عرفان اسلامی (97) علم حق

شرح كتاب مصباح الشريعة ومفتاح الحقيقة

[ وَأَعْرِضْ أَسْرارَكَ عَلَيْهِ وَلْيُعْلَمْ أَنَّهُ لا يَخْفى عَلَيْهِ أَسْرارَ الْخَلائِقِ أَجْمَعينَ وَعَلانِيَتِهِمْ ]

عرضه اسرار به محضر حضرت حق

در كمال شكستگى و انكسار و رقت قلب و اشك چشم ، اسرار خود را بر حضرت او عرضه بدار و به تحقيق بدان كه نهان و آشكار تمام خلايق به هيچ‏وجه از جناب او مخفى نيست و ظاهر و باطن تمام عالم و كليه موجودات و همه هستى و آفرينش در پيشگاه علم آن حضرت حاضر است .
اين معنى را قرآن و روايات با صراحت كامل بيان كرده و تمام جوانب اين مسأله را روشن كرده‏اند :
إِنَّ اللّهَ لاَ يَخْفَى عَلَيْهِ شَيْءٌ فِي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّماءِ [383] .
يقيناً چيزى در زمين و در آسمان بر خدا پوشيده نيست .
رَبَّنَا إِنَّكَ تَعْلَمُ مَا نُخْفِي وَمَا نُعْلِنُ وَمَا يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِن شَيْءٍ فِي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّماءِ [384] .
پروردگارا ! يقيناً تو آنچه را ما پنهان مى‏داريم و آنچه را آشكار مى‏كنيم ، مى‏دانى و هيچ چيز در زمين و آسمان بر خدا پنهان نيست .
يَوْمَ هُم بَارِزُونَ لاَ يَخْفَى عَلَى اللَّهِ مِنْهُمْ شَيْءٌ لِمَنِ الْمُلْكُ الْيَوْمَ لِلَّهِ الْوَاحِدِ الْقَهَّارِ [385] .
روزى كه همه آنان آشكار مى‏شوند ، [ و ] چيزى از آنان بر خدا پوشيده نمى‏ماند . [ و ندا آيد : ] امروز فرمانروايى ويژه كيست ؟ ويژه خداى يكتاى قهّار است .
إِنَّهُ يَعْلَمُ الْجَهْرَ وَمَا يَخْفَى [386] .
او آشكار و آنچه را پنهان است مى‏داند .
إِنَّ الَّذِينَ يُلْحِدُونَ فِي آيَاتِنَا لاَ يَخْفَوْنَ عَلَيْنَا أَفَمَن يُلْقَى فِي النَّارِ خَيْرٌ أَم مَن يَأْتِي آمِناً يَوْمَ الْقِيَامَةِ اعْمَلُوا مَا شِئْتُمْ إِنَّهُ بِمَا تَعْمَلُونَ بَصِيرٌ [387] .
مسلماً كسانى كه معانى و مفاهيم آيات ما را از جايگاه واقعى‏اش تغيير مى‏دهند [ و به تفسير و تأويلى نادرست متوسل مى‏شوند ] بر ما پوشيده نيستند . آيا كسى را كه در آتش مى‏افكنند ، بهتر است يا كسى كه روز قيامت در حال ايمنى مى‏آيد ؟ هر چه مى‏خواهيد انجام دهيد ، بى‏ترديد او به آنچه انجام مى‏دهيد ، بيناست .
وَأَنَا أَعْلَمُ بِمَا أَخْفَيْتُمْ وَمَا أَعْلَنتُمْ وَمَن يَفْعَلْهُ مِنكُمْ فَقَدْ ضَلَّ سَوَاءَ السَّبِيلِ [388] .
من به آنچه پنهان مى‏داشتيد و آنچه آشكار كرديد داناترم ، و هر كس از شما با دشمنان من رابطه دوستى برقرار كند ، مسلماً از راه راست منحرف شده است .
قُلْ إِن تُخْفُوا مَا فِي صُدُورِكُمْ أَوْ تُبْدُوهُ يَعْلَمهُ اللّهُ وَيَعْلَمُ مَا فِي السَّماواتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَاللّهُ عَلَى كُلِّ شَيْءٍ قَدِيرٌ [389] .
