نقش امر به معروف و نهی از منکر در اقامه سایر عبادات

فریضه امر به معروف و نهی از منکر در قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهم السلام).

چکیده
نقش کلیدی امر به معروف و نهی از منکر در برپایی سایر عبادات به گونه ای مهم و ارزشمند است که اگر دو فریضه امر به معروف و نهی از منکر ترک شوند، افراد جامعه نسبت به سایر عبادات بی تفاوت خواهند شد.
تعداد کلمات: 

حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) در نهج البلاغه می فرمایند: "وَ ما اعْمالُ الْبِرِّ کُلُّها وَ الْجَهادُ فِى سَبیلِ اللَّهِ عِنْدَ اْلَامْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْىِ عَنِ الْمُنْکَرِ الَّا کَنَفْثَةٍ فى‌ بَحْرٍ لُجِىٍّ"؛ "و همه اعمال نیک و (حتى) جهاد در راه خدا در مقایسه با امر به معروف و نهى از منکر همچون رطوبت دهان در مقایسه با دریاى پهناور است".فریضه امر به معروف و نهی از منکر در قرآن کریم و روایات اهل بیت (علیهم السلام) بسیار مورد تاکید قرار گرفته است. عامل بسیاری از ناهنجاری ها و فسادهای موجود در جوامع اسلامی، ترک وظیفه عظیم امر به معروف و نهی از منکر است. از آنجا که به این وظیفه عمومی بی اعتنایی شده این واجب مهم فراموش شده است، فسادهای کوچک و بزرگ سراسر جامعه اسلامی فراگرفته است. اگر تک تک افراد جامعه امر به معروف و نهی از منکر را وظیفه خود دانسته به آن عمل کنند، بسیاری از مشکلات اجتماعی ریشه کن خواهد شد و زمینه وسیعی برای اقامه حقوق فردی و اجتماعی بوجود خواهد آمد. این وظیفه تا حدی دارای اهمیت است که بر دیگر عبادات برتری دارد. حضرت امیرالمومنین (علیه السلام) در نهج البلاغه می فرمایند: "وَ ما اعْمالُ الْبِرِّ کُلُّها وَ الْجَهادُ فِى سَبیلِ اللَّهِ عِنْدَ اْلَامْرِ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْىِ عَنِ الْمُنْکَرِ الَّا کَنَفْثَةٍ فى‌ بَحْرٍ لُجِىٍّ"؛ "و همه اعمال نیک و (حتى) جهاد در راه خدا در مقایسه با امر به معروف و نهى از منکر همچون رطوبت دهان در مقایسه با دریاى پهناور است".
 

علت برتری امر به معروف و نهی از منکر بر دیگر اعمال نیک.

اگر جامعه ای بخواهد در راه خدا جهاد کند لازمه اش این است که در آن جامعه امر به معروف و نهی از منکر تحقق یابد و چنانچه افراد یک جامعه اسلامی این وظیفه را ترک کنند، مانند مردگانی خواهند بود که نسبت به سایر دستورات دین نیز بی تفاوت اند. شاید علت برتری امر به معروف و نهی از منکر بر دیگر اعمال نیک این باشد که سایر عبادات در صورتی در جامعه قابل اقامه است که این فریضه اقامه شود و عمل به این وظیفه زمینه ساز عمل به سایر فرایض می گردد و حتی اگر جامعه ای بخواهد در راه خدا جهاد کند لازمه اش این است که در آن جامعه امر به معروف و نهی از منکر تحقق یابد و چنانچه افراد یک جامعه اسلامی این وظیفه را ترک کنند، مانند مردگانی خواهند بود که نسبت به سایر دستورات دین نیز بی تفاوت اند و جامعه ای که نسبت به دستورات الهی غفلت ورزد، غفلت او در برابر دستور جهاد به مراتب شدیدتر خواهد بود، زیرا یکی از عوامل زمینه سازِ جهاد، می تواند امر به معروف و نهی از منکر باشد. علاوه بر آن جهاد مبارزه با دشمن خارجی است و موفقیت در مبارزه با دشمن خارجی در صورتی امکان پذیر است که مفاسد و موانع داخلی بوسیله امر به معروف و نهی از منکر ریشه کن شوند.
 

"کسى که منکر را با قلب و دست و زبانش انکار نکند، مرده ‏اى است میان زندگان".

