دانشمندانی که غرق شدند

سلاطین مرینی اغلب در جریان نهضت علمی- ادبی مراکش، نقشی ارزنده ایفا می‌کردند؛ آنان به رغم مشکلات ناشی از امور مرتبط با حکومت، هرگز از کسب علم و دانش غافل نشدند و زعامت و حکومت‌داری باعث نشد تا آنان از توجه به علوم و دانشمندان باز بمانند. (1)
شکوه مجالس علمی ابوعنان نه تنها از دوره پدر کمتر نبود، بلکه توانمندی زایدالوصف وی در علوم مختلف به رونق این مجالس افزود. وی فقیهی مبرز و حافظ قرآن و حدیث بود و با علمای بزرگ به مناظره می‌نشست؛ علاوه بر این، به ناسخ و منسوخ، رجال، منطق و اصول دین آشنا بود و از ریاضی و عربی حظی وافر داشت. سرآمد این سلاطین ابوالحسن بود که در مجالس علمی او، گروه‌های مختلفی از مشهورترین دانشمندان و علمای دین شرکت می‌کردند. وی نیکوکارترین و قدرشناس‌ترین مردم نسبت به علما بود و چون به منزلت آنان پی می‌برد به حضور خویش دعوت می‌کرد و عطایای بسیار می‌داد. (2) با گسترش قلمرو او به تلمسان و افریقیه، شمار عظیمی از دانشمندان این ناحیه نیز در مجلس او گرد آمدند. (3) از فهرست نسبتاً مطولی که ابن مرزوق از مجالس علمی وی به دست داده، معلوم است که فقهای مالکی از نظر شمار و منزلت در صدر این فهرست و محدثین و قراء و حفاظ در مرتبه بعدی قرار داشتند. با وجود این، از حضور دانشوران حوزه علوم عقلی در این مجالس اطلاعی در دست نیست. (4)
به علاوه، از بررسی اسامی شرکت کنندگان در مجالس علمی سلطان معلوم می‌شود که این‌گونه مجالس بیش از آنکه نقش آموزش عمومی داشته باشد، به نشست و برخاست‌های سلاطین و دانشمندان و گاه فضل فروشی‌های علمی و ادبی بیشتر شباهت داشته است. (5) با این همه، تدریس و بحث و مناظره همواره جزئی از این نشست‌ها بود که حتی در سفر هم ترک نمی‌شد و سلطان خود را به برگزاری آن ملتزم می‌دانست. (6) هم از این‌رو بود که چون کشتی ابوالحسن در راه بازگشت از تونس غرق شد، شمار بسیاری از علمای مغرب که بالغ بر 400 نفر دانسته‌اند، در دریا غرق شدند. (7)
شکوه مجالس علمی ابوعنان نه تنها از دوره پدر کمتر نبود، بلکه توانمندی زایدالوصف وی در علوم مختلف به رونق این مجالس افزود. وی فقیهی مبرز و حافظ قرآن و حدیث بود و با علمای بزرگ به مناظره می‌نشست؛ علاوه بر این، به ناسخ و منسوخ، رجال، منطق و اصول دین آشنا بود و از ریاضی و عربی حظی وافر داشت. (8) از این‌رو، پس از نماز صبح مجالس علمی را با حضور فقها و طلاب برجسته تشکیل می‌داد و فقه و تفسیر و کتب صوفیه در حضور وی خوانده می‌شد و در باب آنها اظهارنظر می‌کرد. (9) به نظر می‌رسد در این دوره، اندکی از انحصار مجالس به خواص و علما کاسته شده و برخی از طلاب مقاطعه بالاتر نیز در آن حضور می‌یافتند.

نمایش پی نوشت ها:
1- کنون، ص188.
2- ابن مرزوق، ص260؛ ابن خلدون، العبر، ج7، ص526.
3- ابن مرزوق، همان جا .
4- نک: همو، ص261-270؛ نیز نک: ابن بطوطه، ج4، ص198.
5- ابن مرزوق، همان جا.
6- همو، ص261؛ برای بررسی سیره ابوعنان در این خصوص نک: کتانی، ج3، ص347.
7- مقری، نفح الطیب، ج6، صص 214-215.
8- کتانی، ج3، ص347.
9- ابن بطوطه، ج4، ص198.

منبع مقاله :
فرهمند، یونس؛ (1394)، مرینیان: سیاست، جامعه و فرهنگ در مغرب سده‌های میانه، تهران: پژوهشکده‌ی تاریخ اسلام، چاپ اول.