بگو : اگر آنچه [ از نيّت‏هاى فاسد و افكار باطل ] در سينه‏هاى شماست ، پنهان داريد يا آشكار كنيد ، خدا آن را مى‏داند . و نيز آنچه را در آسمان‏ها و آنچه را در زمين است ، مى‏داند و خدا بر هر چيز تواناست .
لِلّهِ مَا فِي السَّمَاوَاتِ وَمَا فِي الأَرْضِ وَإِن تُبْدُوا مَا فِي أَنْفُسِكُمْ أَوْ تُخْفُوهُ يُحَاسِبْكُم بِهِ اللّهُ [390] .
آنچه در آسمان‏ها و آنچه در زمين است ، فقط در سيطره مالكيّت و فرمانروايى خداست ، و اگر آنچه [ از نيّت‏هاى فاسد و افكار باطل ]در دل داريد آشكار كنيد يا پنهان سازيد ، خدا شما را به آن محاسبه مى‏كند .

علم حضرت حق

در اين مسأله كه از ديرزمان ميدان بحث فلاسفه بزرگ و عارفان عالم و انديشمندان چيره‏دست بوده و هريك به فراخور دانش محدود خود و عقل مدار بسته خويش مطالبى گفته‏اند ، لازم بلكه واجب و فريضه است كه به كتاب حضرت حق يعنى قرآن مجيد و روايات اصيل باب با عظمت توحيد مراجعه شود كه مراجعه كننده ، در اين مسأله از سردرگمى و دچار شدن به تناقض و تفصيل در علم به كليات و جزئيات ، مصون و محفوظ خواهد ماند .
آنان كه معارف را از قرآن و روايات چشيده‏اند و با رياضت‏هاى شرعى راه را پيموده‏اند درباره علم حق تعالى به موجودات و باطن و ظاهر آنان مى‏گويند :
ذات حضرت احديت آگاه و عالم به تمام موجودات كليه و جزئيه و بسيط و مركب و فلكى و عنصرى و زمانى و دهرى و سرمدى و مجرد و مادى و برزخى است و از احاطه علم او ذره‏اى از ذرات «غيب و شهود» و آفرينش خارج نيست .
وَمَا يَعْزُبُ عَن رَبِّكَ مِن مِثْقَالِ ذَرَّةٍ فِي الأَرْضِ وَلاَ فِي السَّماءِ وَلاَ أَصْغَرَ مِن ذلِكَ وَلاَ أَكْبَرَ إِلاَّ فِي كِتَابٍ مُبِينٍ [391] .
و به اندازه وزن ذره‏اى در زمين و آسمان از پروردگارت پوشيده نيست و نه كوچك‏تر از آن ذره و نه بزرگ‏تر از آن نيست ، مگر آن‏كه در كتابى روشن ثبت است .
يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنزِلُ مِنَ السَّماءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا وَهُوَ مَعَكُمْ أَيْنَ مَا كُنتُمْ [392] .
آنچه در زمين فرو مى‏رود و آنچه از آن بيرون مى‏آيد و آنچه از آسمان نازل مى‏شود ، و آنچه را در آن بالا مى‏رود مى‏داند . و او با شماست هرجا كه باشيد .
« تفسير تبيان » ذيل اين آيه چنين توضيح داده است :
تمام چيزهايى كه در زمين داخل مى‏شود و در آن پنهان مى‏گردد مانند حبه و هسته و آنچه كه از زمين خارج مى‏شود از نباتات و حيوانات و جمادات بر ذات اقدس الهى پوشيده نيست و خداوند به همه آن‏ها دانا و خبير است .
هم‏چنين آنچه كه از آسمان فرود مى‏آيد از باران و غير باران و آنچه كه به آسمان بالا مى‏رود از فرشتگان و اعمال مردم ، خداوند به همه آن‏ها عالم و آگاه است[393] .

دستيابى بشر به حقايق علمى

از حضرت سجاد عليه‏السلام درباره توحيد سؤال شد . در جواب فرمود :
خدا مى‏دانست كه در آخر زمان افراد عالم و مردان دقيق و كنجكاو خواهند آمد ، خداوند قل هو اللّه احد و چند آيه از سوره حديد را تا وَهُوَ عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ [394] نازل فرمود[395] .
جمله وَمَا يَنزِلُ مِنَ السَّماءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا [396] از سوره حديد ، جزء آيات پيش از عَلِيمٌ بِذَاتِ الصُّدُورِ است كه در حديث حضرت على بن الحسين عليه‏السلام آمده است .
