم اسلام، حضرت محمد (ص) يادآور شد: در گذشته همه امور مسلمين در ابعاد مختلف ، از جمله عقايد و فعاليت هاي فرهنگي عبادي ، سياسي و اقتصادي در مساجد مي شد.حجت الاسلام و المسملين ابراهيمي تاکيد کرد: مسجد در طول تاريخ اسلام از ويژگي برجسته اي برخوردار بود و در دوره اي طولاني، قبل از انقلاب اسلامي ، مساجد جايگاه اوليه خود را بازيافته محل تجمع مسلمين ،تبادل اطلاعات، انسجام گروهها، ايجاد تشکل هاي اسلامي ، محل روشنگري و اطلاع رساني و همچنين محل مبارزه با طاغوتيان در ابعاد مختلف بود. رئيس مرکز رسيدگي به امور مساجد نتيجه اين بهره گيري از مساجد را به پيروزي رسيدن انقلاب اسلامي ذکر کرد و افزود: انقلاب ايران يک معجزه بود و بي ترديد اين عظمت و بزرگي ، به واسطه برخورداري و همچنين بهره گيري مناسب از محيط معنوي مساجد است . وي در ادامه يادآور شد: عبادت و طاعت و در يک کلام بندگي خدا از مهم ترين و اساسي ترين اموري است که در اين مکان ربوبي انجام مي شود. حجت الاسلام و المسلمين ابراهيمي همچنين تزکيه ، تعليم و تربيت از ديگر مواردي عنوان کرد که همواره انسانهاي طالب رشد و تعالي مي توانند با حضور در مسجد، به عنوان بهترين پايگاه عبودي و معنوي ، به اين مراتب رسيده و راه کمال را به شايستگي طي کنند. وي يادآور شد: مسجد پايگاه انسجام و يکپارچگي مسلمانان است و نماز جماعت و تشکيل صفوف به هم فشرده نمازگزاران به خوبي بيانگر هماهنگي و انسجامي است که حضور در مسجد فراهم مي آورد .. رئيس مرکز رسيدگي به امور مساجد، تجمع نيروهاي مدافع اسلام در مساجد، به عنوان پايگاههايي معنوي و عرفاني را، از ديگر ويژگيهاي مساجد عنوان کرد و اظهار داشت: بي ترديد مسجد بهترين پايگاه براي سازماندهي نيروهاي مدافع اسلام و بهره گيري مناسب از توانمندي هاي اين نيروها، براي رسيدن به اهداف متعالي و اسلامي است. وي در ادامه مسجد را مکاني مناسب براي تعاون و همکاري مسلمانان معرفي کرد و يادآور شد: رسيدگي به امور مسلمانان در تمام ابعاد مختلف زندگي ، همواره در مساجد بوده است و بيشترين همدلي و تعاون نيز در اين مکان روح بخش و معنوي بين مسلمانان ايجاد مي شود که آثار و تبعات بسيار مثبتي را نيز به دنبال دارد. حجت الاسلام و المسلمين ابراهيمي با تاکيد بر اينکه امروز مساجد پايگاهي ارزشمند براي تربيت نيروهاي کارآمد در زمينه هاي مختلف است، گفت: بي ترديد همگان اذعان دارند ، تنها مکانهايي که درب آن هميشه به روي عموم باز و آماده ارائه خدمات گوناگون است، مساجد هستند . وي در خاتمه از مسجد به عنوان پايگاهي امن و مطمئن براي انسانهايي که در جستجوي آرامش هستند نام برد و افزود: مسجد مکاني است که انسانها در شرايط روحي نامتعادل به آن پناه برده و با آرامش خاطر ، از آن خارج مي شوند. گفتني است، بنا به درخواست جمهوري اسلامي ايران، 21آگوست (30 مرداد ماه ) از سوي سازمان کنفرانس اسلامي به عنوان روز جهاني مسجد نام گذاري شده است که متعاقب آن از اين تاريخ يک هفته، هفته تکريم، تجليل، اعزاز و اکرام مساجد است. 21 آگوست مصادف است با به آتش کشيدن مسجدالاقصي توسط صهيونيست ها که با کشتار مردم در مسجد گوهرشاد توسط رضاخان ، همزمان شده است. (6)

ضرورت شناخت متوليان مساجد از ويژگي هاي تربيتي نوجوانان

