عرفان اسلامی (78) ده اصل بهداشت
نويسنده:استاد حسین انصاریان
شرح كتاب مصباح الشريعة ومفتاح الحقيقة
طهارتى كه در جسم و جان اسلام منظور دارد ، گاهى با آب ، زمانى با غسل ، وقتى با تيمم و در مرحلهاى با تقوا و در جايى با پرهيز غذايى و در موردى با ترك گناه و در مرتبهاى با توجه به دستورهاى طبى نسبت به آب و هوا و غذا و در قسمتى با روزه و در جانبى با اجراى فرائض براى انسان حاصل مىشود و نيز مراعات حسنات اخلاقى و دورى از رذايل دو عامل بسيار مهم براى بهداشت روح و تزكيه نفس است .
يكى از نويسندگان گذشته ، در جزوهاى كه فعلاً در گوشه بعضى از كتابخانهها است و از دسترس مردم خارج است ، ده اصل در بهداشت جسم و تن و ده اصل در بهداشت نفس و روح ذكر مىكند كه خلاصه هر يك از ده اصل از نظر شما مىگذرد ، تا دورنمايى از دو بهداشت بر اساس قرآن و روايات و مسائل علمى در اختيار شما قرار بگيرد و در ضمن مطالب آن جزوه از زواياى فراموشى خارج گشته و با خواندن و عمل به آن ثوابى به روح نويسنده آن برسد .
غذاهاى بد و فاسد و مانده و آن غذاهايى كه در معرض حشرات كثيف بوده نيز موجب مرض و هلاكت است .
تا گرسنه نشويد غذا نخوريد و هنوز كه اشتها باقى است دست از غذا برداريد ، غذا را كاملاً بجويد ، سحق و صلايه كنيد ، تا توده خميرى شكل حاصل شود ، آن گاه بلع كنيد .
از تمام جهاز هاضمه فقط دهان در اختيار شماست ، پس آهسته بخوريد و از پرخورى اجتناب جوييد ؛ از قديم گفتهاند : پرخورها با دندان ، گور خود را مىكنند .
رسول اكرم صلىاللهعليهوآله فرمود : هيچ چيز نزد خدا منفورتر از معده انباشته نيست[183] .
غذاى خوب آن است كه از حيث وزن و حجم كم و از نظر دارا بودن ويتامين و سلولز و چيزهايى كه بايد بدل ما يتحلل قرار گيرد زياد باشد و الا پر كردن شكم از غذاهاى پر حجم ولى كم انرژى جز خسران و ضرر چيزى عايد انسان نمىكند .
بيش از سه وعده غذا نخوريد ، به هنگام غذا داراى حالت شاد باشيد ، چون حالات مثبت روحى در هضم غذا مؤثر است ، سعى كنيد در هنگام خوردن از افكار حزنآور دور باشيد و از غصه و عوامل هيجانانگيز بر حذر بمانيد .
اگر سن شما از چهل افزون است ، شبها از خوردن گوشت و تخم مرغ خوددارى كنيد ، حتى المقدور از كنسروها اجتناب نماييد ، سعى كنيد غذاى تازه بخوريد .
بهترين سفرهها آن است كه در آن كلم ، كاهو ، پياز ، ميوه ، سالاد روغن زيتون ، سبزى ، هويج ، پنير كهنه و سركه ديده شود .
نان در صورتى بسيار خوب است كه آرد آن را نبيخته باشند ؛ زيرا سبوس نان داراى سلولز و انواع ويتامين ب است .
در هواى گرم ، مواد گوشتى و چربى و قندى كمتر استعمال نماييد . كالرى غذا بايد متناسب با سن و شغل و مقدار كار و آب و هوا باشد ، يعنى اگر كم كار هستيد كمتر بخوريد . ظروف غذا بايد تميز باشد ، اگر مسى است بايد ماهى يك بار به سپيدگرى برود ، معده بنا به گفته رسول اسلام صلىاللهعليهوآله جايگاه تمام امراض است[184] كه در نتيجه پرخورى و شكم پرستى حاصل مىشود ، اغلب بيمارى هاى كبدى ، كليوى ، فشار خون و امراض معدهاى در اثر عدم بهداشت غذايى است ، بيهوده و نابهنگام نخوريد ، از محركات بپرهيزيد ، گاه گاهى روزه بگيريد و امساك كنيد تا اعضاى گوارشى استراحت كنند .