اين‏كه امام سجاد عليه‏السلام در فهم اين آيه به عمق دانش مردمى در آخر زمان اشاره مى‏كند شايد ناظر به مطلبى باشد كه دنياى امروز بدان متوجه شده است .
در فيزيك زيستى مى‏گويند :
هوايى كه كره زمين را در بر گرفته و قطر آن در حدود 800 كيلومتر است و با سرعت صدهزار كيلومتر در ساعت ، با حركت زمين حركت مى‏كند ، يكى از بزرگ ترين عواملى است كه از جهات متعدد حافظ حيات موجودات كره زمين است و يكى از آن جهات سوزاندن و متلاشى كردن سنگ‏هايى است كه على الدوام از نقاط دور دست وارد اتمسفر زمين مى‏شوند .
فرانك آلن استاد فيزيك زيستى مى‏گويد :
جوى كه از گازهاى نگاهبان زندگى بر سطح كره زمين تشكيل شده ، آن اندازه ضخامت و غلظت دارد كه بتواند هم‏چون زرهى زمين را از شر مجموعه مرگبار بيست ميليون سنگ‏هاى آسمانى در روز كه با سرعتى در حدود پنجاه كيلومتر در ثانيه به آن برخورد مى‏كنند در امان نگاه دارد .
در اطراف خورشيد و زمين ، ميليون‏ها و هزارها ميليون سنگ‏هاى شهابى وجود دارد كه به دور خورشيد مانند زمين مى‏گردند و چون سرد و منجمد هستند ، فقط در نور خورشيد مى‏درخشند ، ولى چون كوچك هستند مقدار نور منعكس آفتاب كافى نيست كه ما آن‏ها را ببينيم .
زمين به علت قوه جاذبه‏اى كه دارد هر روز ميليون ها از اين سنگ‏هاى سماوى را كه به دور خورشيد مى‏گردند ، جذب مى‏كند ، بدين ترتيب كه آن‏ها را به طرفى كشيده و مجذوب خود مى‏سازد .
سرعت اين سنگ‏ها به قدرى زياد است كه گاهى تا هفتاد كيلومتر در ثانيه مى‏رسد و به علت همين سرعت پس از برخورد با هوا ، نه تنها داغ بلكه از حرارت سفيد مى‏شوند ، به اين جهت است كه ما آن‏ها را گلوله‏هاى آتشين مى‏بينيم .
امام سجاد عليه‏السلام در زمينه سؤال توحيد ، به آيات اوّل سوره حديد اشاره كرده و از مردم نكته سنج و عميق دوره آخر زمان نام برده است .
اين آيات ، حاوى نكات بزرگ كتاب آفرينش است ، در اين آيات از خلقت كيهان ، از موجودات ارضى و سماوى ، از زندگى و مرگ از آغاز و انجام ، از ظاهر و باطن ، از واردات و صادرات زمين و خلاصه از مطالبى سخن گفته كه هريك از آن‏ها ، در دنياى كنونى به عناوين :
كيهان‏شناسى ، زمين‏شناسى ، گياه‏شناسى ، حيوان‏شناسى ، بيوشيمى و بيوفيزيك ، يك موضوع اساسى علمى دانشگاهى است ؛ بسيارى از دانشمندان الهى امروزه با مطالعه و تحقيق در يكى از اين مسائل به وجود آفريدگار جهان ايمان آورده‏اند .
در اين آيات خداوند بزرگ به صفات : حكيم ، حيات‏بخش ، مرگ‏آفرين ، توانا ، بينا و دانا ياد شده است ، درباره علم بارى تعالى مى‏گويد :
يَعْلَمُ مَا يَلِجُ فِي الأَرْضِ وَمَا يَخْرُجُ مِنْهَا وَمَا يَنزِلُ مِنَ السَّماءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا [397] .
آنچه در زمين فرو مى‏رود و آنچه از آن بيرون مى‏آيد و آنچه از آسمان نازل مى‏شود ، و آنچه را در آن بالا مى‏رود مى‏داند .
