عرفان اسلامی (78) ده اصل بهداشت

شرح كتاب مصباح الشريعة ومفتاح الحقيقة

طهارت و بهداشت جسم و جان

لفظ طهارت در حديث حضرت صادق عليه‏السلام لفظ عامى است و همان طور كه از اصل روايت استفاده مى‏شود و خود حضرت صادق عليه‏السلام توضيح مى‏دهند ، منظور از طهارت در آيات قرآن و روايات هر دو نوع از طهارت است : طهارت ظاهرى و طهارت باطنى ، طهارت و بهداشت جسم و طهارت و بهداشت روح و روان و به نظر مى‏رسد كه در اين زمينه گفتار بيشترى لازم است ، تا مطالعه كنندگان به اين واقعيت آگاه شوند كه اسلام به بهداشت جسم و جان چقدر اهميت داده است .
طهارتى كه در جسم و جان اسلام منظور دارد ، گاهى با آب ، زمانى با غسل ، وقتى با تيمم و در مرحله‏اى با تقوا و در جايى با پرهيز غذايى و در موردى با ترك گناه و در مرتبه‏اى با توجه به دستورهاى طبى نسبت به آب و هوا و غذا و در قسمتى با روزه و در جانبى با اجراى فرائض براى انسان حاصل مى‏شود و نيز مراعات حسنات اخلاقى و دورى از رذايل دو عامل بسيار مهم براى بهداشت روح و تزكيه نفس است .
يكى از نويسندگان گذشته ، در جزوه‏اى كه فعلاً در گوشه بعضى از كتابخانه‏ها است و از دسترس مردم خارج است ، ده اصل در بهداشت جسم و تن و ده اصل در بهداشت نفس و روح ذكر مى‏كند كه خلاصه هر يك از ده اصل از نظر شما مى‏گذرد ، تا دورنمايى از دو بهداشت بر اساس قرآن و روايات و مسائل علمى در اختيار شما قرار بگيرد و در ضمن مطالب آن جزوه از زواياى فراموشى خارج گشته و با خواندن و عمل به آن ثوابى به روح نويسنده آن برسد .

1 ـ بهداشت غذا

اكثر مردم از رموز و كيفيت و كميت و اسرار غذا بى‏خبرند ، گمان مى‏كنند سفره‏هاى رنگين و لقمه‏هاى چرب و نرم بهترين غذاست و حال آن كه سفره‏هاى رنگارنگ بيش از ميدان جنگِ موجب اتلاف نفوس است .
غذاهاى بد و فاسد و مانده و آن غذاهايى كه در معرض حشرات كثيف بوده نيز موجب مرض و هلاكت است .
تا گرسنه نشويد غذا نخوريد و هنوز كه اشتها باقى است دست از غذا برداريد ، غذا را كاملاً بجويد ، سحق و صلايه كنيد ، تا توده خميرى شكل حاصل شود ، آن گاه بلع كنيد .
از تمام جهاز هاضمه فقط دهان در اختيار شماست ، پس آهسته بخوريد و از پرخورى اجتناب جوييد ؛ از قديم گفته‏اند : پرخورها با دندان ، گور خود را مى‏كنند .
رسول اكرم صلى‏الله‏عليه‏و‏آله فرمود : هيچ چيز نزد خدا منفورتر از معده انباشته نيست[183] .
غذاى خوب آن است كه از حيث وزن و حجم كم و از نظر دارا بودن ويتامين و سلولز و چيزهايى كه بايد بدل ما يتحلل قرار گيرد زياد باشد و الا پر كردن شكم از غذاهاى پر حجم ولى كم انرژى جز خسران و ضرر چيزى عايد انسان نمى‏كند .
بيش از سه وعده غذا نخوريد ، به هنگام غذا داراى حالت شاد باشيد ، چون حالات مثبت روحى در هضم غذا مؤثر است ، سعى كنيد در هنگام خوردن از افكار حزن‏آور دور باشيد و از غصه و عوامل هيجان‏انگيز بر حذر بمانيد .
اگر سن شما از چهل افزون است ، شب‏ها از خوردن گوشت و تخم مرغ خوددارى كنيد ، حتى المقدور از كنسروها اجتناب نماييد ، سعى كنيد غذاى تازه بخوريد .
بهترين سفره‏ها آن است كه در آن كلم ، كاهو ، پياز ، ميوه ، سالاد روغن زيتون ، سبزى ، هويج ، پنير كهنه و سركه ديده شود .
نان در صورتى بسيار خوب است كه آرد آن را نبيخته باشند ؛ زيرا سبوس نان داراى سلولز و انواع ويتامين ب است .
در هواى گرم ، مواد گوشتى و چربى و قندى كمتر استعمال نماييد . كالرى غذا بايد متناسب با سن و شغل و مقدار كار و آب و هوا باشد ، يعنى اگر كم كار هستيد كمتر بخوريد . ظروف غذا بايد تميز باشد ، اگر مسى است بايد ماهى يك بار به سپيدگرى برود ، معده بنا به گفته رسول اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله جايگاه تمام امراض است[184] كه در نتيجه پرخورى و شكم پرستى حاصل مى‏شود ، اغلب بيمارى هاى كبدى ، كليوى ، فشار خون و امراض معده‏اى در اثر عدم بهداشت غذايى است ، بيهوده و نابهنگام نخوريد ، از محركات بپرهيزيد ، گاه گاهى روزه بگيريد و امساك كنيد تا اعضاى گوارشى استراحت كنند .