با توجه به اهميت دوران نوجواني از بعد فردي و اجتماعي، لازم است در تشکيلات مساجد برنامه ريزي هاي علمي و دقيقي براي نوجوانان و جوانان انجام شود. براي نيل به اين هدف، به بررسي اجمالي ويژگيهاي نوجوانان و روشهاي مناسب براي جذب و تربيت آنان در مساجد پرداخته ايم . دوران نوجواني مرحله پرکشمکش و گاه دشواري در زندگي فرد است. در اين دوره تغييرات زيادي در نوجوانان ايجاد مي شود. از آنجا که نوجواني مقطعي خاص بين کودکي و جواني است ، نوجوان دوران حساسي را مي گذراند، زيرا خود را با رشد سريع جسماني، پيدايش صفات ثانوي جنسي و اداي تکليف هاي ديني به صورتي جدي تر مواجه مي بيند. از طرفي والدين و اولياي مدرسه از آنان توقع رفتارهايي پخته و سنجيده دارند و هم اينکه بايد خود را براي ورود به دانشگاه، بازار کار و ازدواج، مهيا سازند. و البته دامها و زمينه بسياري از انحرافات و ناهنجاري هاي رفتاري، عقيدتي و ديني افراد نيز از همين دوره آغاز و با افزايش سن فرد اصلاح آنها دشوارتر مي شود.(7)
دوران بحران: در يک نظر اجمالي، نوجواني دوراني پر از تغييرات گوناگون است و مرحله اي انتقالي و مهم به شمار مي رود. در اين مرحله هر چه در زندگي گذشته نوجوان (کودکي) رخ داده است، در وضع فغلي او اثر مي گذارد و اتفاقات و تربيت اين مرحله نيز در وضع زندگي آينده اش تاثيرات پايداري خواهد داشت. از همين رو بسياري از بزرگسالان به فرصتهاي از دست رفته در دوران نوجواني خويش براي ادامه تحصيل، کار، ازدواج، پيشرفت مذهبي، و غيره افسوس مي خورند. در زماني که نوجوان به سرعت با تغييرات جسماني مواجه مي شود، اجتماع از او مي خواهد که مستقل و مسئوليت پذير باشد و روابطش را با همسالان به مسالمت تنظيم کند . در اين دوره از نوجوانان خواسته مي شود که دروس خود را به خوبي مطالعه کنند، از سد دانشگاه بگذرند، تکليف هاي اسلامي را انجام دهند، وارد بازار کار شوند و برخي انتظارات ديگر که تحقق آن براي نوجوانان و جوانان با توجه به واقعيتهاي جامعه کار آساني نيست. با توجه به موارد مذکور اهميت مسجد به منزله محيطي تربيت کننده نمايان مي شود. ميزان سازگاري و توانايي کنار آمدن نوجوانان با بحرانها و مشکلات اين دوران متفاوت است و بستگي به عوامل زيادي دارد. و چنانچه نوجوان به طور همزمان درگير چندين مشکل يا موضوع باشد امکان بروز بحران و ناسازگاري او افزايش مي يابد، مثلا زماني که نوجوان دچار تغييرات جسماني(بلوغ) شده و مجبور به انتخاب رشته در دبيرستان امکان بروز بحران در او بيشتري مي شود. اهل خانواده و محيط نيز نقشي مهم دارند ، خانواده اي که در آن ارتباط افراد با يکديگر مناسب و مثبت است، مدرسه اي که مربيان آن افرادي دلسوز و با دانش و تجربه کافي اند و جامعه اي که در آن برنامه ريزي امور به نحوي مناسب اجرا مي شود و جوانان در آن احساس امنيت مي کنند، امکان بروز بحران را در نوجوانان و جوانان کاهش مي دهد. همچنين درگيري کاري والدين، اختلافات آنها، مشکلات مالي، مدارس شلوغ و بسياري موارد ديگر سبب ايجاد سردرگمي و تاخير در ايجاد هويتي مثبت در نوجوانان مي شود. زماني که فرد به سنين نوجواني مي رسد تا حد زيادي شخصيت و ذهن او شکل گرفته است. اگر نيازهاي اوليه کودک، ميل نياز به عشق، احترام، امنيت، مهرورزي به ديگران و بازي و سرگرمي به موقع ارضا شود دوره نوجواني نيز با همه تغييراتش با سادگي و نشاط سپري خواهد شد.(8)