ديروز براى آنچه از آسمان بر زمين نازل مى‏شود ، به باران و ابرها مثل مى‏زدند و همان طور كه در ادعيه و اخبار آمده است ، خداوند ، به عدد قطرات باران آگاه و عالم است ، ولى امروز با توجه به روايت امام سجاد عليه‏السلام و با توضيحى كه درباره سنگ‏هاى سماوى و سوختن آن‏ها در جو زمين داده شد ، مى‏توان باريدن سنگ‏هاى كيهانى را نيز به عنوان مثال ديگرى براى علم الهى ذكر كرد .
دانشمندان مى‏گويند :
هر روز در حدود بيست ميليون سنگ‏هاى كوچك و بزرگ از آسمان به زمين نازل مى‏شود ، بيست ميليون يك عدد تقريبى است ولى خداوند به عدد واقعى آن‏ها عالم و آگاه است .
دانش امروز مى‏گويد : گاهى سنگ‏هاى بزرگى وارد جو زمين مى‏شوند كه قسمتى از آن‏ها بر اثر برخورد با جو مى‏سوزد و باقى مانده‏اش در خشكى يا دريا فرود مى‏آيد و كسى از عدد آن‏ها و محل فرود آمدن آن‏ها آگاهى ندارد ، ولى خداوند از عدد واقعى و نقطه فرودشان آگاه است . جالب آن‏كه سنگ‏هاى سوخته به صورت ذرات كوچك خاكستر در جو زمين پراكنده مى‏شوند ، بعضى از آن ذرات به زمين مى‏رسند و بعضى هم چنان در جو زمين سرگردان مى‏مانند ، عدد سرسام‏آور آن ذرات بر احدى آشكار نيست ، ولى خداوند از عدد آن‏ها نيز آگاه است .
دانش امروز مى‏گويد :
كره زمين با نيروى جاذبه خود تمام اجسام كوچك و بزرگ را به طرف خود جذب مى‏كند و با نيروى جاذبه تمام اشيا و ذرات در سطح كره زمين يا در جو آن كه ميدان جاذبه زمين است نگاهدارى مى‏شوند ، ولى گاهى اتفاق مى‏افتد كه بر اثر شرايط ناشناخته و وضع و محاذات مخصوصى پاره‏اى از ذرات از محيط جاذبه زمين فرار مى‏كنند و راه فضاى بى‏كران كيهان را در پيش مى‏گيرند .
با نويدى كه حضرت سجاد عليه‏السلام داده است اميد مى‏رود در آينده با پيشرفت‏هاى سريع علمى ، بشر به واقعيت‏هاى ديگرى پى ببرد و بسيارى از مسائل مجهول و ناشناخته امروز براى مردم فردا معلوم گردد ، در آن موقع دانشمندان الهى جمله :
وَمَا يَنزِلُ مِنَ السَّماءِ وَمَا يَعْرُجُ فِيهَا [398] .
آنچه در زمين فرو مى‏رود و آنچه از آن بيرون مى‏آيد .
را از ديده وسيع ‏ترى خواهند ديد و در پيشگاه ذات اقدس الهى با خضوع بيشترى مراتب عبوديت و بندگى خود را ابراز خواهند داشت .
علم خداوند به ساختمان طبيعى انسان درباره علم خداوند به ساختمان طبيعى انسان‏ها و تفاوت‏هاى گوناگونى كه از نظر عقل ، هوش ، حافظه ، اندام ، سرشت و منش دارند و در رحم مادر پايه‏گذارى مى‏شود قرآن شريف مى‏فرمايد :
اللَّهُ يَعْلَمُ مَا تَحْمِلُ كُلُّ أُنثَى وَمَا تَغِيضُ الأَرْحَامُ وَمَا تَزْدَادُ وَكُلُّ شَى‏ءٍ عِندَهُ بِمِقْدَارٍ [399] .
خدا [ حالات ، صفات و زمان ولادت ]جنين‏هايى را كه هر انسان و حيوان ماده‏اى آبستن است ، و آنچه را رحم‏ها [ از زمان طبيعى حمل ]مى‏كاهند و آنچه را مى‏افزايند ، مى‏داند و هر چيزى نزد او اندازه معينى دارد .
در كتاب « همبستگى امور »[400] مى‏خوانيم :
به طورى كه تحقيقات اخير دانشمندان اثبات كرده است :
هر سلول جنسى مربوط به انسان بيست و سه كروموزوم دارد و هر كروموزوم داراى قريب يك صد هزار ژن و هر ژن داراى يك مولكول درشت است و هر كدام از اين مولكول ها ده هزار پله داشته و هر پله مى‏تواند يك حالت به خود بگيرد .