هوا در زندگى موجودات آن قدر ضرورى است كه آفريدگار مهربان آن را رايگان در اختيار گذاشت .
عدهاى از مردم از روى جهل و ناآگاهى ، هوا را آلوده مىكنند و اهميتى به پاكى و طهارت آن نمىدهند ، در نتيجه خود و ديگران را به ضعف مزاج مبتلا مىكنند و خويش را در پيشگاه حضرت حق مسؤول مىنمايند .
وقتى هواى تميز تنفس نشد و بخار سمى از بدن خارج نگشت ، اشتها از بين مىرود و بر اثر از بين رفتن اشتها سوء تغذيه پيش مىآيد و سوء تغذيه باعث از بين رفتن تاب و توان مىگردد و جسم ميدان بروز امراض مىشود .
بخارىهاى نفتى و دود چراغ براى تنفس مضر است ؛ زيرا هر دو باعث آلودگى هوا هستند ، در صورتى كه سه دقيقه به انسان هوا نرسد ، مرگ آدمى حتمى است .
هوا در بدن اثر فيزيكى و شيميايى دارد و از دو طريق مختلف نفوذ مىكند و آن عبارت است از ريتين و جلد ، چون آدمى هر دقيقه شانزده مرتبه شهيق و شانزده مرتبه زفير مىآورد ، پس در هر شبانه روزى بيست هزار مرتبه تنفس و در هر تنفس نيم ليتر هوا اخذ مىكند كه مجموعا در شبانه روز معادل ده متر مكعب هوا داخل ريتين مىگردد و در شبانه روز معادل ده هزار ليتر خون با اين ده هزار ليتر مجاورت پيدا مىكند .
از اين ارقام به سهولت روشن مىشود كه هوا به نسبت بسيار عظيمى ، عمل تصفيه خون را به عهده دارد ، بنابراين اندك تغيير شيميايى اين غذاى حياتى موجب سستى و فتور بدن مىشود .
اسلام ، آلوده كردن هوا را حرام دانسته و هر مسلمان موظف است در حفظ سلامت هوا بكوشد و از آلوده كردن هوا كه نتيجه آن آلوده شدن بدن به خصوص اطفال و مخصوصا بيماران است بپرهيزد .
حفظ محيط حيات و رعايت بهداشت آن از اهم تكاليفى است كه اسلام عزيز بر عهده مردم مؤمن گذاشته است .
آب خوراكى بايد شفاف ، خنك ، بىبو ، بىطعم و هشت تا پانزده درجه حرارت داشته باشد و اكسيژن در آن محلول باشد ، پس آب جوشيده وقتى قابل شرب است كه مثل دوغ آن را تكان دهند .
آب هايى كه در كنار آن شاهى آبى مىرويد ، يا ماهى قزل آلا در آن وجود دارد براى شرب داراى كمال صلاحيت است .
آب چشمهها و رودخانهها و آبى كه در آن ماهى و حلزون يافت شود بسيار نيكو است .
آب دريا و رودخانههايى كه كمتر از يك متر عمق و هشت متر عرض باشد براى آشاميدن خوب نيست .
آب سرد اگر كم كم آشاميده شود اعمال هضم را تحريك نموده ، حرارت بدن را تنزل مىدهد ، اما اگر استعمال آب سرد متمادى و به افراط صورت گيرد ، موجب اسهال و عوارض معدى مىشود .
آب هاى معدنى به علت زيادى املاح چندان قابل شرب نيست ، اما استحمام آنها و شرب موقت آن براى بعضى از امراض خوب است .
آلوده كردن آب آشاميدنى مردم ، گناهى بس بزرگ و در پيشگاه حضرت حق مسؤوليت بسيار سنگينى دارد ، سعى كنيد از آلوده كردن آب آشاميدنى مردم بپرهيزيد .
يك لحظه فكر كنيد ، اگر خواب از شما گرفته شود ، يا جايى گرفتار شويد كه نگذارند بخوابيد ، چه بر سر شما مىآيد .
البته استراحت و خواب بايد به اندازه باشد ، زياده روى در خواب و در هر چيزى براى جسم و جان مضر است .
اسلام ، خواب زياد را هم چون پرخورى مضر دانسته و مردم مؤمن را از افراط در خواب منع مىكند ، مزاحمت فراهم كردن براى كسانى كه در استراحتاند خلاف شرع و دور از انسانيت است .