استقلال طلبي : نياز نوجوان به استقلال و اثبات وجود، هماره با اين احساس که او را نمي فهمند، يکي از خصوصيات مهم دوران نوجواني است . نوجوان مي خواهد از ويژگيهاي دوران کودکي فاصله بگيرد و در جنبه هاي گوناگون به استقلال برسد. هر گاه والدين از اين حس استقلال طلبي نگران شوند و بخواهند او را زياده از حد تحت نظارت گيرند درگيري ايجاد مي شود. والدين و مربيان نوجوانان بايد اين نکته مهم را مد نظر قرار دهند که جوان حق انتخاب دارد و برخي از رفتارهاي او که در نظر آنها ناپسند مي آيد، اقتضاي سن نوجواني است، به علاوه اختلاف سني بين نوجوان و والدين با مربيان ناسازگاري را افزايش مي دهد.(9)
نوگرايي: همان گونه که ذکرشد، نوجوان مايل است خود را فردي مستقل معرفي کند، ويژگيهاي دوره کودکي خود را کنار گذارد، براي اين منظور نوجوان شروع به انتقاد از والدين و اطرافياني مي کند که در کودکي مورد پذيرش و احترام وي بوده اند. در برخي موارد نوجوان معايب والدين و بزرگترها را چند برابر جلوه مي دهد و نقاط منفي در نظر او بيشتر جلوه مي کند. گاهي نوجواني که خانواده او از ديدگاه مالي در وضع نامناسبي هستند، مي کوشد اين موضوع را از دوستان خود مخفي سازد و از آشکار شدن اين موضوع نزد دوستانش خجالت مي کشد. همچنين اکثر نوجوانان تمايل دارند والدين و خانواده خود را از دريچه چشم ديگران( به ويژه دوستان) بينند و درباره آنها قضاوت کنند. بسياري از نوجوانان محبتها و رسيدگي هاي والدين را مداخله و فضولي مي دانند. موضوعي که رابطه نزديکي با مطالب بالا دارد، جستجو و نياز به نو شدن نزد نوجوانان است . اين امر نمايشگر نياز نوجوان به شکستن قالبهاي موجود، فاصله گرفتن از کودکي و نياز به فاصله گيري از محيط است. به عبارت ديگر مايل به شکستن الگوهاي سنتي موجود در خانواده يا اجتماع است. بر اثر اين عامل نياز به نوگرايي در کليه امور در نوجوانان به وجود مي آيد، از جمله در موارد: لباس پوشيدن، آرايش مو و صورت، استعمال اصلاحات و کلمات مخصوص و طرز رفتار و حرکتهاي خاص، گروه همسالان نيز اين وضع را تشديد مي کنند و نوجوان با پيروي از دوستانش تمايل مي يابد و حس مي کند که از اين طريق به استقلال و هويت فردي دست يافته است. ديد اقتصادي نوجوانان در جنبه هاي فردي به خانوادگي و اجتماعي، سياسي و غيره با توانايي هاي آنها در تذکر عمليات صوري ، ارتباط دارد. با توجه شديد نوجوان به معايب بزرگسالان، نظم اجتماعي و خلق نظامهاي جانشين بيشتر حرف است تا عمل. اين پديده ممکن است نشان دهنده رشد شناختي ناقص و ادغام نشده با جنبه هاي رفتاري نوجوان باشد. آگاهي نوجوان از تفاوت بين وضع موجود و ممکن ، به سرکشي او کمک مي کند. نوجوان هميشه موجود و ممکن را مقايسه و کشف مي کند و غالبا تصور مي کند از آنچه موجود و ممکن است، چيزي کم دارد.(10) تواناييهاي شناختي نوجوانان هم از لحاظ کيفي و هم از لحاظ کمي در سالهاي نوجواني رشد بيشتري پيدا مي کند و در فرايند عقلي نوجوانان که براي تشريح و استدلال درباره مسائل به کار مي رود، تغييرات مهمي به وجود مي آيد. به منظور شناخت بيشتر ويژگيهاي شناختي دوران نوجواني يکي از منابع غني تحقيقات پرفسور پياژه است که در اينجا اشاره به يافته هاي او مي شود.