پس با اين حساب مى‏توان گفت كه حداكثر صفات و مشخصات ارثى نوع انسان 000/000/000/23=10000×000/100×23 خواهد بود .
اين عدد فقط مربوط به مسأله كروموزوم است ، تعداد سلول‏ها و كليه امورى كه حيات انسان بر آن استوار است اعم از امور ظاهرى كه تشكيل‏دهنده آن‏ها اتم‏ها است و امور باطنى را در نظر بگيريد ببينيد چه عدد مى‏شود . عددى كه هيچ ماشينى و ملتى و جمعيتى و حتى تمام انسان هاى ادوار تاريخ و تمام ملائكه از احصاى آن عاجزند ، ولى براى حضرت حق تمام واقعيت‏هاى با وزن و جرم و عدد كاملاً روشن است .
مگر دنياى اتم‏ها كم دنيايى است ، دنياى اتم‏ها از بهت‏آورترين دنياهايى است كه بشر در صحنه عناصر و اجزاى ذره بينى عالم ديده است .
در كتاب «از اتم تا ستاره» از قول مؤلف ـ كه از دانشمندان به نام اين علم است ـ مى‏خوانيم :
خيال مى‏كنم درباره بزرگى اين اتم‏ها فكر مى‏كنيد ، اگر به شما بگويم كه اتم هم‏چون چيزى است كه قطر آن نزديك دو ميليونيم ميلى‏متر است ، شايد از اين بيان زياد به حقيقت اندازه آن پى نبريد .
به همين جهت به ذكر مثالى مى‏پردازم ، به سكه يك ريالى توجه كنيد و بدانيد كه در كلفتى آن مى‏توان ده ميليون اتم را روى يكديگر قرار داد ، در يك انگشتانه پر از هوا بيست و پنج ميليارد ميليارد اتم وجود دارد .
من راجع به ميليارد با شما سخن مى‏گويم و مى‏ترسم كه به عظمت اين عدد متوجه نباشيد .
فرض كنيد كه در سال اوّل ميلاد مسيح نياكان شما ثروتى قارونى معادل بيست و پنج ميليارد ميليارد فرانك دارا بوده‏اند و نيز فرض كنيد در خرج كردن اين دارايى گشادبازى شده و در هر ثانيه چهارصد و هشت ميليون از آن به مصرف رسيده باشد با همه اين احوال اين ثروت شصت و يكسال ديگر تمام خواهد شد .
اگر بيست و پنج ميليارد ميليارد اتم را پهلوى يكديگر قرار دهيم ، زنجيرى ساخته مى‏شود كه مى‏تواند شصت بار دور كره زمين بپيچد !!
حالا خوب درك مى‏كنيد كه اشيايى به اين اندازه كوچك را هرگز نمى‏توان زير قوى‏ترين ذره‏بين‏ها تماشا كرد .
با ريزبين‏هاى خيلى قوى كه اكنون داريم نمى‏توانيم چيزهاى دقيق‏تر از 2 ده هزارم ميلى‏متر را ببينيم و اين دو ده هزارم ميلى‏متر نسبت به يك اتم هم‏چون موجود غول‏آسايى جلوه مى‏كند !!
شما حساب كنيد كه تمام عوالم ظاهر از اتم تشكيل شده و عدد آن‏ها چه اندازه است ؟ قرآن مجيد مى‏گويد . به تمام اين اعداد و ارقام فقط خداوند عزيز آگاه و بينا و عالم است .
إِنَّهُ بِكُلِّ شَيْءٍ عَلِيمٌ [401] .
يقيناً او به همه چيز داناست .
اين شيئى كه اسمش بسيار عظيم است ، خود بس خرد مى‏باشد ، در هواى گرم اگر ليوان آبى به دست بگيريد چقدر اتم در اين ليوان است ؟
جواب اين سؤال تقريبا عددى است مساوى با يك و در برابر او بيست و چهار صفر !!