مردم بالغ در بيست و چهار ساعت اگر هشت ساعت بخوابند رعايت اعتدال در خواب را كردهاند .
از اينكه تمام شب را بيدار بمانيد پرهيز كنيد ؛ زيرا قرآن مجيد از بيدار ماندن در تمام شب منع فرموده ، بىخوابى بر اعصاب و قلب فشار مىآورد ؛ بهترين وقت بيدارى در شب هنگام سحر است آن هم براى مناجات و استغفار .
اتاق خواب بايد از سر و صدا و مزاحمت ديگران دور باشد و حداقل لازم است حدود دو ساعت در روز در اطاق باز باشد تا از نور آفتاب بهره بگيرد .
مىگويند : تمام علم بهداشت را مىتوان در سه جمله خلاصه كرد : غذاى منظم ، كار منظم ، خواب منظم ؛ اين سه دستور ، شما را با صحت و سلامت هم آغوش مىكند .
لازم است به هنگام ازدواج ، زن و مرد از سلامت كامل برخوردار باشند و امروز بهترين راه تشخيص سلامت ، گرفتن تصديق صحت مزاج از طبيبان حاذق و متعهد است .
در اعمال مسائل جنسى حتما به مقررات الهى ـ كه در قرآن و روايات منعكس است ـ مراجعه كنيد .
در انجام مسائل جنسى از افراط بپرهيزيد كه نيروى انسان را به خاك مىريزد و منبع بدبختى و پريشان حالى است .
جسم و جان خود را در آستان افراط در شهوت قرار ندهيد و عصاره حيات را با زياده روى در برنامه جنسى به آتش شهوت مسوزانيد .
اعتدال در اين امر شما را از خطرات دور مىكند ؛ گفتهاند : افراط در هر نوع لذت ، نوعى خودكشى است .
ازدواج پيش از بلوغ براى زن و مرد خطرناك است ، براى سالم ماندن از خطرات غريزه جنسى به همسر خود قناعت كنيد و از چشم چرانى و شركت در مجالس گناه و مجالسى كه محرك شهوات حيوانى است ، بپرهيزيد ؛ چشم ، مقدمه بسيارى از گناهان است و گناهان مقدمه سقوط جسم و جان و دروازه ورود به محيط خشم و غضب خداست و عاقبت گناهان آتش جهنم و عذاب دردناك دوزخ و خلاصه دور ماندن از سعادت دنيا و آخرت است .
خوشا به حال آن انسانى كه لذت واقعى خود را در ارتباط با حضرت دوست قرار داده و از ساير لذات مشروع به اندازه ضرورت استفاده مىكند .
به خدا قسم ساعتى براى انسان ، خوش تر از ساعت ارتباط با دوست نيست ، آن ساعتى كه قلب با حضرت مولا در ارتباط قرار گرفته و صداى پرسوز انسان در گوشه خلوت براى مناجات از ناى جان بيرون آمده و اشك ديده بر رخسار آدمى جارى گشته و به قول الهى قمشهاى اين عارف وارسته ، عجب ساعت خوشى است :
مرا يك شب به وصل خود كنى شادان چه خواهد شد
دمى جانم رهانى از غم هجران چه خواهد شد
به ياد خود دلم از غيرپردازى چه مىگردد
روانم را نگه دارى بر اين پيمان چه خواهد شد
نكاهد حسن بىپايانت اى ماه از نگاه من
رخت بىپرده بنمايى به چشم جان چه خواهد شد
به شكر آن كه در ملك نكويى شاه يكتايى
گذارى يك قدم در كوى مسكينان چه خواهد شد
گرفتار بلاى دشمنى چون نفس خونخوارم
نگهدارى گرم زين خصم بىايمان چه خواهد شد
به نزهتگاه انسم گر دهى مأوا چها گردد
به خلوتخانه وصلم كنى مهمان چه خواهد شد
رقيبان را به حكم عشق با ما مهربان سازى
نكويان را رهانى از غم دوران چه خواهد شد
هزاران يوسف مصرى تو اى مه مشترى دارى
مرا هم گر شمارى از خريداران چه خواهد شد
... ادامه دارد.