رشد عقلاني: تفکر کودکان متکي بر واقعيت ملموس زمان حال و وضع کنوني است، ولي با رشد بيشتر، تفکر انتزاعي در مرحله هوش و عمليات صوري حال مي شود. با اين توانايي نوجوان اين قابليت را پيدا مي کند که درباره گذشته و آينده مسائل ممکن و مجرد بهتر بينديشد. به اين تربيت افکار نوجوان ديگر نصرفا به آنچه مي بيند و واقعيات ملموس محدود نيست. او مي تواند به طور منطقي و منظم به بررسي موضوعات و مسائل انتزاعي بپردازد. موضوعاتي که نوجوانان درباره آنها فکر مي کنند و عقايد خود را بر اساس آنها شکل مي دهند، طيف وسيعي از مسائل اخلاقي ، سياسي، علمي و غيره را شامل مي شود. احتمالا نوجوان درباره اين موضوعات ديدگاههايي داردکه از لحاظ علمي و منطقي سست مي نمايد. اما همين ديدگاهها در سالهاي آينده او را به رشد شناختي بيشتري رهنمون خواهد کرد.(11)
خود ميان بيني: در نوجواني يک خود ميان بيني (خودمحوري) به وجود مي آيد که مرحله اي گذرا در رشد شناختي نوجوان است. يکي از آثار اين پديده رفتارهاي جلف و با هدف جلب توجه و خودنمايي است که در برابر جنس مخالف بيشتر ديده مي شود. بسياري از نوجوانان که وضع ظاهري، و کلام جلف و نسنجيده اي دارند، مي خواهند به اين طريق خود را مطرح کنند و توانايي خود را با هويتي منفي نشان دهند. موضوع ديگر، احساس جلب توجه بودن است. نوجوانان احساس مي کنند ظاهر و رفتارشان مورد توجه و بررسي ديگران است. همانطور که خودشان توجه زيادي به ديگران مي کنند، بسياري از خجالتها، دستپاچگي ها و غيره به علت اين طرز تفکر است. از ويژگيهاي ديگر خود ميان بيني نوجوانان، است قدرت براي انجام دادن کارهاي گوناگون و خطرناک است. نوجوان احساس مي کند مي تواند بسياري از کارها را حتي با نبودن مقدمات و توانايي انجام دهد. مثلا ديده ميشود نوجوان احساس مي کند مي تواند بسياري از کارها را حتي با نبودن مقدمات و توانايي انجام دهد. مثلا ديده مي شود نوجواني که نمرات پاييني در درس رياضي گرفته است هدفش انتخاب رشته معماري يا مهندسي راه است. به اين وسيله براي خود طرح ها و برنامه هايي بلند پروازانه تنظيم مي کند. اغلب در برنامه هاي محرمانه، در دفتر خاطرات و در گفته ها و آرزوهايش آثار اين طرح ها و برنامه ديده مي شود . معمولا نوعي جوشش و انرژي در فکر نوجوان وجود دارد که مي خواهد اصلاحاتي بکند و همه چيز را تغيير دهد. در اين صورت ناتواني در دستيابي اين اهدف ممکن است باعث احساس قضاوت در نوجوان شود. مربيان مساجد مي توانند در تعيين معيارها و اهداف زندگي نوجوانان جنبه هاي اسلامي و واقع گرايي را به آنها تفهيم کنند. (12)

ويژگيهاي مربيان تربيتي مساجد عشق به آرمان

از مهمترين ويژگي هاي مربيان نوجوانان در مساجد و غير آن، علاقه مندي به آرمان هاي اسلامي و تربيت دلسوزانه نوجوانان است . اين عشق به اسلام و محبت به نوجوانان هنگامي که با دانش و عمل صالح مربي، همراه باشد همچون رود زلالي وجود نوجوانان را فرا مي گيرد و آثار آن از طريق نوجوانان متوجه جامعه مي شود. مربيان نوجوانان خود بايد صالح باشند و دلسوزانه در زمينه افزايش دانش و بهبود نوجوانان بکوشند.(13)

دانش گسترده