اين عدد براى هيچ كس معناى صحيحى ندارد ، براى روشن‏تر شدن مسأله اين‏طور بايد گفت : به فرض چند صد ميليون از اتمى كه در ليوان است بگيريد و آن را روى مربعى كه دو و نيم سانتى‏متر مربع مساحت دارد قرار دهيد ، اين كار را تكرار كنيد ، چندين بار صدها ميليون اتم را از ليوان گرفته و روى يك مربع ديگر به همين اندازه قرار دهيد تا ليوان خالى شود . به زودى خواهيد دانست كه به اين ترتيب با اتم‏هاى محتوى يك ليوان كليه سطح زمين را پوشانيده‏ايد !!
آن وقت حساب كنيد چه اندازه آب در عالم است و چقدر موجود كه وجود همه آن‏ها از اتم مركب است در صفحه هستى است ، عدد اين اتم‏ها را خيلى راحت و آسان خداوند بزرگ مى‏داند آن هم به علم تفصيلى نه اجمالى !
بحث در علم اللّه فقط در اعداد و اوزان نيست ، بلكه پروردگار بزرگ به همه چيز با تمام خصوصياتش به طور تفصيل آگاه و بينا است .
*گوشه‏اى ديگر از علم حق در آيات و روايات
قرآن درباره علم حق در آيات متعددى مسائل مهمى را طرح مى‏كند ، از جمله مى‏فرمايد :
إِنَّ اللَّهَ عِندَهُ عِلْمُ السَّاعَةِ وَيُنَزِّلُ الْغَيْثَ وَيَعْلَمُ مَا فِي الأَرْحَامِ [402] .
يقيناً خداست كه دانش قيامت فقط نزد اوست ، و [ تنها او ] باران را نازل مى‏كند ، و [ اوضاع و احوال ] آنچه را در رحم‏هاست مى‏داند .
درباره علم خداوند به تمام اعمال خوب و بد و كارهاى روا و نارواى مردم قرآن شريف مى‏گويد :
إِنَّ اللَّهَ عَلِيمٌ بِمَا يَصْنَعُونَ [403] .
بى‏ترديد خدا به آنچه انجام مى‏دهند داناست .
درباره علم پروردگار به سرائر و ضمائر مردم و اين ‏كه خداوند از نيّات و افكار آنان آگاه است در قرآن مجيد آيات متعددى آمده است :
يَعْلَمُ خَائِنَةَ الأَعْيُنِ وَمَا تُخْفِي الصُّدُورُ [404] .
[ او ] چشم‏هايى را كه به خيانت [ به نامحرمان ]مى‏نگرد و آنچه را سينه‏ها پنهان مى‏دارند ، مى‏داند .
راوى حديث از حضرت صادق عليه‏السلام معنى « خائنة الاعين » را پرسيد . حضرت در پاسخ فرمود :
آيا نديده‏اى كه گاهى انسان چيزى را به طورى نگاه مى‏كند كه گويى آن را نمى‏بيند ، اين خائنه اعين است[405] .
محمد بن مسلم از امام صادق عليه‏السلام معنى آيه يَعْلَمُ السِّرَّ وَأَخْفى [406] را پرسيد ، حضرت فرمود :
سر آن چيزى است كه در ضميرت وجود دارد و آن را پنهان نگاه مى‏دارى و اخفى آن چيزى است كه زمانى به دلت خطور كرده ، آن گاه آن را فراموش كرده‏اى[407] !
شما اگر بخواهيد به علم حضرت او آگاه شويد ، ابتدا بايد به قسمتى از هويت و هستى موجودات واقف گرديد و دنياى اعجاب‏انگيز بعضى از مخلوقات را دقت كنيد ، سپس آن ها را نمونه كل هستى گرفته و با نظر به هستى و اين‏كه وسعت آن را تا قيامت و بعد از آن كسى آگاه نمى‏شود به دورنمايى بسيار دور از علم حق به موجودات آگاه شويد !!
عَنْ سُلَيْمانِ بْنِ سُفْيانِ ، قالَ : حَدَّثَني أَبُوعَليِّ الْقَصَّابِ قالَ : كُنْتُ عِنْدَ أَبي عَبْدِاللّهِ عليه‏السلام فَقُلْتُ : أَلْحَمْدُ لِلّهِ مُنْتَهى عِلْمِهِ فَقالَ : لا تَقُلْ ذالِكَ فَإِنَّهُ لَيْسَ لِعِلْمِهِ مُنْتَهى[408] .
سليمان بن سفيان مى‏گويد : ابو على قصاب گفت : در محضر حضرت صادق عليه‏السلام بودم ، پس گفتم : حمد خداى را به منتهاى علمش . حضرت فرمود : اين‏گونه مگو ؛ زيرا براى علم او نقطه منتها نيست .
امام صادق عليه‏السلام بنابر نقل صدوق در كتاب «التوحيد» مى‏فرمايد :
خداوند به تمام كائنات قبل از آفرينش آسمان ها و زمين آگاه بود[409] .
براى درك صفات حق به خصوص علم ، قدرت و اراده ، قبل از رجوع به كتب فلسفى ، ضرورى است به قرآن مجيد و روايات اصيل اسلامى مراجعه كرد ، آن گاه براى پى بردن به نقص و عيب كلام بعضى از فلاسفه در صفات حضرت حق به كتب فلسفه مراجعه نمود .
براى درك اين‏گونه مسائل به نحو تفصيل به حكيمان و فيلسوفانى مراجعه كنيد كه تشنگى علمى خويش را از چشمه پر بركت علم انبيا و امامان عليهم‏السلام سيراب كرده‏اند .
اين بزرگواران آنچه در كتب خود آورده‏اند ، نتيجه زحمات و كوشش آنان ، در آيات قرآن و روايات و آيات آفاق و انفس است .
در هر حال به فرموده حضرت صادق عليه‏السلام اسرار خود را به جناب او از باب عجز و شكستگى عرضه بدار و به يقين و حقيقت بدان كه بر حضرت او چيزى از آشكار و نهان پنهان نيست .
او در عين اين‏كه واقف به اسرار و تمام اوضاع كيفى و كمى موجودات است ، ولى علاقه دارد ، عبد در پيشگاهش به تضرع و زارى برخيزد و ملتمسانه به دربارش اشك بريزد و با زبان سرّ ، حال دل و روح خويش را به مولايش عرضه بدارد .
چنانچه به مسأله دعا در قرآن اشاره رفته و از بندگانش مى‏خواهد به درگاهش بنالند و در حال دعا و زارى و توبه و انابه باشند .
... ادامه دارد.

پي نوشت :

[383] ـ آل عمران 3 : 5 .
[384] ـ ابراهيم 14 : 38 .
[385] ـ مؤمن 40 : 16 .
[386] ـ اعلى 87 : 7 .
[387] ـ فصلت 41 : 40 .
[388] ـ ممتحنه 60 : 1 .
[389] ـ آل عمران (3) : 29 .
[390] ـ بقره 2 : 284 .
[391] ـ يونس 10 : 61 .
[392] ـ حديد 57 : 4 .
[393] ـ التبيان : 9/519 ـ 520 ، ذيل آيه 4 سوره حديد .
[394] ـ حديد 57 : 6 .
[395] ـ الكافى : 1/91 ، باب النسبة ، حديث 3 ؛ التوحيد ، صدوق : 283 ، باب 40 ، حديث 2 ؛ بحار الأنوار : 3/263 ، باب 9 ، حديث 21 .
[396] ـ حديد 57 : 4 .
[397] ـ حديد 57 : 4 .
[398] ـ حديد 57 : 4 .
[399] ـ رعد 13 : 8 .
[400] ـ همبستگى امور : 119 .
[401] ـ شورى 42 : 12 .
[402] ـ لقمان 31 : 34 .
[403] ـ فاطر 35 : 8 .
[404] ـ غافر 40 : 19 .
[405] ـ معانى الأخبار : 147 ، باب معنى خائنة الأعين ، حديث 1 ؛ بحار الأنوار : 4/80 ، باب 2 ، حديث 4 .
[406] ـ طه 20 : 7 .
[407] ـ معانى الأخبار : 143 ، باب معنى السر وأخفى ، حديث 1 ؛ بحار الأنوار : 4/79 ، باب 2 ، حديث 2 .
[408] ـ التوحيد ، صدوق : 134 ، باب 10 ، حديث 1 ؛ وسائل الشيعة : 7/137 ، باب 58 ، حديث 8938 ؛ بحار الأنوار : 4/83 ، باب 2 ، حديث 11 .
[409] ـ التوحيد ، صدوق : 135 ، باب 10 ، حديث 5 ؛ بحار الأنوار : 4/84 ، باب 2 ، حديث 14 .

منبع:http://erfan.ir
/س