26 تیر 1388 / 24 رجب 1430 / 17 جولای 2009

محمدعلي شاه پس از خلع از سلطنت و پناهندگي به سفارت روسيه در تهران، از ايران خارج شد و در شهر اُدسا در روسيه اقامت گزيد. وي پيوسته در پي بازگشت به ايران و تصرف تاج و تخت از دست رفته بود. بدين منظور در مسافرت‏هايي به شهرهاي اروپايي با هواداران ايراني و خارجي خود ملاقات و گفتگو مي‏كرد تا اينكه در 26 تير 1290 ش برابر با 31 رجب 1329 ق، با يارانش به همراه مقدار زيادي مهمات جنگي، از راه روسيه به دشت گرگان روي آورد. دولت نيز براي دفع وي نيرويي مجهز كرد و پس از اعلام حكومت نظامي، براي زنده و مرده شاه سابق، جايزه‏اي هنگفت معين نمودند كه همين امر، بيم و هراسي سخت بر دل محمدعلي ميرزا و نيروهايش افكند. با وجود كمك‏هاي فراوان روس‏ها به محمدعلي ميرزا، سرانجام نيروهاي وي در برابر قواي دولتي شكست خورد و مجبور به فرار گرديد. پس از اين واقعه، دولت، حقوقِ ساليانه‏اي را كه به او پرداخت مي‏شد، قطع كرد.
به موجب اصل نود و يكم قانون اساسي و به منظور پاسداري از احكام اسلام و قانون اساسي از نظر عدم مغايرتِ مصوبات مجلس شوراي اسلامي با آن‏ها، شورايي به نام شوراي نگهبان تشكيل مي‏شود. در اين شورا، شش فقيه عادل و آگاه به مقتضيات زمان و مسائل روز، منتخب از جانب رهبر انقلاب و شش حقوق‏دان مسلمان كه به وسيله قوه قضاييه به مجلس معرفي شده و با راي مجلس انتخاب مي‏گردند، عضويت دارند. مهم‏ترين وظيفه شوراي نگهبان عبارتند از: تشخيص عدم مغايرت مصوبات مجلس شوراي اسلامي با احكام اسلامي و قانون اساسي، تفسير قانون اساسي و نظارت بر انتخابات بر اين اساس. اولين دوره شوراي نگهبان پس از انتخاب حقوقدانان اين شورا توسط مجلس شوراي اسلامي و تكميل اعضا، در بيست و ششم تيرماه 1359ش شكل گرفت و كار خود را آغاز كرد.
دولت فرانسه از ابتداي شروع جنگ، حمايت وسيع و همه‏جانبه‏اي از عراق به عمل آورد و در طول جنگ، اين حمايت، ابعاد وسيع‏تري يافت. فرانسه با در اختيار گذاشتن تسليحات پيشرفته‏اي چون هواپيماهاي سوپر اتانداردْ و هلي‏كوپترهاي سوپرفرلون مجهز به موشك‏هاي اگزوسه به عراق، باعث برتري مسلم عراق براي حمله به كشتي‏هاي ايران گرديد. دولت عراق با استفاده از اين هواپيماها و هلي‏كوپترها، از سال 1363 جنگ نفتكش‏ها را با شدت و گسترش بيشتري از سر گرفت و طي سال‏هاي جنگ، صدها كشتي را با استفاده از همين تسليحات، مورد هدف قرار داد. در سال‏هاي 1364-65، فرانسه حدود پنج ميليارد دلار وام ديگر در اختيار بغداد گذاشت و به اين ترتيب به بزرگترين شريك اروپايي عراق تبديل شد. همزمان با اين اقدامات، پاريس همواره از پرداخت بدهي يك ميليارد دلاري خود به ايران طفره مي‏رفت. سياست‏هاي غير دوستانه فرانسه در دوران جنگ نسبت به جمهوري اسلامي ايران همچنان ادامه داشت تا سرانجام در 26 تير 1366 برابر با هفدهم ژوئيه 1987، به طور يك‏جانبه، روابط سياسي خود را با جمهوري اسلامي ايران قطع كرد.