مربيان بايد بدانند از عهده پاسخ گويي به سوالات نوجوانان برآيند و کنجکاوي هاي مذهبي و علمي نوجوانان را پاسخ دهند. چنين مربياني الگويي مناسب براي نوجوانان به شمار مي رود و و همراهي دانش و عمل صالح در وجود مربيان مساجد باعث جذابيت آنها براي نوجوانان است. نوجواناني که از وجود چنين مربياني برخوردار دارند در مقابل هجوم فرهنگي غرب، مقاوم خواهند بود و خود به اصلاح جامعه نيز مي پردازند.(14)

جذاب بودن مربيان

بزرگسالاني که مرتبط با امور نوجوانان و جوانان هستند، اعم از والدين، معلمان و ساير افراد، هر يک به نوعي در شکل گيري شخصيت آنها دخيل اند. هر گاه ويژگيهاي رفتاري و خصلت هاي اخلاقي اين بزرگسالان براي نوجوانان خوشايند و مطلوب باشد، تاثير بيشتر در آنها مي گذارد. مطلوب ترين الگوهاي رفتاري براي کودکان و نوجوانان، افرادي هستند که رفتارهايشان آميزه اي از محبت، عطوفت، ثبات و منطق است. به بيان ديگر محبت و دوستي با نوجوانان نيازهاي عاطفي و امنيت آنها را ارضا مي کند و ثبات و منطقه موجب رشد و گسترش تفکر منطقي در نوجوانان مي شود. الگوهاي مطلوب براي نوجوانان و جوانان از لحاظ شخصيتي، افرادي فعال، مهربان و داراي دانش وسيع در زمينه هاي مختلف هستند. آنهايي که در فراز و نشيب هاي زندگي و در شکست ها و پيروزي ها همواره به ياد خدا و صلابت هستند الگوهاي مطلوب نوجوانان به ياد خدا و صلابت هستند الگوهاي مطلوب نوجوانان به وعده هاي خود عمل مي کنند و در هيچ وضعي مخاطب خود را تهديد و تحقير نمي کنند بلکه براي اصلاح رفتارهاي نامناسب نوجوانان، از روشهاي روان شناختي استفاده مي کنند. (15) يک استاد دانشگاه گفت: در حال حاضر براي حضور در مساجد به چارچوب رفتاري و تيپ خاصي نياز است در حالي که براي جذب جوانان به سوي فرهنگ و الگوهاي رفتاري مساجد با انعطاف پذيري بيشتري نياز است. دکتر علي اسلامي نسب، روانپزشک و مشاور اجتماعي در خصوص کارکردهاي اجتماعي- اخلاقي مساجد اظهار داشت: مسجد در حال حاضر علاوه بر مکاني جهت عبادت به نوعي زمينه ساز حضور جواناني است که متاثر از معنويات و کارکردهاي اجتماعي مساجد مي خواهند از آسيب ها و انحرافات اجتماعي مصون بمانند تا زندگي سالمي را در جهت اعتلا و رشد جامعه شان داشه باشند. وي افزود: مساجد علاوه بر اينکه محلي براي عبادت و مناجات با معبود است مي تواند به عنوان محور و نقطه اتکا يک محله يا يک شهر در زمينه تربيت جواناني عاري از انحرافات اخلاقي، پر کردن اوقات فراغت جوانان و کودکان، ترويج روحيه تعاون و همکاري در بين اعضاي يک محله، مرکز آموزش هاي مختلف و يا محلي جهت سرويس دهي به مردم هر منطقه به شمار آيد. اين مشاور اجتماعي در ادامه با بيان اينکه در حال حاضر برخي از جوانان به لحاظ سليقه اي- نه اختلاف عقيده اي- تمايل زيادي به حضور در مساجد ندارند اضافه کرد: بايد در اطراف مساجد به عنوان کانون مساجد بخش هر محله فضاهايي مانند مراکز پزشکي و مشاوره خانواده، سالن هاي ورزشي، کلاس هاي کامپيوتر و آموزشي و يکسري فروشگاههاي تامين کننده مايحتاج روزانه مردم ايجاد کرد تا به تدريج افراد با گرايش هاي فرهنگي مختلف به تدريج در اثر مجاورت با مساجد الگوهاي اخلاقي و رفتاري شان را تغيير دهند. (16) در اين راستا معاون طرح و برنامه مرکز رسيدگي به امور مساجد کشور گفت:
مساجد از ابتداي تاسيس و آغاز فعاليت همواره به عنوان مکانهايي براي انسان سازي مورد استفاده قرار مي گرفتند.