/خ
طهارت و بهداشت جسم و جان
طهارتى كه در جسم و جان اسلام منظور دارد ، گاهى با آب ، زمانى با غسل ، وقتى با تيمم و در مرحلهاى با تقوا و در جايى با پرهيز غذايى و در موردى با ترك گناه و در مرتبهاى با توجه به دستورهاى طبى نسبت به آب و هوا و غذا و در قسمتى با روزه و در جانبى با اجراى فرائض براى انسان حاصل مىشود و نيز مراعات حسنات اخلاقى و دورى از رذايل دو عامل بسيار مهم براى بهداشت روح و تزكيه نفس است .
يكى از نويسندگان گذشته ، در جزوهاى كه فعلاً در گوشه بعضى از كتابخانهها است و از دسترس مردم خارج است ، ده اصل در بهداشت جسم و تن و ده اصل در بهداشت نفس و روح ذكر مىكند كه خلاصه هر يك از ده اصل از نظر شما مىگذرد ، تا دورنمايى از دو بهداشت بر اساس قرآن و روايات و مسائل علمى در اختيار شما قرار بگيرد و در ضمن مطالب آن جزوه از زواياى فراموشى خارج گشته و با خواندن و عمل به آن ثوابى به روح نويسنده آن برسد .
1 ـ بهداشت غذا
غذاهاى بد و فاسد و مانده و آن غذاهايى كه در معرض حشرات كثيف بوده نيز موجب مرض و هلاكت است .
تا گرسنه نشويد غذا نخوريد و هنوز كه اشتها باقى است دست از غذا برداريد ، غذا را كاملاً بجويد ، سحق و صلايه كنيد ، تا توده خميرى شكل حاصل شود ، آن گاه بلع كنيد .
از تمام جهاز هاضمه فقط دهان در اختيار شماست ، پس آهسته بخوريد و از پرخورى اجتناب جوييد ؛ از قديم گفتهاند : پرخورها با دندان ، گور خود را مىكنند .
رسول اكرم صلىاللهعليهوآله فرمود : هيچ چيز نزد خدا منفورتر از معده انباشته نيست[183] .
غذاى خوب آن است كه از حيث وزن و حجم كم و از نظر دارا بودن ويتامين و سلولز و چيزهايى كه بايد بدل ما يتحلل قرار گيرد زياد باشد و الا پر كردن شكم از غذاهاى پر حجم ولى كم انرژى جز خسران و ضرر چيزى عايد انسان نمىكند .
بيش از سه وعده غذا نخوريد ، به هنگام غذا داراى حالت شاد باشيد ، چون حالات مثبت روحى در هضم غذا مؤثر است ، سعى كنيد در هنگام خوردن از افكار حزنآور دور باشيد و از غصه و عوامل هيجانانگيز بر حذر بمانيد .
اگر سن شما از چهل افزون است ، شبها از خوردن گوشت و تخم مرغ خوددارى كنيد ، حتى المقدور از كنسروها اجتناب نماييد ، سعى كنيد غذاى تازه بخوريد .
بهترين سفرهها آن است كه در آن كلم ، كاهو ، پياز ، ميوه ، سالاد روغن زيتون ، سبزى ، هويج ، پنير كهنه و سركه ديده شود .
نان در صورتى بسيار خوب است كه آرد آن را نبيخته باشند ؛ زيرا سبوس نان داراى سلولز و انواع ويتامين ب است .
در هواى گرم ، مواد گوشتى و چربى و قندى كمتر استعمال نماييد . كالرى غذا بايد متناسب با سن و شغل و مقدار كار و آب و هوا باشد ، يعنى اگر كم كار هستيد كمتر بخوريد . ظروف غذا بايد تميز باشد ، اگر مسى است بايد ماهى يك بار به سپيدگرى برود ، معده بنا به گفته رسول اسلام صلىاللهعليهوآله جايگاه تمام امراض است[184] كه در نتيجه پرخورى و شكم پرستى حاصل مىشود ، اغلب بيمارى هاى كبدى ، كليوى ، فشار خون و امراض معدهاى در اثر عدم بهداشت غذايى است ، بيهوده و نابهنگام نخوريد ، از محركات بپرهيزيد ، گاه گاهى روزه بگيريد و امساك كنيد تا اعضاى گوارشى استراحت كنند .
2 ـ بهداشت هوا
هوا در زندگى موجودات آن قدر ضرورى است كه آفريدگار مهربان آن را رايگان در اختيار گذاشت .
عدهاى از مردم از روى جهل و ناآگاهى ، هوا را آلوده مىكنند و اهميتى به پاكى و طهارت آن نمىدهند ، در نتيجه خود و ديگران را به ضعف مزاج مبتلا مىكنند و خويش را در پيشگاه حضرت حق مسؤول مىنمايند .
وقتى هواى تميز تنفس نشد و بخار سمى از بدن خارج نگشت ، اشتها از بين مىرود و بر اثر از بين رفتن اشتها سوء تغذيه پيش مىآيد و سوء تغذيه باعث از بين رفتن تاب و توان مىگردد و جسم ميدان بروز امراض مىشود .
بخارىهاى نفتى و دود چراغ براى تنفس مضر است ؛ زيرا هر دو باعث آلودگى هوا هستند ، در صورتى كه سه دقيقه به انسان هوا نرسد ، مرگ آدمى حتمى است .
هوا در بدن اثر فيزيكى و شيميايى دارد و از دو طريق مختلف نفوذ مىكند و آن عبارت است از ريتين و جلد ، چون آدمى هر دقيقه شانزده مرتبه شهيق و شانزده مرتبه زفير مىآورد ، پس در هر شبانه روزى بيست هزار مرتبه تنفس و در هر تنفس نيم ليتر هوا اخذ مىكند كه مجموعا در شبانه روز معادل ده متر مكعب هوا داخل ريتين مىگردد و در شبانه روز معادل ده هزار ليتر خون با اين ده هزار ليتر مجاورت پيدا مىكند .
از اين ارقام به سهولت روشن مىشود كه هوا به نسبت بسيار عظيمى ، عمل تصفيه خون را به عهده دارد ، بنابراين اندك تغيير شيميايى اين غذاى حياتى موجب سستى و فتور بدن مىشود .
اسلام ، آلوده كردن هوا را حرام دانسته و هر مسلمان موظف است در حفظ سلامت هوا بكوشد و از آلوده كردن هوا كه نتيجه آن آلوده شدن بدن به خصوص اطفال و مخصوصا بيماران است بپرهيزد .
حفظ محيط حيات و رعايت بهداشت آن از اهم تكاليفى است كه اسلام عزيز بر عهده مردم مؤمن گذاشته است .
3 ـ بهداشت آب
آب خوراكى بايد شفاف ، خنك ، بىبو ، بىطعم و هشت تا پانزده درجه حرارت داشته باشد و اكسيژن در آن محلول باشد ، پس آب جوشيده وقتى قابل شرب است كه مثل دوغ آن را تكان دهند .
آب هايى كه در كنار آن شاهى آبى مىرويد ، يا ماهى قزل آلا در آن وجود دارد براى شرب داراى كمال صلاحيت است .
آب چشمهها و رودخانهها و آبى كه در آن ماهى و حلزون يافت شود بسيار نيكو است .
آب دريا و رودخانههايى كه كمتر از يك متر عمق و هشت متر عرض باشد براى آشاميدن خوب نيست .
آب سرد اگر كم كم آشاميده شود اعمال هضم را تحريك نموده ، حرارت بدن را تنزل مىدهد ، اما اگر استعمال آب سرد متمادى و به افراط صورت گيرد ، موجب اسهال و عوارض معدى مىشود .
آب هاى معدنى به علت زيادى املاح چندان قابل شرب نيست ، اما استحمام آنها و شرب موقت آن براى بعضى از امراض خوب است .
آلوده كردن آب آشاميدنى مردم ، گناهى بس بزرگ و در پيشگاه حضرت حق مسؤوليت بسيار سنگينى دارد ، سعى كنيد از آلوده كردن آب آشاميدنى مردم بپرهيزيد .
4 ـ بهداشت خواب
يك لحظه فكر كنيد ، اگر خواب از شما گرفته شود ، يا جايى گرفتار شويد كه نگذارند بخوابيد ، چه بر سر شما مىآيد .
البته استراحت و خواب بايد به اندازه باشد ، زياده روى در خواب و در هر چيزى براى جسم و جان مضر است .
اسلام ، خواب زياد را هم چون پرخورى مضر دانسته و مردم مؤمن را از افراط در خواب منع مىكند ، مزاحمت فراهم كردن براى كسانى كه در استراحتاند خلاف شرع و دور از انسانيت است .
مردم بالغ در بيست و چهار ساعت اگر هشت ساعت بخوابند رعايت اعتدال در خواب را كردهاند .
از اينكه تمام شب را بيدار بمانيد پرهيز كنيد ؛ زيرا قرآن مجيد از بيدار ماندن در تمام شب منع فرموده ، بىخوابى بر اعصاب و قلب فشار مىآورد ؛ بهترين وقت بيدارى در شب هنگام سحر است آن هم براى مناجات و استغفار .
اتاق خواب بايد از سر و صدا و مزاحمت ديگران دور باشد و حداقل لازم است حدود دو ساعت در روز در اطاق باز باشد تا از نور آفتاب بهره بگيرد .
مىگويند : تمام علم بهداشت را مىتوان در سه جمله خلاصه كرد : غذاى منظم ، كار منظم ، خواب منظم ؛ اين سه دستور ، شما را با صحت و سلامت هم آغوش مىكند .
5 ـ بهداشت غريزه
لازم است به هنگام ازدواج ، زن و مرد از سلامت كامل برخوردار باشند و امروز بهترين راه تشخيص سلامت ، گرفتن تصديق صحت مزاج از طبيبان حاذق و متعهد است .
در اعمال مسائل جنسى حتما به مقررات الهى ـ كه در قرآن و روايات منعكس است ـ مراجعه كنيد .
در انجام مسائل جنسى از افراط بپرهيزيد كه نيروى انسان را به خاك مىريزد و منبع بدبختى و پريشان حالى است .
جسم و جان خود را در آستان افراط در شهوت قرار ندهيد و عصاره حيات را با زياده روى در برنامه جنسى به آتش شهوت مسوزانيد .
اعتدال در اين امر شما را از خطرات دور مىكند ؛ گفتهاند : افراط در هر نوع لذت ، نوعى خودكشى است .
ازدواج پيش از بلوغ براى زن و مرد خطرناك است ، براى سالم ماندن از خطرات غريزه جنسى به همسر خود قناعت كنيد و از چشم چرانى و شركت در مجالس گناه و مجالسى كه محرك شهوات حيوانى است ، بپرهيزيد ؛ چشم ، مقدمه بسيارى از گناهان است و گناهان مقدمه سقوط جسم و جان و دروازه ورود به محيط خشم و غضب خداست و عاقبت گناهان آتش جهنم و عذاب دردناك دوزخ و خلاصه دور ماندن از سعادت دنيا و آخرت است .
خوشا به حال آن انسانى كه لذت واقعى خود را در ارتباط با حضرت دوست قرار داده و از ساير لذات مشروع به اندازه ضرورت استفاده مىكند .
به خدا قسم ساعتى براى انسان ، خوش تر از ساعت ارتباط با دوست نيست ، آن ساعتى كه قلب با حضرت مولا در ارتباط قرار گرفته و صداى پرسوز انسان در گوشه خلوت براى مناجات از ناى جان بيرون آمده و اشك ديده بر رخسار آدمى جارى گشته و به قول الهى قمشهاى اين عارف وارسته ، عجب ساعت خوشى است :
مرا يك شب به وصل خود كنى شادان چه خواهد شد
دمى جانم رهانى از غم هجران چه خواهد شد
به ياد خود دلم از غيرپردازى چه مىگردد
روانم را نگه دارى بر اين پيمان چه خواهد شد
نكاهد حسن بىپايانت اى ماه از نگاه من
رخت بىپرده بنمايى به چشم جان چه خواهد شد
به شكر آن كه در ملك نكويى شاه يكتايى
گذارى يك قدم در كوى مسكينان چه خواهد شد
گرفتار بلاى دشمنى چون نفس خونخوارم
نگهدارى گرم زين خصم بىايمان چه خواهد شد
به نزهتگاه انسم گر دهى مأوا چها گردد
به خلوتخانه وصلم كنى مهمان چه خواهد شد
رقيبان را به حكم عشق با ما مهربان سازى
نكويان را رهانى از غم دوران چه خواهد شد
هزاران يوسف مصرى تو اى مه مشترى دارى
مرا هم گر شمارى از خريداران چه خواهد شد
... ادامه دارد.
پی نوشت ها :
[183] ـ مستدرك الوسائل : 16/212 ، حديث 19629 .
[184] ـ مستدرك الوسائل : 16/453 ، باب 109 ، باب الحمية للمريض .
[185] ـ جامع الأخبار : 101 ، الفصل الثامن والخمسون ، فى التزويج ؛ بحار الأنوار : 100/220 ، باب 1 ، حديث 23 .
/خ