عُمَربن عَبدُ العزيز بن مَروان هشتمين خليفه اموي ازدنيا رفت. او دردوران كوتاه خلافتش به كشورگشايي نپرداخت بلكه تلاش خود را صرف اصلاحات اجتماعي كرد و درولايات مختلف حاكمان لايقي به كارگماشت. عمربن عبدالعزيزبن مروان دشنام گويي به حضرت علي(ع) را كه ازعهد معاويه بربالاي منابرمرسوم شده بود، ممنوع اعلام كرد. او براي دلجويي ازاولاد حضرت فاطمه(س) فدك را به ايشان بازگرداند و با اجراي اين سياستها درصدد استحكام پايه هاي حكومت خود بود.
خيبَر، سرزمين حاصلخيزي در 32 فرسخي شمال مدينه، داراي هفت قلعه و بالغ بر بيست هزار سَكنه‏ي يهودي بود. يهوديان خيبر، همچون پايگاه دشمن در نقطه‏اي حساس در حكومت اسلامي، برضد اسلام عمل مي‏كردند. يهوديان فرصت‏طلب، علي‏رغم پيماني كه با مسلمانان داشتند، خيبر را كانون مبارزه با اسلام قرار داده و تا مي‏توانستند، مشركان را بر ضد اسلام مي‏شوراندند و كمك مي‏كردند. پيامبر اسلام(ص) تصميم گرفت اين آخرين كانون ضداسلامي دشمن در مدينه را نيز نابود كند و ريشه‏ي فتنه را درآوَرَد. پيامبر اكرم(ص) با هزار و ششصد نفر، با روش غافلگيرانه، خود را به قلعه‏هاي خيبَر رساندند. يهوديان به قلعه‏هاي خود پناه برده و قلعه‏ها را به روي خود بستند. مسلمانان قلعه‏ها را يكي پس از ديگري گشودند ولي فتح دو قلعه‏ي آخر ده روز به طول انجاميد. حضرت رسول اكرم(ص) پس از اين كه عده‏اي از اطرافيانش موفق به فتح آن دو قلعه نشدند، فرمود: فردا پرچم جنگ را به مردي مي‏دهم كه جنگجويى است كه فرار نمي‏كند، خدا و رسول خدا(ص) را دوست دارد، خدا و رسولش نيز او را دوست دارند و خداي تعالي خيبر را به دست او فتح مي‏كند. فردا حضرت علي(ع) حاضر گشت و حضرت رسول(ص) پرچم را به دست او سپرد. حضرت علي(ع) به سوي خيبر شتافت و پس از آن كه پهلوانان يهود را به هلاكت رساند قلعه‏ي خيبر را به دست مبارك خويش فتح كرد.
محمد بن طرخان، حكيم و فيلسوف شهير، معروف به ابونصر فارابي، در سال 260 ق در روستايى نزديك فاراب در خراسان قديم به دنيا آمد. فارابي از بزرگ‏ترين دانشمندان اسلامي قرن چهارم هجري بوده و به معلم ثاني، استاد الفلاسفه و مَلِكُ الحُكَما خوانده مي‏شود. وي پس از تحصيل مقدمات در فاراب، به بغداد رفته و زبان عربي، رياضيات و فنون حكمت را آموخت. فارابي با هوش سرشاري كه داشت، در تحصيل، دقتِ بسيار مي‏ورزيد و با وجود عدم بضاعت مالي، به سرعت در علوم پيشرفت كرد. وي همچنين در طب، منطق، موسيقي و زبانشناسي استاد كامل بود. فارابي در اثر تسلط بر زبان‏هاي متعدد، كتب يونان قديم را به عربي ترجمه كرد. آراءُ اهلِ المدينةِ الفاضِله، اِحصاءُالعلوم، القياس و ده‏ها اثر ديگر از تاليفات اوست. وي در 79 سالگي در دمشق وفات يافت ودر آن شهر به خاك سپرده شد.
سيّدمحمدمهدي فرزند سيد مرتضي طباطبايى بروجردي از نسل امام حسن مجتبي(ع) در سال 1155 ق در كربلا به دنيا آمد. پس از گذراندن دروس مقدمات و سطح، به درس خارج پدرش راه يافت و پس از پنج سال و در حالي كه جواني بيش نبود به اجتهاد رسيد. وي همچنين از اساتيد نجف و كربلا همچون وحيد بهبهاني، شيخ يوسف بحراني، ميرزا ابوالقاسم مدرس و... بهره جست و سرآمد روزگار گرديد. سيّد بحرالعلوم هفت سال در مشهد و دو سال در حجاز اقامت گزيد و در آن جا منشأ خدمات ارزنده‏اي گرديد و حتي باعث شيعه شدن امام جمعه‏ي مكه در سن هشتاد سالگي شد. در محضر اين عالم بزرگوار، عالمانِ فراواني پرورش يافتند كه شيخ جعفر كاشف الغطاء، ملااحمد نراقي، محمدباقر شفتي، سيدمحمدجواد عاملي و... از آن جمله مي‏باشند. همچنين الفوائدُ الرّجاليه، اُرجوزَةُ في الامامَه، لُؤلُؤالبحرين و... از جمله كتب ارزشمند اين فقيه بزرگ مي‏باشند. سيدبحرالعلوم كه به علت بيماري در منزل به مطالعه و تاليف مي‏پرداخت، سرانجام در 24 رجب (يا 24 ذيحجه) سال 1212 ق در 57 سالگي از دنيا رفت و در كنار مرقد شيخ طوسي در نجف اشرف مدفون شد.
آدام اسميت، اقتصاددان و فيلسوف انگليسي در پنجم ژوئن 1723م در اسكاتلند به دنيا آمد و تحصيلات خود را در رشته اقتصاد به پايان برد. وي پس از اتمام تحصيلات، به مقام استادي در دانشگاه گلاسكو رسيد و به تدريس منطق، فلسفه و اخلاق پرداخت. اسميت هم‏زمان به تحقيق پيرامون فلسفه و اقتصاد مشغول شد تا اين‏كه در سال 1759م كتب فلسفه اخلاق و عواطف اخلاقي را منتشر نمود. بدين ترتيب، فلسفه خويش را كه عبارت از حكم‏فرمايى رحم و انصاف و مهرباني در جامعه بود، بيان كرد و همدردي را اساس همه عواطف اخلاقي معرفي نمود. كتاب‏هاي اخلاقي او كه بنيادهاي تازه و محكمي براي اخلاق مي‏گذاشت، وي را سخت مشهور كرد. اسميت در سال‏هاي بعد راهي فرانسه شد و با متفكران و شخصيت‏هاي بزرگي آشنايى يافت. وي در سال 1766م به اسكاتلند بازگشت و ده سال در انزوا و تفكر به سر برد كه محصول اين دوره، كتابي با نام تحقيق در ماهيت و علل ثروت ملل بود. اين كتاب معتبر كه سرچشمه اصلي علم اقتصاد سياسي زمان نويسنده و پس از آن بود و مبناي محكم و استواري در ادبيات انگليس به شمار مي‏آيد، آدام اسميت را در دنيا مشهور ساخت. مضمون اصلي كتاب بزرگ اسميت، حاكي از اين است كه پيشرفت هر ملت با وجود آزادي ابتكار شخصي در چهارچوب قوانين، بهتر تضمين مي‏شود و آزادي ذوق و قريحه فردي در محدوده قانون، بهترين راه پيشرفت قومي است. كتاب ثروت ملل، نقشي اساسي در تفهيم اين واقعيت به جهانيان داشت كه اقتصاد، دانشي مستقل و جداگانه است. اسميت در اين كتاب كوشيد با تجزيه و تحليل عقايد اقتصادي، اقتصاد سياسي را به مرز حل مسائل اجتماعي بكشاند. شعارهايى چون نظام ساده و نظام آسان، برگرفته از عقايد اوست. در حقيقت، وي در اين تلاش بود كه به اقتصادْ جنبه علمي دهد و كوشش وي جهت روشن ساختن اين مطلب كه چگونه ثروت ملتي افزايش مي‏يابد و به چه طريق توزيع مي‏شود، هنوز هم از مسائل مهم اقتصاد سياسي است. هرچند در حال حاضر، بسياري از تئوري‏هاي اسميت كنار گذاشته شده است، ولي باز هم معروف‏ترين كتاب در زمينه علم اقتصاد، همين كتاب بود و مطالعه آن براي اقتصاددانان سياسي ضروري است، چرا كه اين كتاب را پيشرو پيدايش علم نوين اقتصاد سياسي مي‏دانند. اسميت بيش از فلسفه، به اقتصاد دلبستگي داشت و از اين جهت، عقايدش در مورد فلسفه محدود است. وي مدتي قبل از مرگ، دستور داد كليه نُسخ خطي آثارش را به جز چند مقاله پراكنده بسوازنند، با اين حال، كتاب‏هاي او، بارها به زبان‏هاي زنده دنيا ترجمه شده است. آدام اسميت سرانجام در هفدهم ژوئيه 1790م در شصت و هفت سالگي در ادينبورو اسكاتلند درگذشت.
با اوج‏گيري انقلاب كبير فرانسه و ناكامي لويى شانزدهم در حفظ آرامش، جمهوري‏خواهان كنترل اوضاع را در دست گرفتند. تعداد اين افراد در ابتدا كم بود و جز اهالي پاريس كسي به آن‏ها نپيوست. آنان در شانزدهم ژوئيه 1791م، از مجلس خواستند تا دادگاهي با حضور افراد وطن‏خواه تشكيل شود تا لويى شانزدهم را محاكمه نمايند. اين پيشنهادْ فرداي آن روز مورد تاييد قرار گرفت. در اين هنگام، غوغايى برپا شد كه در طي آن دو نفر نيز كشته شدند و مجلس از پليس خواست تا اوضاع را آرام سازد. پليس در ابتدا از مردم تجمع كننده در ميدان مشق پاريس خواست تا محل را ترك نمايند و چون اين امر، حتي با تيراندازي هوايى هم عملي نشد، از اين رو، قشون ملي به سمت شورشيان تيراندازي كردند كه در نتيجه نزديك به پنجاه نفر كشته شدند. پس از اين واقعه، اختلاف بين جمهوري‏خواهان و سلطنت‏طلبان افزايش يافت. در نتيجه، اكثر نمايندگان در هواداري از پادشاه راسخ‏تر شدند و باعث شد تا لويي شانزدهم پس از دو ماه، سررشته امور را در دست بگيرد. با اين حال، اين وضعيت دوامي نيافت و پس از مدت كوتاهي، لويي شانزدهم از سلطنت كناره‏گيري كرد.
سومين و آخرين كنفرانس سران متفقين زمان جنگ جهاني دوم كه از روز 17 ژوئيه تا دوم اوت 1945م در شهر پوتسدام در نزديكي برلين تشكيل شد. نخست با حضور استالين، چرچيل و ترومن، سران شوروي، انگلستان و امريكا شروع به كار كرد ولي در روز 25 ژوئيه، چرچيل پس از شكست در انتخابات پارلماني، جاي خود را به كِلِمِنْتْ اَتْلي داد. كنفرانس پوتسدام بيشتر به بحث در پيرامون توافق‏هاي يالتا و نحوه اجراي آن و آينده آلمان اختصاص داشت و استالين در اجراي توافق محرمانه‏اي كه در كنفرانس يالتا صورت گرفته بود قول داد كه پس از بازگشت به مسكو، به ژاپن اعلان جنگ بدهد. ترومن در جريان كنفرانس پوتسدام به استالين اطلاع داد كه امريكا به بمب هسته‏اي دست يافته و ممكن است آن را عليه ژاپن به كار ببرد. بنابراين شكست ژاپن در جنگ امري حتمي بود و استالين از شركت در اين جنگ ضرري نمي‏كرد. هم‏چنين درجريان كنفرانس پوتسدام، قراردادهاي نهايى مربوط به تقسيم آلمان و تعيين حدود مرزي جديد اين كشور به امضاي سران كشورهاي فاتح رسيد. به موجب اين قراردادها، بيش از يك‏صد هزار كيلومتر مربع از خاك اصلي آلمان كه تمام ايالت پروس غربي و قسمتي از پروس شرقي را هم شامل مي‏شد، ضميمه خاك لهستان شد و بيش از 9 ميليون نفر از آلماني‏هاي مقيم اين مناطق، مجبور به مهاجرت به مناطق ديگر گرديدند. دولت شوروي نيز در ازاء اين بذل و بخشش، سهم بيشتري از خاك لهستان و قسمتي از ايالت پروس شرقي را كه نزديك به يك‏صد و هشتاد هزار كيلومتر مربع وسعت داشت، ضميمه خاك خود كرد.
پس از روي كار آمدن ژنرال عبدالرحمن محمد عارف در عراق در سال 1966م وي براي آرام كردن شورش كُردهاي شمال اين كشور، مذاكراتي با آنان به انجام رساند و سرانجام در همان سال، تسهيلات ويژه‏اي را براي كردهاي عراق در نظر گرفت. اين عمل كه عقب‏نشيني آشكار عارف در برابر كردهاي شورشي بود، توانست موقتاً آرامش را در تمام نواحي كردنشين شمال عراق ايجاد كند. با اين حال، عارف به خاطر امتيازاتي كه در طرح خود به شورشيان كُرد داده بود، به شدت موجبات خشم حزب بعث عراق را كه بزرگ‏ترين تشكيلات سياسي اين كشور محسوب مي‏شد فراهم آورد. به همين سبب دو سال بعد در هفدهم ژوئيه 1968م، ژنرال احمد حسن البكر معاون رئيس جمهور عراق، كودتايى برضد دولت عبدالرحمن عارف را فرماندهي كرد و با اين كودتا، عبدالرحمن عارف، رئيس جمهور عراق از كار بركنار گرديد. عارف كه در طول حكومت خود، همواره مورد خشم و غضب حزب بعث بود، پس از كودتا از كليه مناصب خود بركنار و به تركيه تبعيد شد. اين كودتاي نظامي سرآغاز حكومت استبدادي حزب بعث بر عراق بود كه 35 سال بر تمامي جان و مال مردم اين كشور، استيلا يافت. اين كودتا در حالي انجام شد كه عبدالرحمن خودْ عضو حزب بعث بود ولي رهبران حزب خواستار افراط بيشتري در كارها بودند. پس از كودتا، احمد حسن البكر، رهبر كودتاچيان، توسط شورايي به نام شوراي انقلاب، قدرت را به دست گرفت و اختناق و سركوب شديدي در كشور ايجاد نمود.
محمد داودخان كه داماد ظاهر شاه، پادشاه افغانستان بود. وي از سال‏هاي جواني كسب قدرت بيشتر را مدّنظر داشت. از اين‏رو پس از تماس‏هاي مكرر با رهبران مسكو، موفق شد كه به نخست‏وزيري دست يابد و پيروزي بزرگي را نصيب شوروي نمايد. در دوره زمام‏داري داود، سياست، ارتش و نظام اجتماعي كشور زير نفوذ و سلطه روس‏ها قرار گرفت. در اين زمان و با سفر مقامات روسي، سيل سلاح‏هاي روسي به كابل سرازير شد و كشور مسلمان افغانستان را به سمت كمونيسم سوق داد. ميزان معاهداتي كه در دوران نخست‏وزيري ده ساله داود ميان كابل و مسكو به امضا رسيد، بيش از مجموع معاهداتي بود كه در تاريخ افغانستان تا قبل از او ميان دو كشور امضا شده بود. ظاهر شاه كه از قدرت گرفتن سريع داود در افغانستان مي‏هراسيد، درنهايت، وي را در هفتم مارس 1963م از كار بركنار كرد. بدين ترتيب پس از ده سال حكومت، داود يك دوره ده ساله انزوا و خانه‏نشيني را آغاز نمود. در طول اين مدت، چندين دولت بر كابل حكومت كردند اما سرانجام روس‏ها داود را به سايرين ترجيح دادند و زمينه‏هاي كودتاي وي را عليه ظاهرشاه فراهم آوردند. از اين‏رو، در 16 ژوئيه 1973م زماني كه ظاهر شاه در جريان يك سفر، عازم رُم شده بود، داودخان كودتا كرد و هنوز ظاهر شاه باز نگشته بود كه پايان حكومت شاهنشاهي و آغاز حكومت جمهوري را اعلام نمود. پس از اين كودتا، ظاهر شاه نه تنها هيچ موضع منفي عليه داماد و پسرعموي خود اتخاذ نكرد، بلكه وي را مورد تاييد نيز قرار داد. در طي حكومت پنج ساله داودخان بر افغانستان، بيشترين سرمايه‏هاي اقتصادي ملت افغانستان توسط روس‏ها به تاراج رفت و زمينه دخالت و حضور هرچه بيشتر روس‏ها در اين كشور فراهم آمد. با اين حال محمد داود در سال‏هاي آخر رياست جمهوري خود، از منافع يك جانبه روسيه در روابط با افغانستان گلايه‏مند شد. به همين دليل به غرب تمايل پيدا كرد و تلاش نمود روابط خود را با غرب توسعه دهد. اين مسئله، مقدمه‏اي شد تا در روز بيست و هفتم آوريل 1978م كودتايي عليه داودخان با حمايت روس‏ها صورت پذيرد و با قتل داود، مهره ديگري با نام نورمحمد تركي، به عنوان نخستين رئيس جمهور كمونيست افغانستان، قدرت را به دست گيرد.
كشور جمهوري عراق در جنگ جهاني اول به تصرف نيروهاي انگليسي درآمد و به موجب مصوبه جامعه ملل، تحت قيموميت انگلستان قرار گرفت. انگليسي‏ها در سال 1921م اميرفيصل پسر فرمان‏رواي حجاز را كه دست نشانده خود آنها بود به پادشاهي عراق رساندند. اين كشور در سال 1932، ظاهراً استقلال يافت و به عضويت جامعه ملل پذيرفته شد، ولي عملاً وابسته و تحت فرمان انگلستان بود. كودتاي نظامي 1958م به سرپرستي ژنرال عبدالكريم قاسم، رژيم سلطنتي را در اين كشور برانداخت. در 17 ژوئيه 1968م نيز كودتاي نظامي ديگري به رهبري احمد حسن البكر از طرف حزب بعث عراق سازمان داده شد كه اين كودتا سرآغاز حكومت استبدادي حزب بعث بر عراق بود. سال‏روز اين كودتا در 17 ژوئيه به عنوان روز انقلاب و روز ملي عراق نام گرفت. عراق كشوري است با مساحت 438/317 كيلومتر مربع و جمعيت بيش از 23 ميليون نفر كه در غرب آسيا و در همسايگي ايران، تركيه، سوريه و عربستان قرار گرفته است. پايتخت عراق، بغداد و شهرهاي مهم آن، بصره، موصل، كربلا و نجف مي‏باشند. دين رسمي اين كشور اسلام و بيش از 60 درصد مردمْ شيعه مي‏باشند. واحد پول عراق دينار و مليت و زبان رسمي آنها عربي است. پيش‏بيني مي‏شود جمعيت عراق تا سال 2025 در حدود 41 ميليون نفر باشد. (ر.ك: 3 اكتبر)
/خ