2 ـ بهداشت هوا

هواى جو ، غذاى حيات است ، بزرگ‏ترين عامل مهم بهداشت انسان هوا است ، هوا بايد پاك و بى‏آلايش نگاه داشته شود .
هوا در زندگى موجودات آن قدر ضرورى است كه آفريدگار مهربان آن را رايگان در اختيار گذاشت .
عده‏اى از مردم از روى جهل و ناآگاهى ، هوا را آلوده مى‏كنند و اهميتى به پاكى و طهارت آن نمى‏دهند ، در نتيجه خود و ديگران را به ضعف مزاج مبتلا مى‏كنند و خويش را در پيشگاه حضرت حق مسؤول مى‏نمايند .
وقتى هواى تميز تنفس نشد و بخار سمى از بدن خارج نگشت ، اشتها از بين مى‏رود و بر اثر از بين رفتن اشتها سوء تغذيه پيش مى‏آيد و سوء تغذيه باعث از بين رفتن تاب و توان مى‏گردد و جسم ميدان بروز امراض مى‏شود .
بخارى‏هاى نفتى و دود چراغ براى تنفس مضر است ؛ زيرا هر دو باعث آلودگى هوا هستند ، در صورتى كه سه دقيقه به انسان هوا نرسد ، مرگ آدمى حتمى است .
هوا در بدن اثر فيزيكى و شيميايى دارد و از دو طريق مختلف نفوذ مى‏كند و آن عبارت است از ريتين و جلد ، چون آدمى هر دقيقه شانزده مرتبه شهيق و شانزده مرتبه زفير مى‏آورد ، پس در هر شبانه روزى بيست هزار مرتبه تنفس و در هر تنفس نيم ليتر هوا اخذ مى‏كند كه مجموعا در شبانه روز معادل ده متر مكعب هوا داخل ريتين مى‏گردد و در شبانه روز معادل ده هزار ليتر خون با اين ده هزار ليتر مجاورت پيدا مى‏كند .
از اين ارقام به سهولت روشن مى‏شود كه هوا به نسبت بسيار عظيمى ، عمل تصفيه خون را به عهده دارد ، بنابراين اندك تغيير شيميايى اين غذاى حياتى موجب سستى و فتور بدن مى‏شود .
اسلام ، آلوده كردن هوا را حرام دانسته و هر مسلمان موظف است در حفظ سلامت هوا بكوشد و از آلوده كردن هوا كه نتيجه آن آلوده شدن بدن به خصوص اطفال و مخصوصا بيماران است بپرهيزد .
حفظ محيط حيات و رعايت بهداشت آن از اهم تكاليفى است كه اسلام عزيز بر عهده مردم مؤمن گذاشته است .