حجت الاسلام والمسلمين حسين سبحاني نيا، معاون طرح و برنامه مرکز رسيدگي به امور مساجد و مسئول ستاد گراميداشت هفته جهاني مساجد تاکيد دارد: در مساجد انسانهايي پرورش يافته و تربيت شدند که ايثار، فداکاري، اخوت، همدلي و نوعدوستي براي آنان از اولويت هاي زندگي است. معاون طرح و برنامه مرکز رسيدگي به امور مساجد کشور با اشاره به نقش مساجد در زندگي انسانها در طول تاريخ اسلام يادآور شد: مساجد همواره نقش هدايتگري داشته اند و نيروهاي ارزشمند، مومن، خدمتگزار و دلسوز را تحويل جامعه مي دهند. وي در ادامه به تاسف اظهار داشت: در چندسال اخير بنا به ضرورتها و نيازهاي جامعه مساجد نتوانسته اند آنگونه که شايسته است در خدمت مردم باشند. عضو هيأت رييسه مجلس شوراي اسلامي تاکيد دارد: مساجد پيش از انقلاب اسلامي بهترين مناسبترين پايگاه براي سازماندهي تشکل هاي مختلف بودند اما بعد از انقلاب، کارکرد مساجد با افت و خيزهاي فراواني همراه بوده و متاسفانه کارکرد مطلوبي نداشته اند. وي با اشاره به نگاه خاص به مساجد در دوران سازندگي اظهار داشت: در دوران سازندگي توجه به مسائل ارزشي کمتر شد و به همين نسبت نيز، مساجد کارائي شان را از دست دادند. حجت الاسلام والمسلمين سبحاني نيا در همين مورد به نقش موجود جاذبه هاي متعدد براي جذب قشرهاي مختلف بويژه جوانان به مساجد اشاره کرد و گفت: متاسفانه در حال حاضر هيچ جاذبه اي براي نسل جوان کشور که انصار واقعي مساجد هستند پيش بيني نشده است، به طور طبيعي جذب جوانان به جاي گرايش به مساجد ، جذب پايگاههاي ديگري مي شوند که متاسفانه اغلب غير اخلاقي هستند. وي با ابراز تاسف از اينکه مساجد طي سالهاي اخير نتوانسته اند پاسخگوي نياز به حق نسل انقلاب باشند اظهار داشت: متاسفانه بي توجهي به نسل جوان شرايطي را پديدآورد که هيچ ارگاني حتي مساجد ، سعي در شناسايي نيازهاي جوانان و ارائه راهکارهاي مناسب براي برآوردن آنها نداشتند.
نماينده نمردم نيشابور در مجلس شوراي اسلامي افزود: با نگاهي جامع به نقش سازنده و مثبتي که مساجد مي توانند در زندگي انسانها و به ويژه جوانان داشته باشند، موجب شده است تا برنامه ريزي جامعي براي مساجد پيش بيني شود تا هر چه زودتر اين مکانها به بهترين شکل، مجهز به جاذبه هايي شوند که مورد توجه جوانان است. وي مجهز شدن مساجد به اينترنت از جمله برنامه هاي در نظر گرفته شده عنوان کرد و گفت : مساجد با بهره گيري از اين امکان مي توانند اطلاعات روز را در اختيار جوانان گذاشته و حتي در بسياري موارد پاسخگوي اينترنتي به شبهات و سوالات و دغدغه هاي ذهني آنان باشند، که شک نيست وجود چنين امکاني در مساجد، در جذب جوانان به اين مکان معنوي و بهره گيري آنان در اين محيط براي سازندگي روحي و شخصيتي آنان بسيار مؤثر خواهدبود.
حجت الاسلام و المسلمين سبحاني نيا، با بهره گيري از وجود امامان جماعت جوان، خوش فکر و داراي طرح و برنامه روزآمد و همچنين خلاق و فعال را از ديگر راهکارهايي عنوان کرد که با اجراي آن مي توان تغييراتي اساسي در فضاي مساجد و همچنين نگرش اقشار مختلف به اين محيط ايجاد کرد. حجت الاسلام والمسلمين سبحاني نيا در مورد آثار و تبعات برگزاري چنين هفته اي گفت: ايران اولين کشوري است که چنين برنامه اي را اجرا مي کند و بايد همه اين برنامه ها به گونه اي باشد که الگويي مناسب براي ديگر کشورها باشيم. وي افزود: سعي داريم در اين هفته به ديگر کشورها بگوئيم نگاه ما به مساجد چگونه است و کارکردهاي اين پايگاه معنوي تغيير کند. وي يادآور شد: برگزاري اين هفته و حضور کارشناسان جوامع اسلامي، موقعيت مناسبي است براي تبادل تجربه و تغيير نگرش به مساجد براي همگان به دنبال خواهد داشت. (17) در همين رابطه معاون امور زنان مرکز رسيدگي به امور مساجد گفت: از صدر اسلام تاکنون، مساجد همواره جايگاه خاص و ويژه اي در زندگي اقشار مختلف جامعه داشته اند و هرگز تنها براي عبادت مورد استفاده قرار نمي گرفتند، فاطمه زعفراني، معاون امور زنان مرکز رسيدگي به امور مساجد ، به نقش ارزنده تربيتي مساجد اشاره کرد و گفت: اگر از فضاي معنوي مساجد به نحوي مطلوب استفاده شود و امامان جماعت فعاليت هاي خود را بر پايه علم، آگاهي و مطالعه قرار دهند مي توانند فعاليت هاي بسيار سازنده اي ارائه داده و نقش بسيار مطلوبي بر سازندگي روح و روان انسانها داشته باشند. زعفراني ياآور شد: بي ترديد برگزاري کلاسهاي در قالب آموزش هاي ديني، علمي، اعتقادي و قرآني، در سازندگي و ارائه خط مشي هاي مناسب زندگي بسيار کارآمد خواهند بود که خوشبختانه در تمام مساجد فعاليت هاي فوق صورت مي گيرد.
