معرفی کتاب حدود الاشیاء اثر

کتابی در تعریف اصطلاحات علمی و فلسفی به زبان عربی نوشته‌ی شیخ‌الرئیس ابوعلی حسین بن عبدالله بن سینا (م 428 ق). این کتاب از آثار فشرده و سودمند ابوعلی سینا است. مقصود ابن‌سینا از واژه‌ی «حد» در اینجا، حد منطقی است یعنی تعریف کردن چیز یا پدیده‌ای به جنس قریب و فصل قریب آن در دانشهای گوناگون همواره تعریف اصطلاحات و نیز تعریف موضوعات علوم، از دشوارترین کارها است. زمانی که از انسان به شیوه‌ای معمولی و گفتاری بپرسند که فلان پدیده چیست، همواره ضمن گفتن «پاسخ روشن است» چند کلمه، تعریف پذیرفتنی و شاید قانع کننده بر زبان رانده می‌شود. اما همین که سخن از تعریف نوشتاری، آن هم به صورت جامع و مانع به میان می‌آید، کار به دشواری می‌گراید و گاه روزگارها سپری می‌گردد بی‌آنکه درباره‌ی فلان پدیده یا موضوع فلان دانش، در میان کارشناسان آزموده‌ی آن، توافقی حاصل آید. یکی از دلایل این است که اگر هم بتوان برای هر چیز یا پدیده‌ای تعریفی منطقی به جنس و فصل قریب یافت (که این اغلب و عملاً ناشدنی است) تعریف داده شده، دردی از کسی درمان نمی‌کند و پژوهنده را از سرگردانی بیرون نمی‌آورد زیرا بیشینه‌ی مردم جنس و فصل قریب اشیاء را نمی‌شناسند و از آن گذشته، دانشمندان دقیق، جنس و فصلهای عرضه شده‌ی سنتی را بدان گونه برای پدیده‌ها قبول ندارند از این روست که اغلب در تعریفات از «مثال آوردن» یا «نشان دادن» چیز معرفی شده مدد می‌گیرند که این یکی برای حقایق غیر مادی قابل دسترسی نیست. ابن‌سینا بر این دشواری کار خود آگاهی داشته است. از این رو در پیشگفتار خود می‌گوید: دوستانم از من خواستند تا تعریف (حد) چیزهایی را که مورد خواهش آنها است، برای ایشان بنگارم ولی من از این کار امتناع کردم زیرا می‌دانستم که تعریف چه به «حد» باشد و چه به «رسم»، برای انسان سخت دشوار است و آن کس که با جرأت به این کار مبادرت کند، سزاوار باشد که به علت نادانی به حد و رسمهای فاسد برسد. این امر آنان را باز نداشت بلکه آنها اصرار بسیار کردند تا به یاری‌شان برخیزم و فراتر از این، پیشنهاد کردند تا در تعریفات، لغزش گاهها را به آنان بنمایانم. ابن‌سینا پس از بیان مشکلات کار برای دادن تعاریف منطقی، به تعریف بسیاری از اصطلاحات منطقی و فلسفی و علمی می‌پردازد. برای مثال: تعریف حد، رسم، فصل، عقل، نفس، صورت، موضوع، ماده، عنصر، طبیعت، جسم، جوهر، فلک، خورشید، زمین، آتش، هوا، جهان، زمان، مکان، بُعد، بی‌نهایت و جز اینها. متن عربی حدودالاشیاء را برای نخستین بار خانم گواشن (A.M. Goichon) به صورتی علمی و انتقادی تهیه کرده و به زبان فرانسه برگردانده است. این ترجمه از سوی سازمان باستان‌شناسی بنگاه روابط فرهنگی فرانسه در قاهره به چاپ رسیده است. چاپهای دیگری از این کتاب در قسطنطنیه و در بمبئی (زیر عنوان رسالة فی الحدود) انجام شده است. این کتاب را دکتر محمدمهدی فولادوند به عنوان حدود یا تعریفات به فارسی برگردانده همراه پیشگفتار محققانه، حواشی، توضیحات و فهرست اصطلاحات تعریف شده به پنج زبان فارسی، عربی، انگلیسی، فرانسه و یونانی به سال 1358 ش در تهران به چاپ رسانده است.
کتابنامه :
الذریعة، 300/6؛ فهرست کتابهای چاپی عربی، 306 و 456؛ حدود با تعریفات، ابن‌سینا، ترجمه‌ی فولادوند، انجمن ایرانی فلسفه.

منبع مقاله :
گروه نویسندگان، (1391)، دائرةالمعارف تشیع (جلد ششم)، تهران: انتشارات حکمت، چاپ اول.