3 ـ بهداشت آب

آب ، نعمت با عظمتى است كه ارزان و مفت در اختيار موجودات زنده قرار گرفته و رعايت پاكى و پاكيزگى آن بر تمام مردم واجب و لازم است .
آب خوراكى بايد شفاف ، خنك ، بى‏بو ، بى‏طعم و هشت تا پانزده درجه حرارت داشته باشد و اكسيژن در آن محلول باشد ، پس آب جوشيده وقتى قابل شرب است كه مثل دوغ آن را تكان دهند .
آب هايى كه در كنار آن شاهى آبى مى‏رويد ، يا ماهى قزل آلا در آن وجود دارد براى شرب داراى كمال صلاحيت است .
آب چشمه‏ها و رودخانه‏ها و آبى كه در آن ماهى و حلزون يافت شود بسيار نيكو است .
آب دريا و رودخانه‏هايى كه كمتر از يك متر عمق و هشت متر عرض باشد براى آشاميدن خوب نيست .
آب سرد اگر كم كم آشاميده شود اعمال هضم را تحريك نموده ، حرارت بدن را تنزل مى‏دهد ، اما اگر استعمال آب سرد متمادى و به افراط صورت گيرد ، موجب اسهال و عوارض معدى مى‏شود .
آب هاى معدنى به علت زيادى املاح چندان قابل شرب نيست ، اما استحمام آن‏ها و شرب موقت آن براى بعضى از امراض خوب است .
آلوده كردن آب آشاميدنى مردم ، گناهى بس بزرگ و در پيشگاه حضرت حق مسؤوليت بسيار سنگينى دارد ، سعى كنيد از آلوده كردن آب آشاميدنى مردم بپرهيزيد .

4 ـ بهداشت خواب

يكى از ضروريات زندگى خواب است ؛ قرآن مجيد ، خواب را يكى از نعمت‏هاى الهى بر بشر معرفى مى‏كند .
يك لحظه فكر كنيد ، اگر خواب از شما گرفته شود ، يا جايى گرفتار شويد كه نگذارند بخوابيد ، چه بر سر شما مى‏آيد .
البته استراحت و خواب بايد به اندازه باشد ، زياده روى در خواب و در هر چيزى براى جسم و جان مضر است .
اسلام ، خواب زياد را هم چون پرخورى مضر دانسته و مردم مؤمن را از افراط در خواب منع مى‏كند ، مزاحمت فراهم كردن براى كسانى كه در استراحت‏اند خلاف شرع و دور از انسانيت است .
مردم بالغ در بيست و چهار ساعت اگر هشت ساعت بخوابند رعايت اعتدال در خواب را كرده‏اند .
از اين‏كه تمام شب را بيدار بمانيد پرهيز كنيد ؛ زيرا قرآن مجيد از بيدار ماندن در تمام شب منع فرموده ، بى‏خوابى بر اعصاب و قلب فشار مى‏آورد ؛ بهترين وقت بيدارى در شب هنگام سحر است آن هم براى مناجات و استغفار .
اتاق خواب بايد از سر و صدا و مزاحمت ديگران دور باشد و حداقل لازم است حدود دو ساعت در روز در اطاق باز باشد تا از نور آفتاب بهره بگيرد .
مى‏گويند : تمام علم بهداشت را مى‏توان در سه جمله خلاصه كرد : غذاى منظم ، كار منظم ، خواب منظم ؛ اين سه دستور ، شما را با صحت و سلامت هم آغوش مى‏كند .