حضرت علی (علیه السلام) می فرمایند: "مَن تَرَکَ إنکارَ الْمُنکَرٍ بِقَلبِهِ و یَدِهِ ولِسانِهِ فَهُوَ مَیِّتٌ بَینَ الْأحیاءِ"؛ "کسى که منکر را با قلب و دست و زبانش انکار نکند، مرده ‏اى است میان زندگان".با توجه به این دو حدیث می توان نتیجه گرفت که هرگاه منکر بوسیله قلب و دست و زبان توسط هیچ یک از افراد جامعه مورد انکار قرار نگیرد، کل جامعه دچار مرگ روحی خواهد شد و در چنین وضعیتی سایر عبادات برپا نخواهند شد و یا تنها عبادت صوری که درون آن پوچ و بی روح خواهد بود، انجام خواهد گرفت، زیرا بر فرض انجام گرفتن سایر عبادات، انجام دهندگان آن مردگانی بیش نیستند.هرگاه منکر بوسیله قلب و دست و زبان توسط هیچ یک از افراد جامعه مورد انکار قرار نگیرد، کل جامعه دچار مرگ روحی خواهد شد و در چنین وضعیتی سایر عبادات برپا نخواهند شد و یا تنها عبادت صوری که درون آن پوچ و بی روح خواهد بود، انجام خواهد گرفت، زیرا بر فرض انجام گرفتن سایر عبادات، انجام دهندگان آن مردگانی بیش نیستند!!.
در حدیث دیگر برتری امر به معروف و نهی از منکر نسبت به دیگر فرائض بیان شده است. حضرت امام باقر (علیه السلام) می فرمایند: "انَّ الْامْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَ النَّهْىَ عَنِ الْمُنْکَرِ فَریضَةٌ عَظیمَةٌ بِها تُقامُ الْفَرائِضُ وَ تَاْمَنُ الْمَذاهِبُ وَ تَحِلُّ الْمَکاسِبُ وَ تُرَدُّ الْمَظالِمُ وَ تُعْمَرُ الْارْضُ وَ یُنْتَصَفُ مِنَ الْاعْداءِ وَ یَسْتَقیمُ الْامْرُ"؛"امر به معروف و نهى از منکر فریضه بزرگى است که به وسیله آن دیگر واجبات برپا می شوند و راهها امن شده و کسب‌ها در مسیر حلال قرار مى‌گیرد و از ستم جلوگیرى و زمین آباد مى‌شود و حق از دشمنان باز پس گرفته شده و امر (دین و دنیا) قوام مى‌یابد".

امر به معروف و نهى از منکر دعوت به اسلام توام با باز گرداندن حقوق به ناحق گرفته شده و ستیز با ستمگر و تقسیم ثروتهای عمومی و غنایم جنگی است.