معاون امور زنان رسيدگي به امور مساجد در ادامه به اهميت توجه به جوانان و مسائل مربوط به آنان اشاره کرد و گفت : در شرايطي که زندگي امروز براي اقشار مختلف، به ويژه جوانان سراسر دغدغه و سوال است، بسيار ضروري است، مسئولان مساجد کشور موقعيتي را فراهم آوردند تا به سئوالات جوانان به گونه اي مطلوب پاسخ داده شوند و شبهاتي که اين قشر از جامعه ، در زمينه هاي مختلف دارند بر طرف شود. وي در ادامه با اشاره به ضرورت ارائه مسائل اعتقادي به عموم مردم و روشن کردن اذهان عمومي در مورد سوالات مختلفي که در اين امر وجود دارد تصريح کرد: اگر انساني نسبت به اعتقادات خود شناخت لازم و کافي را داشته باشد، راه سعادت و کمال را به شايستگي طي خواهد کرد . معاون امور زنان مرکز رسيدگي به امور مساجد تاکيد بر نقش مساجد به عنوان مراکزي براي انسان سازي، اظهار داشت: شک نيست زماني که مسئولان امر با علم و آگاهي فعاليت کنند نتيجه مطلوب و اهداف پيش بيني شده تحقق مي يابند. وي تاکيد کرد: با ارتقاي آگاهي ديني و بينش مذهبي ، مهارت علمي و هنري نيز افزايش يافته و انسانها مي توانند در محيطي سالم و به دور از هر گونه ناپاکي زندگي کنند. معاون امور زنان مرکز رسيدگي به امورمساجد به نقش سازنده امامان جماعت اشاره کرد و گفت: امامان جماعت به خوبي مي توانند با ايجاد شرايط مناسب و فراهم کردن امکانات لازم، نقش موثري در ارتقاي بينش و دانش عموم مردم نسبت به مسائل روز جامعه داشته باشند. وي همچنين با تصريح بر اينکه مسجد پايگاهي مستحکم براي پيشگيري از فساد است گفت: با تقويت برنامه هاي تربيتي در مساجد مي توان زمينه آلودگي و فساد را در جامعه از بين برد. زعفراني تاکيد کرد: دست پرورده هاي مساجد صالحان و نيکان جامعه هستند و با اجراي دو اصل اساسي امر به معروف و نهي از منکر نياز به دستگاههاي قضايي و زندانهاي مختلف برطرف مي شود، بي ترديد اهل مسجد مرتکب جرم و جنايت نمي شوند. معاون امور زنان مرکز رسيدگي به امور زنان در ادامه مساجد را خانه هاي رشد معرفي کرد و افزود: مسجد کانون تقوا و پايگاه پرهيزگاري، محل تطهير روح و تصفيه قلب و جايگاه پرورش عقل است. وي يادآور شد: مسجد مي تواند با تشکيل کلاسهاي ديني و علمي به صورت مدرسه اي کارآمد و تاثير گذار با ارائه فيلم هاي آموزنده و نمايش هاي اخلاقي جوانان و نوجوانان را جلب و جذب کند.
زعفراني در پايان به نقش مساجد به عنوان پشتوانه اخوت اسلامي اشاره کرد و گفت: اصلي ترين اتحادها، اتحادي است که به طوري طبيعي و با پشتوانه اي معنوي در مسجد شکل مي گيرد، به اين وسيله کمبودهاي محلي تا حد زيادي برطرف مي شود و فعاليت هاي عام المنفعه نيز ثمره اتحاد و اخوت اسلامي است که در مساجد تقويت مي شود. (18)

توصيه هايي براي رفتار با نوجوانان و جوانان در مسجد

حفظ اعتدال در آموزشهاي مذهبي نشات گرفته از آموزه هاي حياني و همچنين سيره ائمه گرامي اسلام بوده است و به شهادت تاريخ و روايات پيامبر و امامان ما، که بزرگترين مربيان بشر بودند، هميشه روحيه اي منعطف و معتدل داشتند . اين مسئله به ويژه در برخورد با جوانان و نوجوانان اهميت مضاف تري مي يابد. بايد استعدادها و ظرفيت افراد را شناخت و طبق آن مردم را به راه حق فرا خواند، زيرا ظرفيت و ميزان رشد مذهبي افراد گوناگون است. آن حضرت در مقام آموزش و هدايت افراد مي فرمايد: در مرحله هدايت، ميانه روي را پيش گيرند. اين موضوع را سه مرتبه تکرار نموده و سپس فرمود: هر کس در مقام آموزش و ارشاد راه تند و سخت را پيش گيرد، دين را مغلوب کرده و ضربه زده است. لذا بايد بدانيم که همه نوجوانان و جوانان در محيط و خانواده هاي مذهبي تربيت نشده اند و حتي اگر هم چنين باشد داراي روحيات و علاقه مندي هاي مذهبي متفاوتي هستند. مربي با تجربه کسي است که با هر فرد مطابق تفاوتهاي فردي وي برخورد مي کند. نوجوانان و جوانان به دليل ويژگيهاي رواني دوران بلوغ، کنجکاوي و شوق وافري براي شناخت خود و جهان و نظام هاي اعتقادي گوناگون دارند. اگر مربيان دلسوز اطلاعات صحيحي در اختيار آنها نگذارند، ممکن است مطالب غلط و گمراه کننده، آنان را تحت تاثير قرار دهد. سهل انگاري والدين و مربيان در زمان آموزشهاي مناسب مي تواند باعث شکل گيري نگرش هاي غلط و عادات ناپسند در نوجوانان شود. يکي از مکانهاي مناسب براي آموزش و راهنمايي نوجوانان و جوانان کانونهاي بسيج و کانونهاي فرهنگي مستقر در مساجد است. در اين کانونها لازم است از مشاوران و روانشناسان بهره گيري و در محيط مساجد آموزش هاي گوناگون با ويژگيهاي نوجوانان عرضه شود. روحانيون مساجد و مسئولان دفاتر فرهنگي مساجد بايد بين مراعات دستورها و نظم از يک سو، و عملکرد خودانگيخته و داوطلبانه نوجوان تعادل به وجود آورند. نوجوانان و جوانان بايد بتوانند در طرح برنامه هاي مربوط به خود در مساجد نقش مشارکتي فعال ايفا و با هيات امنا رابطه اي صميمانه و نزديک برقرار کنند.
با تاسف در برخي مساجد شاهد فاصله و اختلاف بين هيات امنا و جوانان مساجد هستيم. ميل به مورد توجه قرار گرفتن، مسئوليت داشتن و ورد به کارهاي تشکيلاتي در نوجوانان و جوانان بايد محور برنامه ريزي براي آنان باشد. زيرا نوجوانان و جوانان در سنيني هستند که احتياج به روابط اجتماعي و فعاليت هاي گروهي با همسالان دارند. چرا در مساجد نوجواني نتواند با توجه به علايق و توانايي هايي که دارد اجراي کاري را عهده دار شود؟ آيا انديشيده اي که آنها مي توانند با همسالان خود رابطه مناسبي برقرار کنند و مسئوليت هاي متناسبي به عهده گيرند. اين تمريني براي پذيرش بين آنها در مساجد است . و سرانجام اينکه فعاليت هاي مساجد به خصوص در مورد جوانان بايد شامل جنبه هاي متنوع فعاليت هاي علمي ، ديني، تفريحي، هنري و ورزشي باشد، چرا که يکنواختي موجب خستگي و گريز نوجوانان خواهد شد و نبايد فراموش کرد که فعاليت هاي متنوع مکمل يکديگرند. (19)

پي نوشت :

1. خبرگزاري مهر، ش 19024،ص1
2. منبع ، ص 2
3. خبرگزاري مهر، ش 19024،ص2گ
4. همان منبع،ص2
5. خبرگزاري مهر، ش 19024، ص 2، 3
6. خبرگزاري مهر، ش 17534، صص1، 2
7. خبرگزاري مهر ، ش 19025، ص1
8. خبرگزاري مهر، ش 19025، ص1
9. همان منبع، ص2
10. خبرگزاري مهر، ش 19025، ص1
11. خبرگزاري مهر، ش 19509،ص1
12. خبرگزاري مهر، ش 19509،صص1، 2
13. همان منبع، ص 2
14. همان منبع، ص 2
15. خبرگزاري مهر ،ش 19509، ص 1
16. خبرگزاري مهر، ش18335، ص1
17. خبرگزاري مهر،ش 18522،ص صص1 ، 2
18. خبرگزاري مهر، ش 19034، صص 1، 2
19. خبرگزاري مهر،ش19984، صص1، 2

منبع:ماهنامه ديني، فرهنگي و اجتماعي مسجد
/س