5 ـ بهداشت غريزه

ازدواج ، در سلامت انسان‏ها نقش بسيار مهمى دارد ؛ پيامبر اسلام صلى‏الله‏عليه‏و‏آله مى‏فرمودند : نكاح ، سنت من است و هركس از اين سنت روى گردان شود از من نيست[185] .
لازم است به هنگام ازدواج ، زن و مرد از سلامت كامل برخوردار باشند و امروز بهترين راه تشخيص سلامت ، گرفتن تصديق صحت مزاج از طبيبان حاذق و متعهد است .
در اعمال مسائل جنسى حتما به مقررات الهى ـ كه در قرآن و روايات منعكس است ـ مراجعه كنيد .
در انجام مسائل جنسى از افراط بپرهيزيد كه نيروى انسان را به خاك مى‏ريزد و منبع بدبختى و پريشان حالى است .
جسم و جان خود را در آستان افراط در شهوت قرار ندهيد و عصاره حيات را با زياده روى در برنامه جنسى به آتش شهوت مسوزانيد .
اعتدال در اين امر شما را از خطرات دور مى‏كند ؛ گفته‏اند : افراط در هر نوع لذت ، نوعى خودكشى است .
ازدواج پيش از بلوغ براى زن و مرد خطرناك است ، براى سالم ماندن از خطرات غريزه جنسى به همسر خود قناعت كنيد و از چشم چرانى و شركت در مجالس گناه و مجالسى كه محرك شهوات حيوانى است ، بپرهيزيد ؛ چشم ، مقدمه بسيارى از گناهان است و گناهان مقدمه سقوط جسم و جان و دروازه ورود به محيط خشم و غضب خداست و عاقبت گناهان آتش جهنم و عذاب دردناك دوزخ و خلاصه دور ماندن از سعادت دنيا و آخرت است .
خوشا به حال آن انسانى كه لذت واقعى خود را در ارتباط با حضرت دوست قرار داده و از ساير لذات مشروع به اندازه ضرورت استفاده مى‏كند .
به خدا قسم ساعتى براى انسان ، خوش تر از ساعت ارتباط با دوست نيست ، آن ساعتى كه قلب با حضرت مولا در ارتباط قرار گرفته و صداى پرسوز انسان در گوشه خلوت براى مناجات از ناى جان بيرون آمده و اشك ديده بر رخسار آدمى جارى گشته و به قول الهى قمشه‏اى اين عارف وارسته ، عجب ساعت خوشى است :
مرا يك شب به وصل خود كنى شادان چه خواهد شد
دمى جانم رهانى از غم هجران چه خواهد شد
به ياد خود دلم از غيرپردازى چه مى‏گردد
روانم را نگه دارى بر اين پيمان چه خواهد شد
نكاهد حسن بى‏پايانت اى ماه از نگاه من
رخت بى‏پرده بنمايى به چشم جان چه خواهد شد
به شكر آن كه در ملك نكويى شاه يكتايى
گذارى يك قدم در كوى مسكينان چه خواهد شد
گرفتار بلاى دشمنى چون نفس خونخوارم
نگهدارى گرم زين خصم بى‏ايمان چه خواهد شد
به نزهتگاه انسم گر دهى مأوا چها گردد
به خلوتخانه وصلم كنى مهمان چه خواهد شد
رقيبان را به حكم عشق با ما مهربان سازى
نكويان را رهانى از غم دوران چه خواهد شد
هزاران يوسف مصرى تو اى مه مشترى دارى
مرا هم گر شمارى از خريداران چه خواهد شد

پی نوشت ها :

[183] ـ مستدرك الوسائل : 16/212 ، حديث 19629 .
[184] ـ مستدرك الوسائل : 16/453 ، باب 109 ، باب الحمية للمريض .
[185] ـ جامع الأخبار : 101 ، الفصل الثامن والخمسون ، فى التزويج ؛ بحار الأنوار : 100/220 ، باب 1 ، حديث 23 .

منبع: http://erfan.ir
/خ