امام حسین (علیه السلام): "(خدا مى‌داند) اگر امر به معروف و نهى از منکر انجام گیرد و اقامه شود، تمام واجبات الهى، چه وظایف آسان و چه سخت به پا داشته مى‌شود.حضرت امام حسین (علیه السلام) می فرمایند: "أنَّها اذا ادِّیَتْ وَاقیمَتْ اسْتَقامَتِ الْفَرائِضُ کُلُّها هَیِّنُها وَ صَعْبُها وَ ذلِکَ أَنَّ الْامْرَ بِالْمَعْرُوفِ وَالنَّهْىَ عَنِ الْمُنْکَرِ دُعاءٌ الَى الْاسْلامِ مَعَ رَدِّ الْمَظالِمِ وَ مُخالَفَةِ الظَّالِمِ وَ قِسْمَةِ الْفَىْ‌ءِ وَ الْغَنائِمِ وَ اخْذِ الصَّدَقاتِ مِنْ مَواضِعِها وَ وَضْعِها فى‌ حَقِّها"؛ "(خدا مى‌ داند) اگر امر به معروف و نهى از منکر انجام گیرد و اقامه شود، تمام واجبات الهى، چه وظایف آسان و چه سخت به پا داشته مى‌شود؛ چون امر به معروف و نهى از منکر دعوت به اسلام توام با باز گرداندن حقوق به ناحق گرفته شده و ستیز با ستمگر و تقسیم ثروتهای عمومی و غنایم جنگی است و جمع آوری صدقات (زکات و مالیات های الزامی) از موارد (صحیح و واجب) آن و به مصرف شرعی رسانیدن آن است". حضرت در این فراز ابعاد وسیع و مفهوم گسترده امر به معروف و نهی از منکر را بیان فرموده و به مهمترین جنبه عملی در این مساله اساسی و حیاتی اشاره کرده اند. برخی از نکات و پیام هایی که از این بیان حضرت بدست می آید بدین شرح است:
۱. امر به معروف و نهی از منکر وظیفه فردی و اجتماعی است، اختصاص به فرد یا قشر خاص ندارد، بلکه همه باید در اقامه این وظیفه مشارکت داشته باشند.
۲ اگر امر به معروف و نهی از منکر در جامعه عملی شود، به همه واجبات از کوچک و بزرگ عمل خواهد شد و همه مشکلات اجتماعی حل می شود، لذا عمل به همه واجبات در گرو برقراری امر به معروف و نهی از منکر است.
۳. امر به معروف و نهی از منکر دعوت به اسلام است "دعاء الی الاسلام".
۴. فقط با دعوت کردن به خوبی ها و بازداشتن از بدی ها، فریضه امر به معروف و نهی از منکر بصورت کامل و جامع تحقق نمی یابد بلکه این امر و نهی باید توام با فعالیت های عملی باشد " مَعَ رَدِّ الْمَظالِمِ وَ...".
۵. باز گرداندن حقوق به ناحق گرفته شده و ستیز با ستمگر و تقسیم ثروتهای عمومی و غنایم جنگی است و جمع آوری صدقات (زکات و مالیات های الزامی) از موارد (صحیح و واجب) آن و به مصرف شرعی رسانیدن آن، بخشی از امر به معروف و نهی از منکر است "مَعَ رَدِّ الْمَظالِمِ وَ مُخالَفَةِ الظَّالِمِ وَ...".
۶. برای برپایی امر به معروف و نهی از منکر چون ادای حقوق مردم لازم است و بخش معظم این کار در سطح جامعه بصورت شخصی و فردی امکان پذیر نیست، پس این وظیفه دولت است که امور یادشده را بصورت گسترده در کل کشور اجرا کند.
 

بیشتر بخوانید: بیانات مقام معظم رهبری (حفظه الله) در مراتب و اجرای امر به معروف و نهی از منکر در نظام جمهوری اسلامی و وظیفه مردم و مسئولین.

بیانات مقام معظم رهبری (حفظه الله) در مراتب و اجرای امر به معروف و نهی از منکر در نظام جمهوری اسلامی و وظیفه مردم و مسئولین.

برخی از بیانات معظم له بدین شرح است:امر به معروف، یک مرحله گفتن و یک مرحله عمل دارد. مرحله عمل، یعنی اقدام با دست و با زور؛ این مرحله، امروز به عهده حکومت است و باید با اجازه حکومت انجام بگیرد و لاغیر. امّا گفتن با زبان بر همه واجب است و همه باید آن را بدون ملاحظه انجام بدهند. 
وظیفه مردم در امر به معروف و نهی از منکر در نظام جمهوری اسلامی، اکتفا به امر به معروف و نهی از منکر زبانی است و مراتب دیگر آن بر عهده مسئولین است. امر به معروف، یک مرحله گفتن و یک مرحله عمل دارد. مرحله عمل، یعنی اقدام با دست و با زور؛ این مرحله، امروز به عهده حکومت است و باید با اجازه حکومت انجام بگیرد و لاغیر. امّا گفتن با زبان بر همه واجب است و همه باید آن را بدون ملاحظه انجام بدهند. مواردی که امر به معروف و نهی از منکر متوقف بر چیزی بیشتر از امر و نهی زبانی باشد، اگر در سرزمینی باشد که دارای نظام و حکومت اسلامی است و به این فریضه اسلامی اهمیت داده می شود، احتیاج به اذن حاکم و مسئولین زیربط و پلیس محلی و دادگاه های صالح دارد. در زمان و مکانی که حاکمیت و اقتدار با حکومت اسلامی نیست، بر مکلفین واجب است که در صورت وجود شرایط، جمیع مراتب امر به معروف و نهی از منکر را با رعایت ترتیب آنها تا تحقق غرض انجام دهند.

منابع: